به گزارش اصفهان زیبا؛ نمایش «ضیافت کشتارگاه» پنجاه‌و‌سومین اثر نمایشی «اصغر خلیلی» است. این کارگردان اصفهانی در حالی تئاتر جدید خود را روی صحنه می‌برد که پس از هجده سال دوری از شهر خود، بار دیگر به تولید اثر نمایشی در نصف جهان پرداخته است. این اثر با همکاری شهرداری اصفهان و حوزه هنری انقلاب اسلامی تولید شده و یک نمایش محیطی محسوب می‌شود.
این کارگردان اصفهانی ازجمله هنرمندانی است که مدت‌ها قبل به پایتخت مهاجرت کرده و فعالیت هنری خود را در آنجا ادامه می‌دهد. گفتنی است پیش از این، «اصفهان‌زیبا» در مطلبی با عنوان «کوچ سیمرغ‌ها»، به پدیده مهاجرت هنرمندان اصفهانی به پایتخت، برای ادامه مسیر هنری و حرفه‌ای ایشان و چالش‌های موجود در این فضا پرداخته بود.
خلیلی بزرگ‌ترین چالش هنر نمایش را «توسعه بی‌رویه تئاتر خصوصی» می‌داند. این کارگردان باتجربه تئاتر معتقد است پدیده سرمایه‌گذاری خصوصی و بازگشت آن، محتوای فرهنگی تئاتر را تحت تأثیر قرار خواهد داد. اصغر خلیلی در گفت‌وگو با خبرنگار «اصفهان زیبا»، به ویژگی‌های جدیدترین اثر نمایشی خود اشاره کرده و نکات جالبی را درباره شرایط تئاتر اصفهان و ایران بیان می‌کند.
ایده نمایش «ضیافت کشتارگاه» چگونه ایجاد شد؟
اصفهان از دیرباز بستر بسیار مهیایی برای تولید آثار هنری داشته است. موضوعی که در نمایش «ضیافت کشتارگاه» به آن پرداخته می‌شود، اجرای تعزیه و مناسک موجود در تاریخ اصفهان است که رفته‌رفته به سمت فراموشی می‌روند. هدف ما از تولید این نمایش این بوده است که خرده‌فرهنگ‌های موجود در اصفهان، مخصوصا آیین‌های مرتبط با عاشورا، مورد بازخوانی قرار بگیرد و تماشاگر با آن‌ها آشنایی پیدا کند. نگرشی که من و خانم «مریم سلیمی» به‌عنوان نویسندگان این نمایش داشتیم، این بود که این تئاتر بتواند برای نسل جدید و متولدان دهه‌های هفتاد و هشتاد، زاویه دید جدیدی از تاریخ هنری، آیین‌ها و مناسک اصفهان ارائه دهد.
فکر می‌کنید سوژه تئاتر «ضیافت کشتارگاه» چقدر با مسئله‌های فرهنگی امروز جامعه نزدیکی دارد؟
شما هر اثر نمایشی را که تولید کنید طبق خاصیتی که این هنر دارد، خود مخاطب در ذهنش بازآفرینی می‌کند و هم‌ذات‌پنداری رخ می‌دهد. یعنی این خاصیت نمایش است که تماشاگر می‌خواهد خود را جای بازیگرها تصور کند. اما اگر بخواهم از نزدیکی نمایش «ضیافت کشتارگاه» با دغدغه‌های فرهنگی روز بگویم، باید به سوژه قرار گرفتن خرده‌فرهنگ‌ها، خرده‌آیین‌ها و مناسک اصفهان اشاره کنم.
درواقع تاریخ اصفهان سرشار از مناسک آیینی است که نشان از نفوذ شعائر دینی در لایه‌های فرهنگ این شهر دارد. یکی از اتفاقات پررنگ در تاریخ آیینی اصفهان، موضوع ممنوعیت عزاداری محرم در دوره اول پهلوی است که ظرفیت بالایی برای پردازش هنری دارد. تماشاگران نمایش «ضیافت کشتارگاه» نیز در این چند شب، با بخشی از این آیین‌های تاریخی و اصیل اصفهانی ارتباط گرفتند و بازخورد خوبی گرفتیم.
