مصطفی حیدری، رئیس دفتر تخصصی سینمای سازمان فرهنگی، اجتماعی و ورزشی شهرداری اصفهان و مدیرمسئول کتاب سینماتوگراف، شکلگیری ایده چاپ کتابی سینمایی در دفتر تخصصی سینما را تلاش برای شنیدهشدن صدایی مستقل از اصفهان درباره سینما میداند: «یکی از مأموریتهای دفتر تخصصی سینما از بدو راهاندازی در سال 95، داشتن یک رویکرد علمی در حوزه سینما بود و ازآنجاییکه عمده فعالیتهای سینمایی در شهرهای غیر از تهران به بحث اکران فیلم، جلسات نقد و بررسی و کارگاههای آموزشی خلاصه میشد، سعی کردیم در حوزه کمتر پرداختهشده یعنی ادبیات سینمایی هم گامی در اصفهان برداریم. از طرف دیگر، همیشه این مسئله مطرح میشده که سینمای ایران در حوزه علمی و آکادمیک ضعفهایی دارد و برای همین تلاش کردیم برای ارتقای فضای علمی سینما حرکتی هرچند کوچک انجام دهیم. در این مسیر دو مجله «سینما و ادبیات» و «فیلمخانه» که دومی در مشهد کار میشد، بهنوعی الگوی ما برای کار بودند.»او ادامه میدهد: «تمام تلاشمان در طول این چند شماره بر این بود که در اصفهان و با کمک بچههای اصفهان کتاب به سرانجام برسد. البته بعد شماره اول پیشنهادهایی برای بردن سینماتوگراف به تهران مطرح شده بود، اما قصد ما استفاده از ظرفیتهای اصفهان و همچنین تمام کسانی بود که در بیرون از اصفهان میتوانستند و دوست داشتند به ما کمک کنند.» حیدری درباره انتشار سینماتوگراف به صورت کتاب هم گوید: «اول قرار بود سینماتوگراف در فرمت مجله کار شود که به چند دلیل منتفی شد. یکی از دلایل مهم این بود که زمانبندی مجلهها و نظم انتشار آن باعث میشود مدت زمان محدودی مجله روی باجه و در دسترس باشد و ازآنجاییکه رویکرد سینماتوگراف یک رویکرد آکادمیک نسبت به سینماست، ترجیح ما بر این شد که در فرمت کتاب کار کنیم تا به نوعی مباحث مطرح شده تاریخ مصرف نداشته باشد و بتوان در هر زمانی به آن رجوع کرد.»
او درباره واکنشها و بازخوردهای مدیران و همچنین مخاطبان اصفهانی میگوید: «واقعیت این است که برای انتشار این مجله ما به یک جنگ رفتیم. جنگی که ظاهرا کسی روبهروی ما نبود، ولی در اصل مشکلات بسیاری بر سر راه ما قرار گرفت. یک خوششانسی که درخصوص چاپ سینماتوگراف برای ما وجود داشت حضور دکتر محمد عیدی بهعنوان مدیر امور هنری وقت سازمان فرهنگی، اجتماعی و ورزشی شهرداری اصفهان بود که ایشان از همان شماره اول بهخوبی از ما حمایت کرد. توزیع کتاب اول نیز مصادف با جشنواره فیلم کودک و نوجوان شد و در آن زمان، بسیاری از بزرگان سینما به ایشان و دیگر مدیران سازمان برای چاپ کتاب سینماتوگراف تبریک گفتند و به این نکته اشاره کردند که کار تخصصی به این شکل در جایی غیر از تهران حرکت بسیار خوب و پیشرویی است. این واکنش مثبت برای مدیران بسیار مهم بود و برای ادامه راه به مجموعه ما کمک شایانی کرد.» حیدری میافزاید: «بااینحال، از طرف هنرمندان اصفهانی بازخورد زیادی درباره کتاب به دست ما نرسید و سهوا یا عمدا واکنشی به چاپ و محتوای کتاب سینماتوگراف دیده نشد، اما کاملا برخلاف اصفهان، در تهران و از سوی هنرمندان و منتقدان ساکن تهران بازخوردهای بسیار خوبی دیدیم و به نظر میرسد کتاب بیشتر در تهران دیده شد تا خود اصفهان.» مدیرمسئول کتاب سینماتوگراف توزیع کتاب و همچنین تیراژ پایین را پاشنه آشیل کتاب سینماتوگراف میداند: «متأسفانه مجموعههای دولتی و نیمهدولتی در حوزه پخش کتاب ضعیف هستند و ما که تازه درجایی غیر از تهران هستیم وضعیت بدتری در این زمینهداریم. به نظر میرسد اگر سیستم توزیع خوبی فراهم بود، زحمت نزدیک به 40 نفر از بچههای تخصصی سینما درست دیده میشد. از طرف دیگر، تیراژ پایین کتاب هم جای تأمل دارد و شایسته بود این همه زحمت و پژوهش در تیراژهای بالاتری توزیع میشد تا راحتتر به دست مخاطبان برسد.»
