به گزارش اصفهان زیبا؛ معمولا گزینه دم‌دستی بسیاری از ما زمان سرماخوردگی استفاده از آنتی‌بیوتیک است، تا حدی که برخی همراه خود در کیف و محل کار چندتایی از آن داریم؛ این در حالی است که همیشه نیاز به آنتی‌بیوتیک نیست، علاوه بر اینکه در صورت استفاده نابجا می‌تواند تهدیدی برای سلامت باشد. در این زمینه دکتر زهرا اسفندیاری و دکتر علیرضا مهدانیان، کارشناسان واحد تحقیق و توسعه معاونت غذا و داروی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان توضیح می‌دهند.
قبل از بررسی آنتی‌بیویک بهتر است اشاره‌ای به میکروب‌های مفید بدن کنیم؛ میکروبیوم یا فلور طبیعی بخشی از بدن انسان است که میکروب‌های مفید را شامل می‌شود. این گروه از میکروب‌ها در قسمت‌های داخلی و خارجی بدن مانند بافت‌های مختلف، روده و پوست مشاهده می‌شوند. عملکرد میکروبیوم با سلامت انسان از طریق هم‌زیستی صلح‌آمیز با سلول‌های بدن ارتباط مستقیمی دارد. در بدن انسان 30 میلیارد سلول وجود دارد که در آن حدود 100 میلیارد میکروارگانیسم زندگی می‌کند؛ به‌طوری‌که وزن کل باکتری‌های بدن ما در حدود یک‌و‌نیم کیلوگرم یعنی وزنی معادل مغز انسان است.
در این بین همیشه از قلب، مغز، کلیه و کبد به‌عنوان اعضای بسیار مهم و حیاتی انسان عنوان می‌شود، در حالی‌که می‌توان فلور طبیعی را نیز عضو دیگری از بدن دانست که در صورت عملکرد نامناسب، انسان دچار مشکل می‌شود. علاوه بر وجود میکروب‌ها در بدن انسان، این گروه از موجودات زنده می‌توانند از راه‌های مختلفی وارد بدن شوند و انسان را بیمار یا دچار عفونت کنند.
مقاومت آنتی‌بیوتیکی
آنتی‌بیوتیک‌ها، گروهی از داروها هستند که جهت درمان عفونت‌های باکتریایی به‌کار می‌روند؛ آنتی‌بیوتیک‌ها با از بین بردن گروهی از خطرناک‌ترین عوامل بیماری‌زا در انسان‌ها، تاکنون زندگی بسیاری را نجات داده‌اند؛ ولی در کنار آن، مصرف خودسرانه و سوءمصرف این داروها موجب بروز پدیده‌ای با عنوان «مقاومت به آنتی‌بیوتیک» شده است؛ این مقاومت به معنای عدم درمان بیماری‌های عفونی است و گزارش‌های علمی نشان می‌دهد که قربانی این وضعیت، تمام گروه‌های سنی در کل جهان هستند و در بین انسان‌ها، حیوانات و محیط‌زیست قابل‌انتقال است.
در مقاومت به آنتی‌بیوتیک، باکتری در درون بدن انسان مقاوم می‌شود و این مقاومت زمانی رخ می‌دهد که یک باکتری خطرناک به‌گونه‌ای تغییر کند که دیگر آنتی‌بیوتیک روی آن تأثیری نداشته باشد.
این باکتری مقاوم می‌تواند به‌سرعت تکثیر و نوع جدیدی از بیماری را به‌وجود آورد که با آنتی‌بیوتیک‌های موجود قابل‌درمان نخواهد بود؛ این وضعیت یک هشدار برای انسان‌هاست که میکروب‌ها مقاوم شده‌اند. درنتیجه درمان با آنتی‌بیوتیک‌ها دیگر اثربخش نخواهد بود. در ضمن بر اساس آخرین گزارش‌های سازمان جهانی بهداشت معضل مقاومت به آنتی‌بیوتیک یک تهدید بزرگ جهانی معرفی شده است.
زمانی که فردی به باکتری مقاوم به آنتی‌بیوتیک دچار می‌شود، نه‌تنها درمان خود شخص دشوارتر است، بلکه باکتری مقاوم می‌تواند به سایر افراد جامعه نیز منتقل شود. اگر آنتی‌بیوتیک‌ها نتوانند به‌درستی عمل کنند، تبعاتی ازجمله بیماری‌های طولانی‌تر، مراجعه بیشتر به پزشکان، استفاده از داروهای قوی‌تر و گران‌قیمت‌تر و همچنین مرگ بیشتر به دلیل عفونت برای جامعه خواهد داشت. گروه‌هایی از باکتری که تاکنون به آنتی‌بیوتیک‌ها مقاوم شده‌اند، می‌توانند عامل انواع عفونت‌ها، ازجمله پوست و دستگاه تنفس باشند.
مصرف بیش‌ازحد آنتی‌بیوتیک بالاخص زمانی که استفاده آن گزینه صحیحی برای درمان بیماری نیست، باعث بروز و تشدید مقاومت می‌شود. آنتی‌بیوتیک، بیماری ایجاد شده توسط باکتری را می‌تواند از بین ببرد؛ اما روی عفونت ویروسی تأثیری ندارد. برای مثال استفاده از آنتی‌بیوتیک در گلودرد چرکی به علت عفونت باکتریایی استرپتوکوکی رفتاری منطقی است، اما در گلودرد ویروسی استفاده از آنتی‌بیوتیک فایده‌ای ندارد؛ این در حالی است که بیش از 85 درصد از گلودردها ویروسی هستند.