برخی منتقدان می‌گویند این نمایش نگاه منتقدانه‌ای به مقوله «قدرت» دارد. نظر شما چیست؟
ببینید اینکه یک نمایش تا چه میزان می‌خواهد بر کدام مفاهیم پافشاری کند، جزو اهداف نهایی یک اثر است که من به‌عنوان یک کارگردان اجازه باز کردن آن برای مخاطب را ندارم و از طرفی این کار از دید هنری منطقی نیست. به نظر من از دل یک اثر دراماتیک بی‌نهایت برداشت انجام می‌شود و این در حالی است که یک مفهوم اصلی و کلیدی برای آن اثر وجود دارد که در نمایش جاری است. این برداشتی که شما اشاره کردید درواقع یکی از ده‌ها برداشتی است که بیننده می‌تواند در ذهن خود متصور شود.
ما هر شب حدود 300 تماشاگر داریم؛ اگر این سؤال را از تک‌تک آن‌ها بپرسید خواهید دانست که تعدادی با شما هم‌نظر هستند و تعدادی نیز نظری متفاوت با شما ارائه خواهند کرد. این خاصیت هنر تئاتر است که علاوه بر مفهوم ابتدایی هر نمایش، هر بیننده بر اساس ذهنیت خود و دید شخصی برداشت‌هایی را ازآنچه روی صحنه می‌بیند انجام می‌دهد. قطعا افراد برداشت‌های متفاوتی از اثر ما خواهند داشت؛ چراکه هرکس پیشینه ذهنی و شغلی متفاوتی با دیگران دارد؛ بنابراین نمی‌توان هدف نهایی و لایه‌های عمیق یک اثر هنری را افشا کرد.
نقش نهادهایی مانند آموزش‌وپرورش و صداوسیما در ترغیب جامعه به سمت تئاتر را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
آموزش‌وپرورش به‌عنوان مهم‌ترین زیرساخت فرهنگ جامعه، می‌تواند با آموزش هنر نمایش در ابعاد گوناگون، فرهنگ عمومی را به سمت استقبال از هنر تئاتر سوق دهد. البته طبیعتا این موضوع نیازمند یک برنامه‌ریزی بلندمدت خواهد بود. در سند تحول بنیادین نیز از این موضوع یاد شده است. اما درباره صداوسیما، مهم‌ترین رسالتی که وجود دارد، موضوع اطلاع‌رسانی است؛ ولی اگر قرار باشد آثار نمایشی به‌صورت یک محتوای تلویزیونی به مخاطب ارائه شود، هنر نمایش صحنه‌ای دچار افت خواهد شد.
باید توجه داشت یکی از وظایف صداوسیما این است که فرهنگ ملی را پوشش می‌دهد، پس اگر نمایشی از یک شبکه ملی پخش شود، مخاطبان با سلایق گوناگون و فرهنگ‌های متعلق به شهرهای مختلف ایران تماشاگر آن خواهند بود و همه باید بتوانند با آن ارتباط بگیرند؛ بنابراین آثار به سمتی خواهند رفت که به این پدیده نزدیک شوند و این موضوع همیشه خوب نیست. البته این نکته هم درست است که پخش آثار تئاتر از تلویزیون می‌تواند برای آشتی مخاطب با این هنر مفید باشد، اما در توسعه این هنر و گسترش بعد هنری آن کمکی نخواهد کرد.
فکر می‌کنید سهم هنر نمایش در فرهنگ عمومی چیست؟
نمی‌توانیم درباره فرهنگ صحبت کنیم ولی اسمی از هنر تئاتر نیاوریم. یکی از ستون‌های اصلی توسعه فرهنگ هنر «نمایش» است، چه به شکل صحنه‌ای، چه به اشکال خیابانی، کودک و عروسکی. درواقع بازنمای اندیشه، رفتار اجتماعی، هنجارها و ناهنجارهای اجتماعی را شما می‌توانید در یک اثر دراماتیک ببینید و تجربه کنید. درواقع وقتی تماشاگر به‌صورت نفس در نفس با گروه اجراکنندگان رودررو می‌شود، یک بازنگری و یک تجربه پذیری جدید در زندگی او اتفاق می‌افتد. به همین دلیل هنر تئاتر برای توسعه فرهنگی، یک وسیله و بستر مناسب خواهد بود.
