به گزارش اصفهان زیبا؛ رادیوتئاتر یا نمایش رادیویی، هنری شنیداری است که داستان‌ها و نمایشنامه‌ها را از طریق صدا، افکت‌های صوتی و موسیقی به مخاطب ارائه می‌دهد و تجربه‌ای متفاوت از تئاتر صحنه‌ای خلق می‌کند. این هنر که به توانایی بازیگران در انتقال احساسات از طریق صدا وابسته است، ژانرهای متنوعی از درام و کمدی تا آثار اجتماعی و تاریخی را پوشش می‌دهد. رادیوتئاتر در دوره‌هایی که دسترسی به تئاتر صحنه‌ای محدود بود، ابزاری قدرتمند برای روایت داستان‌ها و انتقال مفاهیم فرهنگی محسوب می‌شد.
هنر «رادیو تئاتر» از روزهای ابتدایی رادیو با اجرای ساده توسط چند گوینده آغاز شد. با ورود بازیگران حرفه‌ای از تئاترهای معتبر، نمایش‌ها کیفیت بالاتری پیدا کردند و با تجهیز رادیو به سیستم ضبط، نمایش‌ها پیچیده‌تر و حرفه‌ای‌تر شدند. رادیوتئاتر سه‌دوره مشخص را پشت سر گذاشته است. در دوره آغازین، آثاری ساده با مضامین اخلاقی و اجتماعی توسط هنرمندانی همچون عزیزالله حاتمی و پرویز خطیبی تولید می‌شد. این آثار بیشتر به سنت‌های ایرانی می‌پرداختند و ساختار ابتدایی داشتند. در دوره دوم، با ورود نویسندگان و مترجمان تحصیل‌کرده مانند سیروس آموزگار، ترجمه آثار جهانی و همکاری با کارگردانان حرفه‌ای، ساختار نمایش‌ها متحول شد. در دوره پیشرو، نویسندگانی مانند بهزاد فراهانی و خسرو فرخزادی با اقتباس از آثار کلاسیک جهانی و ایرانی، نمایش‌هایی عمیق‌تر و تأثیرگذارتر خلق کردند. این دوره با تولید آثاری چون «سنگ و سرنا» و «مرگ در پاییز» از اکبر رادی همراه بود که استانداردهای جدیدی برای رادیوتئاتر تعریف کرد.
رادیوتئاتر امروز نیز ظرفیت‌های خود را حفظ کرده است. هنرمند اصفهانی محمد رادمهر، یکی از شاگردان دکتر صدرالدین شجره، در گفت‌وگو با «اصفهان زیبا» به بررسی وضعیت فعلی این هنر، چالش‌ها و دستاوردهایش پرداخته است. او از اهمیت حضور هنرمندان تئاتر در رادیو و توانایی این رسانه برای روایت موضوعات ملی مانند حماسه‌های دفاع مقدس سخن می‌گوید. این گفت‌وگو نگاهی تازه به میراث ارزشمند رادیوتئاتر و نقش آن در غنی‌سازی رسانه‌های امروز ارائه می‌کند.
شما آثار متعددی در زمینه رادیوتئاتر کار کرده‌اید. از ورود خود به این عرصه و تجربه‌کردن نمایش رادیویی بگویید.
ورود من به عرصه رادیوتئاتر از زمانی شروع شد که افتخار شاگردی استاد صدرالدین شجره را داشتم و حدود چهار سال در کنار ایشان آموزش دیدم. قبل از آن، پیشینه بلندی در نمایش‌های صحنه‌ای و خیابانی داشتم و به کمک ایشان معرفی شدم. در این دوره، به دلیل محدودیت‌هایی نمی‌توانستم فعالیت عملی در رادیو داشته باشم؛ اما همین مشاهده و آموزش به من کمک کرد تا مهارت‌های لازم را فرا بگیرم. پس از آن، با دعوت دوستان به رادیو اصفهان پیوستم و حدود هشت سال است که در این حوزه مشغول به کار هستم. طی این سال‌ها، با آثار مختلفی در جشنواره‌ها حضور داشته‌ام و تجربه‌های گوناگونی در کارگردانی، تهیه‌کنندگی و بازیگری به دست آورده‌ام. از جمله «معمای شام» را به‌عنوان اولین اجرای رادیوتئاتر در اصفهان روی صحنه هنرستان هنرهای زیبا بردیم و بعد از آن با رادیوتئاتر اسپویلر به نویسندگی مصطفی جعفری جوزانی در بخش رادیوتئاتر جشنواره فجر شرکت کردیم.
در مقایسه با تئاتر صحنه‌ای، فکر می‌کنید جایگاه رادیوتئاتر در بین مردم اصفهان چگونه است؟
رادیوتئاتر هنوز در اصفهان به‌اندازه تئاتر صحنه‌ای شناخته و کار نشده است و جایگاهش را بین مردم پیدا نکرده. البته گروه ما تلاش کرده تا این هنر را معرفی کند و در برخی اجراهای سفارشی، استقبال خوبی از آن شد. به‌نظر می‌رسد گاهی حتی برای مردم جذاب‌تر از نمایش‌های رادیویی یا تئاتر صحنه‌ای باشد.
