انتخابات انجمن بلدی

همشهری حساسم

«برای انتخاب نمایندگان انجمن بلدی باید قدری فکر کنی و کسانی را انتخاب نمایی که مصالح و منافع رنجبران و توده طبقه سیم (سوم) را بر منافع اعیان و توانگران ترجیح بدهند و در عین حال عاشق اصلاحات بلدی می‌باشند. هشیار باش و این فرصت مهم را از دست مده و الا پشیمان خواهی شد.»(اخگرش 366، 27 خرداد 1309 شمسی) این آگهی کوچک که در میانه صفحه دوم روزنامه درج شده، برای ترغیب شهروندان به شرکت در انتخابات انجمن بلدی بوده است. در صفحه اول همان شماره، سرمقاله با تیتر «انجمن بلدی» نظرم را جلب کرد:
انجمن بلدی هشیار باشید!
در عمر کوتاه مشروطیت ایران، روز پنجشنبه آتیه یکی از سعیدترین ایام سعیده این مملکت به شمار می‌رود؛ چرا که با اعطای حق انتخاب اعضای انجمن بلدی، زمام یک قسمت از امور اجتماعی شما در دست اختیار خود شما گذارده شده. حالا دیگر موقعی است که من و شما از تفویض یک‌چنین اختیاری حسن استفاده نموده و در انتخاب کسانی که باید فردا یک قسمت از مقدرات ما را تعیین نمایند چشم و عقل و بصیرت خود را باز کنیم و برای خدمت به آبادی و رونق و شکوه صوری و معنوی موطن و مولد مقدس خودمان یعنی شهر اصفهان، یک چنین فرصت مهمی‌را از دست نداده، کسانی را نامزد و انتخاب نماییم که از هر جهت در خور این مقام باشند.» بنابر آنچه در منابع تاریخی آمده، انجمن‌های بلدی اول بار، با تصویب قانون بلدی در مجلس شورای ملی به تاریخ 20 ربیع الثانی 1325 ق (11خرداد 1286 شمسی)، و توشیح محمدعلیشاه در دوره مشروطه اول، شروع به پاگرفتن کرد. درشهرهای اصفهان، تهران، رشت، انزلی، تبریز و مشهد اولین انجمن‌های بلدی ایجاد شد و به دنبالش نخستین تجربه ایرانیان برای مشارکت در امور شهری را موجب شد. در این میان، انجمن بلدی اصفهان پس از تأسیس، قدرت و مشروعیت فراوانی داشت و با وجود کارشکنی‌های حاکمیت وقت اصفهان، چرا که فعالیت‌های انجمن به پاره‌ای از اختیارات که سالیان دراز تحت سیطره حاکم قرار داشت دست یافته بود، به یکی از انجمن‌های خوش‌سابقه و مورد مثال در کل کشور بدل شد. اگرچه دیری نپایید و پس از حدود یک سال، در اواسط اردیبهشت 1287 شمسی، اولین انجمن بلدی اصفهان همچون همتایان خود در دیگر شهرها، با بی‌مهری حاکمیت روبه‌رو شد و مقاومت این انجمن در برابر سنگ‌اندازی‌های مستبدان و برخی از اصناف همچون تجار، به پایان رسید و همه اعضای آن دسته‌جمعی استعفا دادند. اما بنابر اطلاعات روزنامه اخگر، پس از گذشت بیست‌سال از این اولین تجربه، دوباره زمینه‌ برگزاری انتخابات و تشکیل انجمن بلدی، به سال 1309 خورشیدی، فراهم آمد: «از وقتی که انجمن بلدی اصفهان تشکیل نشده، شاید تاکنون بیست سال باشد. بیست سال مدت کمی‌نیست و اگر ما در مسائل اجتماعی و بلدی خودمان بی‌علاقه نبودیم، قطعا شهر زیبای اصفهان به این حال و روز باقی نمی‌ماند. خیابان‌ها با مناظر کثیف و پر از گرد و خاک، دیوارها همه فروریخته یا شکسته، مساجد و مفاخر تاریخی به حالت انهدام و کوچه‌ها همه تنگ و پر پیچ و خم. هنوز در شهر اصفهان آب‌پاشی خیابان‌ها را با مشک می‌کنند و نتوانسته‌اند که با خرید دو عدد اتومبیل آب‌پاش به این وضع ناهنجار خاتمه بدهند…» و درسرمقاله شماره بعدی ادامه می‌دهد: «اکنون با وضع قانون جدید انجمن‌های بلدی، عنان مقدرات بلاد ما به دست ما داده شده و همان‌طوری که افراد ملل زنده و بیدار دنیا در فکر اصلاح امور خویش می‌باشند شما هم برای آبادی موطن‌های مقدس خود کار کنید، زحمت بکشید، فکر کنید، پول بدهید و بالنتیجه رخت خود را این غرقاب نکبت و فلاکت بیرون کشید.»
روزنامه اخگر در چند سرمقاله‌ به آگاهی خوانندگان درامر انتخابات و اهمیت برگزیدن افراد شایسته پرداخته است. در روز قبل از انتخابات نیز، اسامی‌همه 61 نفر نامزدهای آن را، منتشر کرده است. اکنون بخش‌هایی از«اعلان انتخابات بلدی» که ضمن انتشار در اخگر، در سطح شهر نیز پخش شده بوده را با هم می‌خوانیم: «روز پنجشنبه 29 خرداد، از پنج قبل از ظهر تا ظهر و از سه بعدازظهر تا 8، هیئت نظار انجمن بلدی درعمارت تیموری برای اخذ آرا تشکیل خواهد شد و روز شنبه استخراج آرا و نتیجه به وسیله حکومت به وزارت داخله برای انتخاب 9نفر اعضای انجمن از بین حائزین اکثریت راپورت خواهد شد.
شرایط انتخاب‌کنندگان: 1- تبعه ایران باشند.2- سن آن‌ها کمتر از 20 سال نباشد.3- محکوم به جنحه و جنایت نباشند. شرایط انتخاب شوندگان: 1- تبعه دولت ایران باشند 2-سواد فارسی داشته باشند.3- سن آن‌ها کمتر از 30 و بیشتر از 60 نباشد.4- در ادارات دولتی استخدام نباشند. 5- محکوم به جنحه و جنایت نباشند.
اخطارات لازمه:
1-اخذ آرا مخفی است و باید رأی‌دهندگان آرای خود را روی کاغذ سفید بی‌نشان قبلا نوشته و ورقه هویت خود را همراه داشته، در موقع دادن رأی ارائه دهند و اگر ورقه هویت ارائه ندهند، رأی آن‌ها اخذ نخواهد شد.2- به موجب تبصره ماده 4 نظام‌نامه انجمن بلدی، عده انتخاب شوندگان باید پنج برابر عده‌ای باشد که انجمن بلدی از آن مرکب می‌شود، بنابراین باید هر یک از انتخاب‌کنندگان 45‌نفر منحصرا از تجار یا اصناف یا ملاکین، انتخاب کنند تا بعد از میان این عده، 9 نفر برای انجمن انتخاب شوند.نکته قابل توجه در اینجا، بند 2 اخطارات لازمه است که نوعی نظارت یا فیلترینگ بر منتخبان نهایی را نشان می‌دهد؛ چرا که طبق مفاد این بند، در نهایت از میان 45 نفر منتخب مردم، 9نفرشان وارد انجمن می‌شوند که البته، از چگونگی انتخاب آن 9 نفر نیز، سخنی به میان نیامده است.