به گزارش اصفهان زیبا؛ کاهش نرخ باروری و افزایش میانگین سن جمعیت طی دو دهه اخیر، از دغدغههای جدی در زمینه جمعیت کشور به شمار میرود. آنطور که مقام معظم رهبری در آغاز دولت چهاردهم تأکید کردند که وزیر بهداشت باید شخصاً مانع ادامهِ موانع زاد و ولد شود و اجازه ندهد روند کاهش ولادت تداوم یابد و در عین حال رئیسجمهور نیز طی یک نشستِ ستاد ملی جمعیت تصریح کرد که اگر همه دستگاهها با ستاد ملی جمعیت هماهنگی و همراهی داشته باشند، رفع چالش جمعیتی کشور دشوار نخواهد بود.
براساس آخرین آمار منتشر شده نرخ باروری کل در ایران، از ۱.۶ به ۱.۴۴ کاهشیافته است که در صورت ادامه این روند مطمئناً جمعیت قشر سالخورده کشور روز به روز بیشتر و در عین حال جمعیت قشر جوان جامعه نیز روز به روز کمتر خواهد شد.
در همین راستا تلاش دولتها طی دو دهه اخیر در بستر سیاستهای جمعیتی، ارائه طرحهای حمایتی برای رفع موانع فرزند آوری بوده است؛ از حساب آتیه تا قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت و در نهایت جدیدترین آن در قالب کارت امید مادر که البته این طرح هنوز به مرحله اجرایی نرسیده است؛
مجموعهای از مشوقهای مالی و تسهیلاتی برای فرزندآوری که به اعتقاد برخی کارشناسان در بستر شرایطی چون فقدان منابع پایدار، ضعف زیرساختها و ناکافی بودن پوشش خدماتی اجر شده اندو به همین خاطر منتقدان هشدار میدهند اگر طرح کارت امید مادر بدون رفع این چالشها اجرا شود، اقدامی کوتاهمدت با تأثیرگذاری اندک است.
از حساب آتیه تا کارت امید مادر
نخستین اقدام جدی در خصوص اجرای طرحهای حمایتی برای افزایش نرخ باروری و افزایش جمعیت را میتوان در دولت محمود احمدینژاد مشاهده کرد.
زمانی که پس از سالها اجرای سیاست کنترل جمعیت، رویکرد به سمت تشویق خانوادهها برای فرزندآوری تغییر کرد.
طرح حساب آتیه نوزادان از نمادهای این تغییر سیاست بود که بر اساس آن قرار بود برای هر کودک متولدشده حسابی افتتاح و مبلغی ماهیانه به آن واریز شود. سیاستی که البته به دلیل نبود بودجه کافی و مشکلات اجرایی، بسیاری از خانوادهها از دریافت آن محروم ماندند.
در دولت حسن روحانی نیز سیاستهای جمعیتی در اولویت پایینتری قرار داشت و بیشتر اقدامات در این خصوص محدود و مقطعی بود.
نقطه عطف سیاستهای جمعیتی اما به سال ۱۴۰۰ و همزمان با دولت سیزدهم بر میگردد. در آن زمان مجلس یازدهم «قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت» را تصویب کرد که هدف این قانون ساماندهی سیاستهای گذشته با پرداخت تسهیلات برای فرزندآوری، پوشش بیمه درمان ناباروری و اعطای امتیازهای ویژه در حوزه مسکن بود که البته باز هم به دلیل نبود منایع پایدار برخی از مواد این قانون یا بهطور کامل اجرا نشد یا به دلیل فرآیند پیچیده بوروکراسی همچنان نتوانسته قشری از افراد تحت پوشش را از مزایای خود بهرهمند سازد.
اکنون نیز در دولت چهاردهم طرح «کارت امید مادر» بهعنوان تازهترین سیاست حمایتی مطرح است.
طرحی که به گفته دبیر ستاد ملی جمعیت برای حمایت مالی هدفمند و زمانبندیشده از مادر و کودک است و هدف اصلی آن ارائه خدمات مدیریتی و قابل ارزیابی به خانوادهها و کودکان است تا اثربخشی آن مشخص باشد.
مرضیه وحیددستجردی در گفت وگویی رسانهای در خصوص کارت امید مادر عنوان کرد: «کارت امید مادر برای نخستین بار در ایران به مادران واگذار میشود، در حالی که معمولاً سرپرست خانوار مرد معرفی میشود. جایگاه والای مادر به دلیل نقش راهبردی در مراقبت و تربیت کودک، که در قرآن نیز مورد تأکید است، به رسمیت شناخته شده است. در عین حال این طرح برخلاف قوانین قبلی که به فرزندان سوم و به بعد اختصاص داشت، این حمایت برای همه فرزندان از فرزند اول تا آخر و برای همه مادران بدون محدودیت قومیت یا محل سکونت اجرا میشود. این اقدام عدالتمحور، دغدغههای اقتصادی خانوادهها را در دو سال اول تولد کودک کاهش میدهد.»