تشخیص اینکه گلودرد از نوع ویروسی است یا باکتریایی، بر عهده پزشک معالج است. درمان بیماری ویروسی با آنتی‌بیوتیک‌ها (چرک‌خشک‌کن) یک باور عمومی نادرست است. اگر زمانی که عفونت ما از نوع ویروسی است از آنتی‌بیوتیک استفاده شود، این روش از درمان به باکتری‌های درون بدن انسان که مفید است، حمله کرده و تأثیری در بهبود بیمار ندارد. درنتیجه حمله بی‌دلیل آنتی‌بیوتیک به این باکتری‌ها می‌تواند زمینه‌ساز بروز مقاومت شود.
در این فرایند باکتری مقاوم‌شده می‌تواند خصوصیات مقاومش را با دیگر باکتری‌ها به اشتراک بگذارد. مصرف بی‌رویه آنتی‌بیوتیک‌ها علل متنوعی دارد.
زمانی که اولین بار پنی‌سیلین‌ها و دیگر آنتی‌بیوتیک‌ها معرفی شدند، به آن‌ها لقب داروهای شفابخش یا معجزه‌گر داده شد که می‌توانستند به‌سرعت و با کمترین عوارض جانبی، بیماری‌های عفونی را از بین ببرند. به نظر می‌رسید که این داروها راه‌حل تمام بیماری‌های عفونی باشند، اما امروز ثابت شد که این یک باور اشتباه و غلط است.
برای سالیان متوالی میزان تولید آنتی‌بیوتیک‌های جدید، سریع‌تر از ایجاد مقاومت باکتریایی بود؛ اما در حال حاضر، سرعت بروز مقاومت‌ها از سرعت ساخت آنتی‌بیوتیک‌های قوی‌تر بیشتر شده است.
بر اساس گزارش سال ۲۰۱۳ مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌ها در آمریکا، حداقل 2 میلیون نفر سالانه به بیماری‌های باکتریایی دچار می‌شوند که نسبت به یک یا تعدادی از آنتی‌بیوتیک‌ها مقاوم‌اند. افزایش عفونت‌های مقاوم به درمان، تبعاتی همچون افزایش بیماری‌ها و افزایش ازکارافتادگی، مرگ بیشتر ناشی از بیماری‌هایی که پیش از این قابل‌کنترل بوده‌اند، طولانی شدن روند درمان، طولانی‌شدن زمان بستری بیماران، مراجعه بیشتر به پزشکان، درمان‌های تهاجمی‌تر با اثر کمتر و درمان‌های گران‌قیمت‌تر خواهد داشت؛ لذا مصرف منطقی آنتی‌بیوتیک‌ها می‌تواند به اثربخشی داروهای فعلی کمک کند، طول عمر آن‌ها را افزایش دهد و در مقابل، جامعه را از آثار منفی مقاومت به آنتی‌بیوتیک محافظت کند.
چرا آنتی‌بیوتیک؟
با وجود افزایش آگاهی در جوامع، هنوز هم به دلایلی مصرف بی‌رویه آنتی‌بیوتیک‌ها اتفاق می‌افتد که شامل موارد زیر است:
گاهی بیمارانی که خواستار درمان سریع هستند، بدون توجه به علت بروز بیماری، پزشکان را برای تجویز آنتی‌بیوتیک تحت‌فشار می‌گذارند.
گاهی بیماران از آنتی‌بیوتیک‌هایی که از نسخ قبلی در خانه اضافه آورده‌اند، برای بیماری جدیدشان استفاده می‌کنند، بدون آنکه علت دو بیماری یکی باشد.
گاهی پزشکان برای تشخیص صحیح بیماری زمان یا امکانات کافی ندارند و بدون آنکه علت واقعی بیماری مشخص باشد، برای بیمار آنتی‌بیوتیک تجویز می‌کنند.
گاهی آنتی‌بیوتیک به‌طور صحیح تجویز شده است، اما بیماران به محض اینکه اولین نشانه‌های بهبودی را در خود دیدند، از ادامه درمان آنتی‌بیوتیکی خودداری می‌کنند. با این کار بخشی از باکتری‌ها که هنوز از بین نرفته‌اند؛ در بدن بیمار، دوباره فرصت رشد پیدا کرده و ممکن است باعث برگشت بیماری و حتی بروز مقاومت در باکتری‌ها شود.
توصیه
درخصوص مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها توجه به نکات کاربردی زیر اهمیت دارد:
همیشه قبل از دریافت آنتی‌بیوتیک با گروه پزشکی مشورت کنید.
از مصرف خودسرانه آنتی‌بیوتیک در بیماری‌های ویروسی بپرهیزید.
آنتی‌بیوتیک‌ها را در زمان مشخص‌شده با تجویز پزشک مصرف کنید.
دوره درمانی تجویزشده توسط پزشک را در خصوص مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها کامل کنید.
از پزشک یا داروساز سؤال کنید که در صورت فراموش کردن یک دوز دارویی آنتی‌بیوتیک باید دوز بعدی چه زمانی مصرف شود.
اگر به هر دلیلی آنتی‌بیوتیک اضافی در منزل دارید، آن‌ها را دور بریزید. هیچ‌وقت آنتی‌بیوتیک مانده را برای بیماری‌های دیگر استفاده نکنید.
هیچ‌گاه آنتی‌بیوتیک تجویزشده برای شخص دیگری را مصرف نکنید.
پزشکتان را برای تجویز آنتی‌بیوتیک تحت‌فشار نگذارید، به‌جای این کار از او سؤال کنید که برای کاهش علائم بیماری و تسریع روند بهبود چه راهکارهایی وجود دارد.
با رعایت بهداشت، کمک کنید تا از ابتلا به بیماری‌های عفونی پیشگیری شود.
