وقتی از عبارت نگارگری ایرانی یا مینیاتور صحبت میکنیم، از دو وجه «هنر» و «میراث ناملموس» حرف میزنیم و البته «جاذبه گردشگری» و «سوغات» هم دو وجه دیگری هستند که در سطحی متفاوت درباره نگارگری ایرانی صدق میکنند. از سوی دیگر، وقتی نام نگارگری ایرانی میآید، اصفهان با مکتب نگارگری و بهویژه آثار نگارگری صفوی و هنرمندانی که جریان این هنر را از دیروز تا امروز زنده حفظ کردهاند، جایگاه پررنگی دارد. همه اینها باعث شده این روزها کلانشهر 24میلیوننفری شانگهای در شرقیترین نقطه چین، میزبان نمایشگاه مهمی باشد که در آن روایتی از میراث ناملموس ایران به نمایش گذاشته شده است. بنیاد هنری بردبار و موزه هنرهای کلکسیونی شانگهای میزبان نمایشگاهی هستند که با همکاری چهار موزه مهم ایران برگزار شده است. تصاویری از آثار نگارگری ایرانی دورههای مختلف تاریخی متعلق به گنجینههای موزه ملی ملک، موزه هنرهای معاصر اصفهان، موزه رضا عباسی و کاخموزه چهلستون، تهیه و در این نمایشگاه به نمایش گذاشته شده است. یونسکو توجه ویژهای به نگارگری ایران دارد؛ تا آنجا که هم نگارگری پارسی را در برنامههای راه ابریشم معرفی کرده و هم در 1399 هنر نگارگری ایرانی را در قالب پرونده هنر مینیاتور بهعنوان میراث جهانی بشر ثبت کرده است.
روایت پیوندهای انسانی و تاریخی از پس هزارهها
مهدی تمیزی، مدیر موزه هنرهای معاصر اصفهان، در گفتوگو با اصفهان زیبا درباره این رویداد تصریح کرد: «یکی از پویاترین وجوه فرهنگی جوامع در هر دورهای، هنر آن ملت است. هنری که برآمده از فرهنگ، زیست، ادبیات، آدام و رسوم اجتماعی و انسانی است، در پناه زیباییشناسی، به نمونهای نادر، گویا و نسخهای تاریخی تبدیل میشود.» او با اشاره به اینکه نام نمایشگاهی که در چین افتتاح میشود، «گنجینههای مشرق زمین» است، افزود: «نگارگری ایرانی، در خطوربط شکل و مفهوم، و در کاربست و کارگاه، بیشباهت به نگارههای چینی نیست. این همانندی، بیآنکه هویت را مخدوش کند، پیوندی انسانی و تاریخی میسازد میان چندین نسل از چندین هزاره. اینگونه است که زبان هنر، بیمرز و بیادعا، با هر مخاطبی به گفتوشنود مینشیند. اثر هنری را باید نوشید و نیوشید. اصوات، در لابهلای فرمها، نوایی نو بر گوش و جان مخاطب مینشاند.» به روایت تمیزی، در این نمایشگاه که با توجه به رعایت مقتضیات دوران کرونا برگزار میشود، مجموعهای از آثار نگارگری ایرانی انتخاب شده و تصاویر این آثار برای مخاطبان چینی به نمایش درمیآیند. موزه هنرهای کلکسیونی شانگهای و بنیاد هنری بردبار برگزاری این نمایشگاه را برعهده دارند. نمایشگاه گنجینههای مشرق زمین از سوم دسامبر 2021 (12 آذرماه 1400) تا 27 فوریه 2022 (هشتم اسفند 1400) در موزه کلکسیون هنر شانگهای برپاست.
