مسجدی در طراز انقلاب‌اسلامی

به گزارش اصفهان زیبا؛ مسجدی را در اصفهان تصور کنید که انتشارات کتاب و جزوه دارد و با تیراژهای 20 هزار و 50 هزار جزوات خود را در یک شبکه وسیع توزیع به سراسر کشور پست می‌کند، مسجدی که هم فرهنگی و تربیتی است و اردوهای دانش‌آموزی، فوتبال و کلاس‌های عقاید و کتاب‌خوانی دارد و هم کاملاً سیاسی است و بزرگان کشور در آن رفت‌وآمد و سخنرانی می‌کنند؛ بیانیه انتخاباتی می‌دهد و مواضع خود را در روزنامه‌های کثیرالانتشار منتشر می‌کند؛ هیئت، خیریه و پایگاه بسیج فعالی دارد و خلاصه پرجنب‌وجوش بوده و یک‌تنه چندین حزب و مؤسسه را حریف است!

البته امروز دنبال چنین مسجدی در اصفهان نباشید که کمی خیال‌بافی به نظر می‌رسد! مساجد امروز اکثرا به مدرسه پیرمردها شبیه است و فقط 15 دقیقه قبل از نماز باز شده و بلافاصله بسته می‌شود. آنچه گفتیم مربوط به سال‌های حوالی 57 و دهه 60 است. درباره مسجدعلی(ع) سخن می‌گوییم.

نقش مساجد اصفهان در انقلاب اسلامی

در اسلام مسجد جایگاهی به وسعت یک مکتب جامع و زنده و موقعیتی به پهنه آرمان‌های یک رسالت جهانی و ظرفیتی به فراخی همه بشریت و مقامی به بلندای تکبیر و تسبیح خدا دارد و طبق نصوص اسلامی، مساجد خانه‌های خدا در زمین‌اند. در بینش اسلامی، تفکر و درنگ‌کردن در مسجد سودمندتر از آرمیدن در بهشت است؛ مسلمان تا در مسجد است، در حال عبادت و پرستش خداست.

در صدر اسلام حرکت‌ها از مسجد آغاز و سازمان‌دهی می‌شد و نیروها از مسجد بسیج شده و مشکلات در آن حل‌وفصل می‌شد و ملت مسلمان ایران با الهام از این تفکر بنیادین اسلامی در جریان انقلاب اسلامی با حضور فعال در مساجد، مساجد را به حالت پرتحرک و سرنوشت‌ساز دوران صدر اسلام بازگرداند.در پیروزی انقلاب اسلامی، مساجد اصفهان هم نقش فعالی در نیروسازی و شروع تظاهرات داشتند که به‌عنوان‌مثال، می‌توان به این اسامی اشاره کرد: مسجد حکیم، مسجد مصلی، مسجدسید، حسینیه بنی‌فاطمه خیابان ابن‌سینا، مسجد نو بازار، مسجد بقیه‌الله چهارباغ خواجو، مسجد حاج محمدجعفر خیابان عبدالرزاق، مسجد جامع (مسجد جمعه) و بسیاری دیگر که در خاطره‌های پیشگامان انقلاب اسلامی ذکر شده‌اند.

مسجد حاج رسولیها (مسجد آیت‌الله خادمی) دوشنبه‌ها محل تلاقی نیروهای مبارز و تفسیر انقلابی سوره کهف توسط استاد سید علی‌اکبر پرورش بود. آیت‌الله طاهری در مسجداعظم حسین‌آباد به برگزاری هفتگی نمازجمعه اقدام می‌کرد و به روشنگری می‌پرداخت که از دید ساواک هم پنهان نبود. مسجد ستاری خیابان فردوسی محل جلسه‌های شرح نهج‌البلاغه بود.مسجد امام‌علی(ع) نیز به مرکز آموزش اصول دینی برای سطوح مختلف از نونهال تا بزرگ‌سال و حتی اصناف در زمان‌های مختلف تبدیل شده بود که زیر نظر آیت‌الله میرزاعلی‌محمد اژه‌ای(ره) و فرزندان او اداره می‌شد.

مسجدعلی(ع) در بستر زمان و مکان

مسجدعلی(ع) با مناره معروف خود به طول 50 متر، از بناهای شاهکار عصر سلجوقیان است که با کتیبه‌های مختلف به خط کوفی و بنّایی تزیین شده است. این مسجد در ضلع جنوبی میدان عتیق (میدان امام‌علی علیه‌السلام کنونی)، نزدیک به خیابان هاتف و در دل بازار واقع شده است؛همچنین روبه‌روی درب این مسجد، آرامگاه امامزاده هارون‌ولایت، از نوادگان امام موسی‌کاظم(ع) قرار دارد که موقعیت آن را خاص و جذاب کرده است.

