بهارستاننشینها تصمیم گرفتهاند شیوه توزیع کوپنی را برای توزیع کالاهای اساسی احیا کنند. این بار زمزمهها برای اعطای کالابرگ یا همان کوپن الکترونیکی قوت گرفته است.
درصورت تصویب نهایی این طرح، تخصیص ارز یارانهای (۴۲۰۰ تومانی) برای تأمین کالاهای اساسی از دستور کار دولت خارج شده و ارز با قیمت آزاد ارائه میشود
و دولت هم برای تأمین کالاهای اساسی، باید کالابرگ یا کارت الکترونیکی در اختیار دهکهای کمدرآمد قرار دهد.
اقتصاد کوپنی یا سهمیهبندی به معنای کنترل مصنوعی توزیع منابع کمیاب است.
درواقع مدیریت و منابع محدود غذایی و اقلام اساسی موردنیاز یک کشور توسط دولت را اقتصاد سهمیهبندی میگویند.
کالابرگ الکترونیکی از تابستان سال 97 بر سر زبانها افتاد و متولی اجرایی کردنش نیز وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی عنوان شد.
در سال 98 اما وزارت صمت این طرح را به بایگانی فرستاد و استدلالش را وجود کالاهای اساسی به اندازه کافی در کشور اعلام کرد. حالا با روی کارآمدن مجلس یازدهم طرح توزیع کالابرگ الکترونیکی به جریان افتاده است.
کاهش مصرف کالاهای اساسی
آمارها نشان از کاهش مصرف کالاهای اساسی مردم میدهد.
بر اساس اظهارات محمد خدابخشی، نایبرئیس کمیسیون برنامهوبودجه مجلس، خرید اقلام اساسی خانوار برای دهک سوم جامعه
نسبت به سال ۹۵ بهطور مثال در بحث خرید گوشت گوسفندی ۳۰درصد کاهش داشته است.
آخرین گزارش مرکز آمار ایران نیز از شاخص نرخ تورم حاکی از آن است که در پایان اولین ماه تابستان 99،
نرخ تورم ماهانه و نقطهای با روندی فزاینده مواجه شده و نرخ تورم 12ماهه منتهی به تیرماه (سالانه) کاهش یافته است.
بر اساس آمار و اطلاعات، دهک اول بهطور متوسط 3/43 درصد از کل مخارج مصرفی خود را به گروه خوراکیها و آشامیدنیها اختصاص داده است
درحالیکه دهک دهم تنها ۱۷,۲ درصد از مخارج خود را صرف این گروه میکند؛
بنابراین هر افزایشی در قیمت خوراکیها، فشاری مضاعف بر دهکهای پایین است.
در این وضعیت اقتصادی حداقل مزد به اندازه تورم افزایش نیافته و افزایش قیمتها منجر به سقوط طبقات مزدبگیر به زیر خط فقر شده است؛
تاجایی که دیگر کمتر نشانی از طبقه متوسط در اقتصاد ایران است.
سهمیهبندی باید هوشمند و چندلایه باشد
در شرایط کنونی با توجه به افزایش نرخ تورم و افزایش قیمت کالاهای اسـاسی حمایت از دهکهای پایین جامعه ضرورت دارد؛
ولی در خصوص سازوکار حمایت از اقشار ضعیف جامعه اختلافنظر وجود دارد.
حالا که بازگشت به کوپنیسم سازوکار بهارستاننشینها برای حمایت از اقشار ضعیف عنوانشده است،
کارشناسان اقتصادی میگویند نحوه توزیع کوپن الکترونیکی دارای اهمیت است تا این راهکار منجر به رانت و فساد در جامعه نشود.
در این خصوص محمد واعظ برازانی، عضو هیئتعلمی دانشکده اقتصاد دانشگاه اصفهان، به اصفهان زیبا آنلاین میگوید:
در شرایط کنونی اقتصاد، عرضه کالاهای اساسی همچون شکر، روغن و… برای حمایت از اقشار ضعیف دارای اهمیت است و
با توجه به محدودیتهای ارزی دولت اگر این ارز برای تأمین کالاهای اساسی در اختیار بازار گذاشته شود،
بخش زیادی از اقشار آسیبپذیر و کمدرآمد جامعه امکان بهرهمندی از کالاهای ضروری را نخواهند داشت؛
بنابراین در شرایط فعلی و برای دوراندیشی درباره شرایط آینده چارهای جز استفاده از نظام سهمیهبندی کالا نیست؛
ولی چگونگی توزیع با توجه به پیشرفتهای صورت گرفته درباره نظام اطلاعرسانی باید عملیاتی شود.