20روایت تصویری از موزه ملی ملک به چین رسید
رضا دبیرینژاد، رئیس موزه ملی ملک، در گفتوگو با اصفهانزیبا تصریح کرد: «آثاری که در کتابخانه و موزه ملی ملک وجود دارند، توسط حاج حسین ملک، حدود یک قرن پیش، جمعآوری شدند. در 1316 این مجموعه وقف آستان قدس رضوی شده است. همانطور که حاج حسین در خاطراتش میگوید، ایده این مجموعه از طریق مواجهه او با نسخههای خطی ایجاد شده است؛ بنابراین کانون مجموعههای حاجحسین ملک را میتوانیم نسخههای خطی و هنرهای کتابآرایی شامل خوشنویسی، تذهیب، نگارگری و… در نظر بگیریم.»به روایت او، در این گنجینه در لابهلای نسخههای خطی و در قطعات جدا و مرقعات، با مجموعه ارزشمندی از نگارگری ایرانی روبهرو هستیم که قدمتشان عمدتا به دوره صفویه تا پایان قاجار برمیگردد و به نقاشیهای متأخر (مانند آثار کمالالملک) پیوند میخورد.دبیرینژاد افزود: «با دیدن نگارگری ایرانی میتوان جهانبینی ایرانیها و نوع مواجههشان با عالم، طبیعت و جهان خیالیشان را درک کرد و این نسبت درک بهتری از ادبیات و معماری و… به مخاطب میدهد. به عبارتی، نگارگری در میانه همه هنرها قرارگرفته و درعینحال خودش بازنمایی هنرهای دیگر هم محسوب میشود.»به گفته او، تقریبا 20 اثر از مجموعه کتابخانه و موزه ملک در نمایشگاه شانگهای به نمایش درآمده که عمدتا قدمت قاجاری دارند؛ اما آثاری از دوران صفوی و پیش از آن را هم میتوان در بین آنها مشاهده کرد. آثار به دو بخش تقسیم میشود: بخش اول، قطعات مستقل نگارگری را شامل میشود؛ مانند آثار ابوالحسن غفاری و دیگر هنرمندان خاندان غفاری. در بخش دوم هم آثار ترکیبی هستند که نگارگری را در کنار آرایههای هنری دیگر نمایش میدهند تا مخاطب درک کند که نگارگری ایرانی چه کاربردی داشته است. آثاری از میرعلی هروی، سید علیاکبر گلستانه، میرزا آقا شیرازی و محمدصالح اصفهانی را در این مجموعه میتوان مشاهده کرد.
روایتهای شهر خلاق هنرهای سنتی در شهر خلاق طراحی
کلانشــهــرهــای اصفــهــان، تــهــران و شانگهای سه رأس مثلث طلایی نمایشگاه گنجینههای مشرق زمین هستند. در این میان، اصفهان و شانگهای هر دو عنوان شهر خلاق یونسکو را در کارنامه دارند؛ اصفهان برای صنایعدستی و هنرهای سنتی (Creative city of crafts and folk Art) و شانگهای برای طراحی (Creative city of Design). اگر اصفهان را به شهری با فرهنگها و ادیان مختلف و هنرهای سنتی و صنایعدستی متنوع میشناسیم، شانگهای را هم به شهری که مجموعه متنوع فرهنگ غرب و شرق در آن متبلور است و استودیوهای فیلمسازی و موسیقی و طراحیاش زبانزد خاص و عام است، به یاد میآوریم. آنطور که در صفحه اختصاصی شانگهای در شبکه شهرهای خلاق یونسکو روایتشده، تا سال 2013، شانگهای میزبان 87 گروه خلاق بود؛ شامل چهارهزار آژانس و موسسه خلاق مرتبط با طراحی، 283 موسسه هنری، 239 کانون فرهنگی و هنری، 100 موزه، 25 کتابخانه و 743 مرکز اسناد. یکی از موزههای مهم شانگهای هم موزه هنرهای کلکسیونی است که اولین موزه تماتیک چین محسوب میشود. این موزه توسط موسسه صنایع خلاق شانگهای و مرکز توسعه محصولات خلاق شانگهای تأسیس شده است؛ همچنین اگر نگاهی به فهرست میراث ناملموس جهانی بشر بیندازید، چین 42 میراثش را در این فهرست به ثبت جهانی رسانده که دو پروندهاش هم مشترک با مالزی و مغولستان است. ایران اما 16 اثر را در فهرست میراث جهانی بشر به خود اختصاص داده که در پنج اثر پرونده مشترک داشته است.