در دوران انقلاب اسلامی و همچنین دفاع‌مقدس، کلاس‌های آمادگی رزمی (با مدیریت مسجدعلی) در مکان امامزاده برگزار می‌شد؛ امروز نیز برخی از مراسم و گردهمایی‌های بزرگ، در حیاط وسیع امامزاده برگزار می‌شود.در حیاط مسجدعلی(ع)، سنگ‌نوشته‌ای منسوب به شیخ‌بهایی(ره) وجود دارد که حقابه شهر اصفهان از زاینده‌رود در آن درج و شرح شده است.گفتنی است؛ نام تاریخی این مسجد به‌صورت «مسجدعلی» ثبت شده است؛ اما به پیشنهاد شهید اژه‌ای، نام آن «مسجد امام‌علی» تلفظ می‌شود.

سردر مسجد امام علی(ع) روبروی حسینیه و امام‌زاده هارونیه

همه‌چیز از کانون جهان اسلام شروع شد!

کانون علمی و تربیتی جهان اسلام، با هدف مبارزه علیه افکار ضد دینی، بعد از یک دوره رخوت در سطح مبارزان، با الگوگیری از حسینیه ارشاد تهران، در اصفهان بنیان نهاده شد. در روز جمعه هجدهم رجب مطابق با 1347.5.28 با حضور عده زیادی از طبقات مختلف مردم اصفهان و با سخنرانی علامه استاد محمدتقی جعفری رسما افتتاح شد.

محل کانون ابتدا در خیابان آمادگاه بود و بعدا به خیابان اردیبهشت کنونی نقل‌مکان کرد.هیئت‌مدیره کانون عبارت بودند از: آقایان حجت‌الاسلام سید جمال‌الدین سیادت موسوی، مهندس عبدالعلی مصحف، سید محمد دادخواه، مرتضی سلامتیان، سید مهدی شکرانی و محمد، احمد و حبیب‌الله بصیری. منابع مالی آن توسط هیئت‌مدیره و حجت‌الاسلام حاج شیخ مهدی مظاهری تأمین می‌شد. از سایر مسئولان و فعالان این کانون می‌توان به حسین گلبیدی، سید علی‌اکبر پرورش، اخوان اژه‌ای، شهید مجتبی کلاهدوزان و بسیاری که در دوران انقلاب اسلامی از رهبران تظاهرات و حرکت‌های انقلابی در سطح شهر بودند، نام برد.

گزارشگران ساواک، وضعیت کانون تربیتی جهان اسلام را در مورخه 48.10.30 چنین گزارش کرده‌اند:

«کلاس‌های آن مرتبا دایر و عده‌ای از محصلان، دانشجویان، فرهنگیان و طبقات مختلف دیگر با نهایت دلگرمی به تحصیل اشتغال دارند. در این کلاس‌ها که قبلا نیز جریان آن به استحضار رسیده است، تفسیر قرآن، قرائت قرآن، تعلیمات دینی، تعلیم و تربیت و غیره تدریس می‌شود و مطالب درس قبلا به‌صورت پلی‌کپی تنظیم و در اختیار محصلان قرار داده می‌شود؛ ضمنا کلاس‌هایی نیز به همین مناسبت برای بانوان دایر شده که خانم امین، مجتهده معروف، در این کلاس‌ها تدریس می‌کند.»

برادران اژه‌ای حجج‌اسلام دکتر جواد اژه‌ای، مهدی اژه‌ای، شهید علی‌اکبر اژه‌ای و استاد محمد اژه‌ای نیز فعالیت‌های اجتماعی و سیاسی خود را از 1344 در کانون جهان اسلام شروع کردند و هشت شماره نشریات وزین «فرصت در غروب» و دو شماره «پگاه» را منتشر کردند. زمانه‌شناسی ایجاب می‌کرد که نشریه «فرصت در غروب» با هدف‌گذاری برای بانوان و با تشویق برای فعال شدن قلم آن‌ها به چاپ برسد.