بر اساس این اظهارات کارت امید مادر قرار است به مادرانی که از ابتدای فروردین ۱۴۰۵ صاحب فرزند شوند، ماهانه دو میلیون تومان به مدت ۲۴ ماه پرداخت شود و ثبتنام نیز از طریق سامانه ملی جمعیت انجام خواهد شد. رویکردی که البته پرسشهای درباره منابع مالی پایدار، کفایت مبلغ و نحوه اجرای آن را در طولانی مدت به همراه دارد.
طرح کارت امید مادر یک طرح تشویقی نیست
امیرحسین بانکیپور، عضو کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی معتقد است هدف طرح کارت امید مادر همچون دیگر طرحها در این حوزه، طرح تشویق خانوادهها به فرزندآوری نیست، بلکه تلاش برای رفع موانع و کاهش هزینههای اولیه فرزندآوری است.
او در این باره به «اصفهان زیبا» میگوید: «این طرح، طرح تشویقی نیست. هدف آن این است خانوادههایی که قصد فرزندآوری دارند و با موانع و هزینههای اولیه مواجه هستند حمایت شوند. هزینههای شیر خشک، پوشک و سایر نیازهای کودک بسیار بالا است و بسیاری از خانوادهها نگران این مسائل هستند. شاید اگر هزینههای اولیه پوشک و شیر خشک حل شود، بخشی از نگرانیها هم تا اندازهای برطرف شود.»
او ادامه میدهد: «پرداخت ماهانه دو میلیون تومان به مادران کودکان تازه متولد شده، برای این است که آنها بتوانند از این مبلغ برای نیازهای اولیه فرزندشان استفاده کنند. هیچکس به خاطر 2 میلیون تومان فرزندآوری نمیکند، هدف این است خانوادههایی که میخواهند بچهدار شوند، کارشان روانتر شود و بخشی از موانع اولیه کاهش یابد. ما وظیفه داریم شرایط را برای این خانوادهها آسان کنیم.»
به گفته این نماینده مردم اصفهان در مجلس دولت امیدوار است همانطور که وعده داده، بودجه لازم را تأمین کند و اجرای طرح را کامل پیش ببرد. او عنوان میکند: «رئیسجمهور نیز مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی را امضا کرده و ابلاغ شده است که از سال آینده، برای هر کودکی که به دنیا میآید، این مبلغ به مدت دو سال پرداخت شود.»
طرحهای حمایتی باید به طور کامل اجرا شوند
بانکیپور در ادامه به تجربههای گذشته نیز اشاره میکند و میگوید: «در میان طرحهای گوناگون در دولتهای مختلف، قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت تقریباً اجرا شده است. مثلاً از طریق طرح زمینهایی که برای فرزند سوم به بعد بود، در حال حاضر 100 هزار نفر زمینهای خود را دریافت کردند و 300 هزار نفر همچنان در نوبت دریافت زمین هستند. در خصوص طرح وام فرزند آوری یا وام ازدواج نیز از زمان ابلاغ این قانون تا کنون حدود ۸۴٪ وام خود را دریافت کردند و حدود ۱۶٪ هنوز در صف انتظار هستند. در بستر طرح خودرو مادران نیز حدود 500 هزار نفر خودرو خود را تحویل گرفتند و بخشی نیز در نوبت دریافت هستند. افراد تحت پوشش این طرحها اغلب از مزایا بهرهمند شدند، اما آنهایی که استفاده نکردند، اعتراض کردند و رسانهها نیز به آن پرداختند.»
بانکیپور در پایان تأکید میکند: «هدف اصلی این حمایتها رفع مشکلات اولیه خانوادهها است، نه تشویق مستقیم به فرزندآوری. به عنوان مثال با توجه به شرایط اقتصادی و تورم موجود، مبلغ دو میلیون تومان در قالب کارت امید مادر تنها بخشی از هزینههای واقعی کودک را پوشش میدهد و نمیتواند همه مشکلات خانوادهها را حل کند. با این حال، اگر طرحهای قانونی و حمایتی به طور کامل اجرا شوند، اثر واقعی آنها بر خانوادهها ملموس خواهد بود. هم اکنون 50 درصد قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت اجرا شده است. همین طرح مادرانه در قانون شکل دیگری داشت؛ به این صورت که قرار بود یک بسته بهداشتی و یک بسته غذایی هر ماه به مادران تحویل داده شود که به دلیل سنگین بودن هزینه این طرح، تبدیل به طرح کارت امید مادر شد تا هر ماه و به صورت مستمر این مبلغ برای مادران تحت پوشش واریز شود.»