سینماتوگراف بستری برای بازخوانی تاریخ سینما
امین حامیخواه، منتقد و مدرس سینما و از اعضای تحریریه کتاب سینماتوگراف این کتاب را بستری برای روایت حفرهها و روایت ازیادرفتههای تاریخ سینما ارزیابی میکند: «سینماتوگراف علاوه بر اینکه رویکرد نظری به سینما دارد و به شکل انتقادی و تئوریک با مسائل سینما بهخصوص مسائل کمتر پرداختشده برخورد میکند و اساسا مسئلهاش پرداختن به فیلمهای روز سینما نیست، میخواهد از دل تاریخ روایت مغلوبشدگان و مغفولماندگان را بیرون بکشد تا بتواند نشانهها و فضاهای نویی را برای نسل جدید و مخاطبان جدید ایجاد کند و دستکم، در زمینه یکی از بحرانهای اساسی سینمای ایران یعنی بحران معنا و مطالعات قدمهایی بردارد.» او مثالهایی را هم در این زمینه از شمارههای مختلف کتاب سینماتوگراف بیان میکند: «در شماره اول به نئوکلاسیسیسم در سینما پرداختیم و میزگردی را با محوریت سریالهای سالها اخیر ترتیب دادیم. احساس کردیم چند سالی است که مخاطبان سینما به سمت سریالها کشیده شدهاند، اما هیچ پرونده یا بحث نظری خاصی در این زمینه وجود ندارد. پرسش از چرایی کوچ مخاطبان از سینما به سمت تلویزیون و بهنوعی برهمخوردن آیین فیلمدیدن از جمله مباحثی است که باید مطرح میشد. یا این پرسش که چرا با این همه تغییر و تحول در سینما، سریالها به سمت کلاسیسیسم و ژانرهایی که در سینمای کلاسیک شکل گرفته بودند بازگشتند؟» حامیخواه ادامه میدهد: «در شماره دوم هم به سینمای آزاد پرداختیم که از جریانهای مغفولمانده سینمای ایران است و کارگردانهای مهمی چون کیانوش عیاری از دل این جریان بیرون آمدند. جریانی تجربهگرا و باسواد که سینمای تجربی را در جهان میدید و با دوربینهای سوپرهشت در فضاهای مختلف کار میکرد. ما به این جریان که حتی یک فیلم مستند درباره آن ساخته نشده بود پرداختیم و سعی کردیم تا جایی که امکان دارد، به این بخش مهم اما دیدهنشده تاریخ سینمای ایران توجه کنیم.» این منتقد سینما به همکاری با دفتر تخصصی سینما و گروه مدیریتی کتاب سینماتوگراف هم اشاره میکند: «با همکارانی در اصفهان کار میکنیم که بسیار باز به مسئله حضور افراد فکر میکنند و بدون اینکه صرفا به دلیل چاپ کتاب در اصفهان قیدهایی برای خودشان ایجاد کنند نویسندههایی از شهرهای مختلف را برای نوشتن در کتاب دعوت میکنند و این نکتهای است که باعث شده در این مجموعه گروه خوبی دور هم جمع شوند.»
کتابی سینمایی قابل ارجاع و بدون تاریخ مصرف
پژمان نظرزاده آبکنار دبیر تحریریه کتاب سینماتوگراف، این کتاب را تلاشی برای دستیافتن به مجموعه مطالبی درباره سینما آن هم بدون تاریخ مصرف و قابل ارجاع در هر زمانی میداند: «سینماتوگراف را با نگاهی به تجربههایی که در زمینه ادبیات سینمایی ایران در این سالها روی داده بود طراحی کردیم و با آغوشی باز و بدون تعصب از بسیاری از منتقدان و نویسندگان سینمایی اصفهان و شهرهای دیگر درخواست کردیم در کنار ما باشند. نکته مهم اینجا بود که مطالب کتاب در گذر زمان هم قابل استفاده باشند و اگر کسی خواست به آنها رجوع کند، بتواند اطلاعات مفید سینمایی کسب کند.»
او پرونده محور بودن کتاب سینماتوگراف را ویژگی مهمی قلمداد میکند و میافزاید: «ساختار کتاب را به گونهای طراحی کردیم که شبیه آن را تا به حال در ادبیات سینمایی نداشتیم؛ به این صورت که کتاب را پروندهمحور کردیم و در هر شماره، به چهار یا پنج پرونده پرداختیم که هرکدام موضوعی خاص داشتند. در مجلات یا کتابهای مقالهمحور معمولا یک پرونده در هر شماره کار میشود و جمعکردن چند پرونده در یک شماره کار سادهای نیست. برای انجام چنین کاری برای هر شماره، شورای سیاستگذاری تشکیل میشود و بر اساس پروندهها مدیران هر پرونده مشخص و تقسیم کار برای مذاکره با نویسندگان و منتقدان سینما شکل میگیرد.» نظرزاده درباره حضور نویسندگان و مترجمان جوان در تحریریه سینماتوگراف میگوید: «من همیشه روزنامههای دوران اصلاحات در دهه هفتاد را در ذهن داشتم که چگونه در آن روزها نویسندگان جوان و ناشناس در کنار باتجربههای این عرصه شروع به فعالیت کردند و خروجیهای بسیار خوبی را بر دکههای مطبوعاتی میفرستادند. به همین دلیل، من همیشه فکر نمیکردم که برای کار کردن حتما یک نفر باید اسم و رسم دار باشد، بلکه کیفیت کار مهم است. بنابراین سعی کردیم در کتاب سینماتوگراف از بچههای کمتر شناختهشده در کنار باتجربهها استفاده کنیم و متنهای خوبی هم نوشته شد. نکته مهم دیگر در زمینه تحریریه این است که از ابتدا با مصطفی حیدری به این نتیجه رسیدیم که برای هر مطلبی که نویسندگان زحمت میکشند، حقالزحمهای معقول در نظر بگیریم. این مسئله مهمی است، چراکه متاسفانه در جامعه ما به اشتباه تصور میکنند نوشتن رایگان است و نویسنده هم از سر تفریح و شکمسیری چیزی مینویسد، در حالیکه باید این فرهنگ شکل بگیرد که نویسنده در مقابل پژوهشی که انجام میدهد، باید حق الزحمه ای دریافت کند و ما در مجموعه سینماتوگراف تمام تلاشمان بر همین اصل بود.»