این نشریه بارها تجدیدچاپ شد.شخصیت‌های بزرگ مذهبی از تهران و قم و اصفهان همچون استاد محمدتقی جعفری، آیت‌الله مکارم شیرازی، شهید دکتر محمد بهشتی، شهید مرتضی مطهری، شهید آیت‌الله مفتح، آیت‌الله محمد یزدی، سید علی‌اکبر پرورش و… در جلسه‌های کانون سخنرانی می‌کردند. بعضی از سخنرانی‌ها به‌صورت جزوه و کتابچه تایپ شده و میان حضار توزیع می‌شد؛ برای دانش‌آموزان نیز کلاس‌های تقویتی درسی یا بازی و ورزش و در تابستان‌ها اردو برگزار می‌شد.حاضران در سخنرانی شهید بهشتی (22خرداد 1349 شمسی) بیش از هفت‌هزار نفر ذکر شده است.سرانجام در دی ۱۳۵۱ ه.ش ساواک با ادامه فعالیت آن مخالفت کرد و عملا تعطیل شد.

تعطیلی کانون و اوج فعالیت‌های مسجدعلی(ع)

پس از تعطیلی کانون علمی و تربیتی جهان اسلام، نیروهای آن پراکنده شدند و برادران اژه‌ای (جواد، مهدی، محمد و شهید علی‌اکبر اژه‌ای) فعالیت‌های خود را به مسجد تاریخی امام‌علی(ع) که پدرشان آیت‌الله علی‌محمد اژه‌ای در آن امام جماعت بود، منتقل کردند.

مسجدعلی(ع) در قالب برگزاری کلاس‌های قصه‌خوانی برای کودکان و برگزاری اردوهای دانش‌آموزی و جلسه‌های متعدد سخنرانی، به کار تربیتی می‌پرداخت؛ همچنین دارای انتشارات مستقلی بود که جزوات مستقلی را به چاپ می‌رساند و به سراسر کشور برای مشترکان پست می‌کرد؛پس از پیروزی انقلاب نیز، مسجدعلی یکی از حوزه‌های مؤثر حزب جمهوری اسلامی بوده و در ایام دفاع مقدس دارای هیئت و پایگاه بسیج فعال بود که در جمع‌آوری کمک برای جبهه‌ها (مانند خرید آمبولانس) و ساخت ارتز و پروتز برای جانبازان پیشتاز بود. متأسفانه مسجدی که آن را می‌توان مسجد در طراز انقلاب نامید، امروز رونق سابق را ندارد.

تمثال مرحوم آیت الله علی‌محمد اژه‌ای بر دیواره مسجدعلی(ع)

کتاب «خورشید» به قلم علیرضا صلواتی و مهری فروغی، به شرح زندگانی علمی، عرفانی و اجتماعی آیت‌الله اژه‌ای پرداخته است.

نشریات مسجدعلی(ع)

اولین نشریه (کتابچه) مسجد امام علی (ع) «نقش سازنده شب قدر» نام دارد که به قلم شهید علی‌اکبر اژه‌ای نگارش یافته و با رویکردی اجتماعی، قبل از پیروزی انقلاب اسلامی به چاپ رسیده است.

«ایمان از دیدگاه قرآن» نیز در سال‌های قبل از پیروزی انقلاب اسلامی به قلم شهید علی‌اکبر اژه‌ای تدوین‌شده و با رویکردی اجتماعی به همت مسجد امام علی(ع) به چاپ رسیده است. این جزوه ماندگار در ۱۳۸۷ مجدددر نشریه سمپاد (سازمان ملی پرورشی استعدادهای درخشان) بازنشر شده است.

«تقوا از نظر اسلام» نشریه دیگری از مسجد امام علی(ع) است که پیش از پیروزی انقلاب اسلامی ابتدا توسط شهید مرتضی مطهری در اصفهان سخنرانی ایراد شده و سپس توسط شهید علی‌اکبر اژه‌ای پیاده‌سازی، تنظیم و چاپ شده است.

کتابچه «صبر از دیدگاه قرآن» به قلم خود شهید اژه‌ای است که در مبارزه‌های منتهی به پیروزی انقلاب اسلامی نگارش و به‌عنوان نشریه مسجد امام علی (ع) منتشر
شده است.

«توکل از دیدگاه قرآن» نشریه دیگر مسجد امام علی(ع) است که در سال‌های قبل از پیروزی انقلاب اسلامی منتشر شده است. چاپ این سخنرانی نیز حکایت جالبی دارد. دکتر جواد اژه‌ای می‌گوید: در مقطعی از مبارزه‌های ضد رژیم شاهنشاهی که مجاهدین خلق اعلام تغییر ایدئولوژی کرده بودند، ناراحتی و یأس شدیدی بر نیروهای مسلمان حاکم شده بود. در این زمان از شهید بهشتی برای سخنرانی در مسجدعلی (ع) اصفهان دعوت به عمل آمد و طرح موضوع «توکل» در انگیزه‌سازی مجدد جریان اصیل انقلاب اسلامی تأثیر بسزایی داشت.بعدا این سخنرانی توسط شهید علی‌اکبر اژه‌ای پیاده‌سازی شده و با نظارت و ویرایش شهید بهشتی در تیراژ بالا توزیع شده است.