واعظ برازانی تأکید میکند: برای توزیع میتوان از نظام سهمیهبندی هوشمند چندلایه استفاده کرد که در قالب این نظام توزیع حداقل سهمیه به تمامی یا اکثریت گروههای درآمدی تعلق میگیرد.
برای گروههای درآمدی پایینتر هم مقدار سهمیهبندی باید بیشتر یا سهمیههای فوقالعاده تعلق بگیرد. او عنوان میکند:
درهرحال امروزه استقرار نظام سهمیهبندی هوشمند چندلایه یکی از ضروریات اقتصاد کشور است
و چنانچه فشارهای بیرونی در ماههای آینده کاهش پیدا کند، این انتظار در افق چهار ماه آینده میرود که از این نظام سهمیهبندی هوشمند چندلایه بتوان بهعنوان سازوکار تکمیلی برای استقرار نظام نرخ ارز واحد کمک گرفت.
کارتهای اعتباری برای گروه هدف صادر شود
حامد پاکطینت، دبیر مجمع فعالان اقتصادی اصفهان نیز در اظهاراتش به این نکته اشاره میکند که باید تخصیص کوپن با سازوکار جدید عملیاتی شود تا راهگشا باشد.
او به اصفهان زیبا میگوید: در شرایط تورمی بهطور حتم اقشار ضعیف جامعه باید موردحمایت قرار گیرند.
راهکارهایی که تاکنون برای حمایت از دهکهای پایین جامعه وجود داشته، یا توزیع مستقیم پول بوده که بهطور مسلم منجر به ایجاد تورم میشود،
یا توزیع مستقیم کالا بوده که منجر به فساد و ایجاد اختلال در بازار شده است.
پاکطینت اذعان میکند: تجربه کشورهای توسعهیافته در برهههای زمانی مانند جنگ یا شرایط خاص اقتصادی نشان میدهد این کشورها همواره راه میانه را انتخاب کردهاند؛
به این صورت که اقدام به صدور کارتهای اعتباری برای گروههای هدف میکنند تا پول به حساب آنها واریز شود؛
ولی این نقدینگی در هرجایی قابلخرج کردن نیست؛ بلکه فقط در مراکز خریدی که مشخص میشود از طریق این کارتها میتوانند کالاهایی را که دولت مشخص میکند، خریداری کنند.
به گفته پاکطینت، درصورتیکه منظور از کوپن الکترونیکی حذف کاغذ باشد، یک تغییر شکلی در توزیع کالا صورت میگیرد،
ولی اگر با الکترونیکی کردن کوپن سازوکار توزیع کالا بهگونهای متفاوت ازآنچه گذشته صورت گرفته است، باشد نتیجهبخش خواهد بود.
باید مراقب شیطنت و رانت در توزیع کوپن بود
در طول سالهای جنگ تحمیلی سیستم توزیع کالاهای اساسی بر اساس اعطای کوپن به خانوارها بنا شد.
بهاینترتیب هر خانوار بر اساس تعداد، از کوپن برای تأمین کالاهای اساسی موردنیازش استفاده میکرد.
مخالفان بازگشت کوپنیسم به اقتصاد، دیدگاهشان این است که سیستم توزیع کالاهای اساسی بهصورت کوپنی بهنوعی بازگشت به عقب است؛
چون طی سالهای جنگ این سیستم توزیع رایج بود. محمدرضا شهنامپور، کارشناس اقتصادی،
بازگشت کوپن به اقتصاد کشور را راهکاری ناکارآمد برای حمایت از اقشار ضعیف جامعه عنوان میکند.
شهنام پور به اصفهان زیبا میگوید: کوپن به افرادی تعلق میگیرد که یارانهبگیر هستند و به سایر افراد جامعه تعلق نمیگیرد.
همین شیوه توزیع منجر به ایجاد شیطنت و رانت توسط عدهای میشود؛ چون برای توزیع کوپنی سرمایه دولت دست افراد بانفوذ است و شیوه توزیع این سرمایه رانت و فساد ایجاد میکند.
شهنام پور تصریح میکند: این طرح به بنبست میخورد و راهکار حمایت از مستضعفان و اقشار ضعیف نیست.
او تأکید میکند: توزیع کوپنی باید عمومی و کلی باشد؛ نه اینکه فقط عده محدودی را در برگیرد.
زمانی که مسئله معیشت مطرح است این طرح باید فراگیر باشد، نه برای عدهای خاص؛
چون اختصاص کوپن به گروهی خاص زمینه را برای سوءاستفاده فراهم میکند و باید منتظر بروز مشکلات جدید باشیم.