هنر فاخر یا عامه‌پسند؟ فکر می‌کنید «تئاتر» باید کدام سمت بایستد؟
بارها مرکز هنرهای نمایشی چشم‌انداز تئاتر ایران را مکتوب و برای هویت ملی آن اساسنامه تنظیم کرد؛ اما به نظر من به‌صورت یک مجموعه یکپارچه درنیامد. برای همین فکر می‌کنم نمی‌توان تعیین کرد که یک نمایش فاخر است یا نیست. برخی تصور می‌کنند تئاتر فاخر یعنی نمایشی که تماشاگر بیشتری داشته باشد و سالن را پر کنند. یا اینکه تعداد عوامل و بازیگران هرچه بیشتر باشد آن تئاتر فاخرتر و ارزشمندتر است. درحالی‌که هرگز این درست نیست.
یک تئاتر تک‌نفره می‌تواند فاخر باشد. در پاسخ به اینکه تئاتر فاخر یا عامه‌پسند، باید بگویم جامعه به اشکال و انواع گوناگون نمایش نیاز دارد. یک تئاتر کمیک، تراژیک، درام یا… می‌تواند از دید یک نفر فاخر و از دید فردی دیگر صرفا یک نمایش عمومی باشد. باید معتقد باشیم که مثلثی شامل عوامل اجرایی، مخاطب و اثر، خلق‌کننده یک نمایش دراماتیک است. با این تفسیر، مخاطب نقش مهمی در خلق تئاتر دارد. من فکر می‌کنم این مخاطب است که تعیین می‌کند یک نمایش فاخر است یا غیر فاخر. در کل من فکر می‌کنم جامعه به انواع نمایش نیاز دارد و باید آن را تجربه کند.
فضای ساخت تئاتر در اصفهان چگونه است؟ از چالش‌های این مسیر بگویید.
تاکنون اصفهان توانسته است آثار گران‌قدری تولید کند و فکر می‌کنم در آینده نیز این روند ادامه خواهد داشت. من فکر می‌کنم مردم اصفهان با تئاتر همراه هستند ولی اینکه این مسیر چقدر ادامه‌دار باشد، به تصمیم‌گیری‌های کلان کشوری و تنظیم بودجه استانی برمی‌گردد که مشخص می‌کند چه میزان قصد توسعه هنر نمایش را دارند. در کل به نظر من برای افزایش تاب‌آوری یک جامعه، باید هنر تئاتر را در آن توسعه داد.
از آقای نوری، ریاست محترم حوزه هنری انقلاب اسلامی بابت حمایت از تئاتر «ضیافت کشتارگاه» تشکر می‌کنم. ایشان از معدود مدیرانی بودند که این‌قدر دقیق خودشان را در کنار نمایش ما قرار دادند و هر شب نیز همراه ما در برگزاری این تئاتر حضور دارند. یک تشکر ویژه نیز باید از آقای هنرمند که تهیه‌کننده این اثر هستند داشته باشم که همواره همراهی خوبی در این مسیر داشتند.
از سلیقه مخاطب اصفهانی در زمینه تئاتر بگویید.
یک تصور غلط درباره مخاطب و تماشاگر اصفهانی تئاتر این است که بیشتر دنبال نمایش‌های کمدی هستند. مجموعه آثاری که در این چندین سال در اصفهان تولیدشده یا نمایش‌هایی که برای اکران به اصفهان آمده است، این تصور را که اصفهانی‌ها، بیشتر تئاتر کمدی می‌پسندند،رد می‌کند. شاید بیست سال پیش این‌گونه بوده اما امروزه با توسعه شبکه‌های مجازی و فضای رسانه‌ای، سلیقه‌ها دچار تحول گردیده است.
در حال حاضر مردم به‌راحتی به جدیدترین پدیده‌های دنیای نمایش دسترسی دارند و بعد از دوران کرونا نیز این دسترسی همگانی‌تر شد. برای مثال در دوره کرونا من به‌عنوان داور جشنواره تئاتر آلمان، توانستم بیش از صد اثر نمایشی برون‌مرزی را مشاهده کنم. در کل معتقدم همه نوع سلیقه‌ای در تماشاگر تئاتر اصفهان وجود دارد که همه آن‌ها نیز محترم است.