به نظر شما پیوند هنر تئاتر با رادیو و تلویزیون چه تأثیری بر ماهیت اصلی این هنر که اجرا روی صحنه یا در خیابان است خواهد گذاشت؟ شما پیامد‌های ورود تئاتر به سایر رسانه‌ها را چه می‌دانید؟
ورود تئاتر به رسانه‌هایی چون رادیو و تلویزیون می‌تواند به گسترش و انتقال حس و مفاهیم این هنر به طیف وسیع‌تری از مخاطبان کمک کند. این پیوند ضمن ایجاد جذابیت و سرگرمی، می‌تواند باعث انتقال مفاهیم عمیق‌تر و ارتقای سطح فرهنگی جامعه شود. البته ممکن است از فضای اصلی تئاتر فاصله بگیرد؛ اما همچنان اثرگذار و ارزشمند است.
چرا حضور هنرمندان تئاتر در عرصه نمایش‌های رادیویی ضروری است؟ برای ایفای نقش در یک اثر رادیوتئاتر، هنرمندان عرصه نمایش چه ویژگی‌های متمایزی در مقایسه با هنرمندان گوینده رادیو دارند؟
حضور هنرمندان تئاتر در رادیوتئاتر ازآن‌جهت ضروری است که این افراد به‌واسطه تجربه‌های صحنه‌ای، توانایی ایجاد ارتباط احساسی قوی‌تری دارند. ویژگی اصلی بازیگر رادیوتئاتر این است که صدای نقش را به شکلی خاص بیدار می‌کند؛ به‌طوری‌که با خلق تیپ‌های مختلف، کاراکتر را زنده و باورپذیر می‌سازد؛ درحالی‌که گوینده رادیو صرفا از صدای خودش استفاده می‌کند. بازیگر رادیوتئاتر باید صدای شخصیت‌های مختلف را بسازد.
فضای حرفه‌ای و اخلاقی موجود در رادیو را در مقایسه با تئاتر صحنه‌ای چگونه می‌بینید؟ از فعالیت‌های خود در زمینه تئاتر صحنه‌ای بگویید.
فضای حرفه‌ای و اخلاقی در رادیو به نظرم بسیار منظم و متعهدانه است. کسانی که در رادیو فعالیت می‌کنند، به‌طورمعمول بسیار مقیدتر از هنرمندان صحنه هستند. در زمینه تئاتر صحنه‌ای، تجربیات متعددی دارم؛ از جمله آثاری با موضوع دفاع مقدس که به نظرم تأثیر عمیقی در مخاطبان داشته و باعث شده تا بتوانم مضامین انسانی و حماسی را به‌خوبی منتقل کنم.
از حال و هوای آثارتان با موضوع دفاع مقدس بگویید. تئاتر و رادیوتئاتر تا چه اندازه در روایت حماسه‌های دفاع مقدس مؤثر خواهند بود؟
تئاتر و رادیوتئاتر ابزارهای قدرتمندی برای روایت حماسه‌های دفاع مقدس هستند. در آثاری مانند «بی‌جی‌ام تاو» که درباره عملیات خیبر و شهدای غواص در هورالهویزه است، توانسته‌ام وقایع و حماسه‌های این دوران را به‌شکلی تأثیرگذار به مخاطب منتقل کنم. این آثار با ایجاد ارتباط احساسی و انتقال مفاهیم انسانی و حماسی می‌توانند تأثیر عمیقی بر مخاطبان بگذارند.
رادیوتئاتر «بی‌جی‌ام تاو» رتبه اول جشنواره فرهنگی‌هنری فانوس شد. درباره ایده این اثر و ویژگی‌های اصلی آن بگویید.
این رادیوتئاتر با موضوع عملیات خیبر و شهدای غواص اجرا شد. «بی‌جی‌ام‌تاو» نام موشک‌هایی است که کنترل آن‌ها به‌صورت سیمی انجام می‌شود و مجهز به سنسور حرارتی و کنترل از راه دور نیستند. بعد از شلیک، موشک توسط یک سیم هدایت می‌شود و آن سیم باقی می‌ماند.
در این اثر، داستان غواصانی روایت می‌شود که برای حفظ مسیر و جلوگیری از گم‌شدن در شب، سیم‌های هدایت را که طول آن‌ها حدود پنج متر بوده است، ازیک‌طرف به قایق و از طرفی دیگر به بدنشان بستند؛ اما در طول مسیر، به‌دلیل شناسایی دشمن، سیم‌ها قطع و غواص‌ها در آب گم شدند. این نمایش با تکیه بر واقعیت و احساسات عمیق توانست تأثیرگذاری زیادی داشته باشد و در جشنواره فرهنگی‌هنری فانوس رتبه اول را کسب کند.