«سرنوشت از دیدگاه قرآن» نشریه دیگری است که توسط شهید علی‌اکبر اژه‌ای مطابق مباحث استاد مرتضی مطهری تنظیم و به‌عنوان نشریه مسجد امام‌علی(ع) به چاپ رسیده و پس از شهادت استاد مطهری، توسط ناشران دیگر نیز تجدیدچاپ شده است.

کتاب «پیرامون انسان از دیدگاه قرآن» یکی دیگر از آثار ماندگار این متفکر شهید ۲۹ساله است که قبل از پیروزی انقلاب اسلامی در نشریه مسجد امام علی(ع) منتشر شده و در 1387 در نشریه سمپاد (سازمان ملی پرورش استعدادهای درخشان) با نام «انسان از دیدگاه قرآن» تجدید چاپ شده است. تسلط شهید بر مباحث قرآنی و تطبیق آن با مسائل سیاسی روز ستودنی است.

کتابچه «نقش عینی وحی» سخنرانی استاد سید علی‌اکبر پرورش است که قبل از پیروزی انقلاب اسلامی در مسجد امام علی (ع) اصفهان ایراد شده و سپس توسط شهید علی‌اکبر اژه‌ای تنظیم و منتشر شده است. از حواشی جالب این کتاب نام مستعار «علی‌اکبر تربیت» است که شهید اژه‌ای این جزوه را قبل از انقلاب با این نام مستعار منتشر می‌کند و پس از انقلاب مجددا با نام اصلی «علی‌اکبر پرورش» تجدید چاپ می‌شود.

«نقش شخصیت‌ها در تاریخ» از دیگر جزوات مسجد امام‌علی(ع) است که در سال‌های قبل از پیروزی انقلاب اسلامی منتشر شده است. ابتدا استاد محمدتقی جعفری در مسجد امام‌علی(ع) اصفهان به سخنرانی پرداخت؛ سپس شهید علی‌اکبر اژه‌ای آن سخنان را پیاده‌سازی کرد و در تیراژ بالا به چاپ رساند. امضای «دفتر تبلیغات مسجدعلی (ع)» بر جلد تمام جزوات وجود دارد.

«نقدی بر مواضع سیاسی جنبش مسلمانان مبارز» یکی از اسناد تاریخی به میراث رسیده از این متفکر شهید ۲۹ساله است که توسط انتشارات مسجد امام‌علی(ع) اصفهان در اسفند ۵۹ منتشر شده است. در این جزوه به نقد مواضع «جنبش مسلمانان مبارز» به رهبری دکتر «حبیب‌الله پیمان» می‌پردازد و افکار آن‌ها را التقاطی و غیراصیل و با گرایش به شرق می‌داند. تسلط شهید اژه‌ای بر مسائل سیاسی روز و مواضع گروه‌ها و سازمان‌ها به‌خوبی مشهود است.

نمونه کتاب‌های کودک در کتابخانه مسجد امام علی(ع) قبل از انقلاب

فعالیت‌های دانش‌آموزی

در خفقان دوره پهلوی، اهالی مسجد و اخوان اژه‌ای از طریق جذب دانش‌آموزان با ورزش، اردو و برگزاری کلاس‌های عقیدتی، به تربیت نیرو می‌پرداختند. کتابخانه مسجدعلی (ع) پر است از کتاب‌های قصه مبارزه با رویکرد مبارزه با ظلم که برای دانش آموزان خوانده می‌شد: «ماهی سیاه کوچولو»، «قصه‌های گرگ‌ومیش»، «شهر مورچه مبارز» و… .

ساواک در خصوص برگزاری این اردوها و سایر فعالیت‌ها حساس شد و در 1353 شهید اژه‌ای را برای بازجویی فراخواند؛ هرچند چیزی دستگیر ساواک نشد.

اردوهای دانش‌آموزی مسجد امام علی(ع) که ساواک نسبت به آن حساس بود

مسجدعلی(ع) و سیاست

مسجدعلی(ع) در دهه 60 در سیاست حضور پررنگ داشت؛ صدور بیانیه‌ها و چاپ آن‌ها در روزنامه جمهوری اسلامی، برگزاری سخنرانی‌ها و فعالیت به‌عنوان حوزه شماره 6 حزب جمهوری اسلامی اصفهان، برگزاری انتخابات در مسجد و حمایت از ریاست‌جمهوری آیت‌الله خامنه‌ای و… .

مسجدعلی(ع) همچنین نقش فعالی در دوران دفاع مقدس و کمک به تبلیغات جنگ داشت. دفتر تبلیغات مسجدعلی(ع) با کمک‌های مردمی یک دستگاه آمبولانس خریداری و به جبهه‌های نبرد حق علیه باطل ارسال کرد.ساخت اُرتز برای جانبازان دفاع مقدس به سفارش مرحوم محمدعلی خامی رئیس بیمارستان امین، از کارهای تحسین‌برانگیز فعالان این مسجد بود. آقایان محمود اسدیان، مرتضی کمال، ذبیح‌الله غضنفری و … مسئولیت این کار را برعهده داشتند.

مسجد امام علی(ع) حوزه شماره 6 حزب جمهوری اسلامی اصفهان بود

شهید محبوب خودشناسی می‌دهد وظیفه‌شناسی!

شهید حجت‌الاسلام علی‌اکبر اژه‌ای در ۱۳۳۱ ه.ش در اصفهان به دنیا آمد. پدرش آیت‌الله اژه‌ای از مجتهدان بنام اصفهان بود که در تربیت فرزندش نقش مؤثری داشت. تحصیلات علوم اسلامی را در منزل نزد پدر آغاز کرد و بعد از تحصیلات ابتدایی وارد دبیرستان گلبهار اصفهان شد. از سال دوم دبیرستان به تحصیل معارف دینی در مدارس علمیه صدر بازار، صدر خواجو و ملاعبدالله پرداخت.

هم‌زمان تحصیلات کلاسیک خود را ادامه داد و به دانشگاه اصفهان راه یافت و موفق به اخذ لیسانس در رشته روان‌شناسی و فلسفه شد.او در درس فلسفه شهید دکتر بهشتی به‌طور خصوصی شرکت می‌کرد. پس از گرفتن لیسانس در دبیرستان‌های احمدیه، فارابی و حکیم سنایی اصفهان به تدریس مشغول شد. شهید اژه‌ای که دارای استعدادی درخشان و شخصیتی جذاب و پرتلاش بود، فعالیت‌های اجتماعی و سیاسی خود را از کانون علمی و تربیتی جهان اسلام آغاز کرد و پس از تعطیلی کانون، در مسجدعلی(ع) ادامه داد.

شهید اژه‌ای پس از پیروزی انقلاب اسلامی به روشنگری و افشای ماهیت لیبرال‌ها پرداخت و پس از تأسیس حزب جمهوری اسلامی به عضویت فعال دفتر سیاسی حزب درآمد. او در هفتم تیر ۱۳۶۰ در نشست حزب جمهوری اسلامی با موضوع بررسی اوضاع کشور، شرکت داشت که در کنار استادش شهید مظلوم دکتر بهشتی به دست منافقان کوردل به شهادت رسید.علی‌اکبر اژه‌ای در زمان شهادت 29 سال بیشتر نداشت؛ اما به‌خوبی رسالت خود را به‌عنوان یک الگو برای جوانان امروز و فردا، به سرانجام رساند.

شهید اژه‌ای پیش‌قراول فرهنگی نصف جهان در آن روزها بود و امروز بسیاری از شاگردان و هم رکابانش، مدیران مسئولیت‌ها و منصب‌هایی هستند که جریان جاری شهر را در دست دارند. دکتر علی قاسم‌زاده، شهردار اصفهان، یکی از همین شاگردان شهید اژه‌ای است.او از اولین‌هایی بود که در شهر اصفهان به سوی تشکیلاتی عمل‌کردن در حوزه فرهنگ گام برداشت. می‌توان گفت این شهید عزیز، با شناخت استعدادهای خود و زمانه‌شناسی، به‌نوعی وظیفه‌شناسی رسیده بود که او را به یکی از سروقامتان جاوید و محبوب تاریخ تبدیل کرد.آری! چنین است داستان کسانی که جز خدا نخواستند و جز برای خدا نکوشیدند و در راه خدا از هیچ مانعی نهراسیدند. آن‌ها در بستر زمان اهل خسران نبوده و نیستند و لحظه‌لحظه عمرشان به عمل صالح گذشته و این روایت نخل بلند استقامت است. داستان اختران آسمان ایمان و نقل خیل سربداران… .

مسجدعلی(ع) هنوز هم در جغرافیای این شهر مهم است و هیئت، خیریه و پایگاه بسیج دارد؛ اما متأسفانه رونق سابق خود را ندارد.