کرونا و کشمکش بر سر طب سنتی

پیش از این نیز اثربخشی طب سنتی در بهبود و درمان ویروس کرونا محل اختلاف بود و مخالفان و موافقان بسیاری هم داشت؛ کسانی که ادعا می‌کردند طب سنتی تأثیر فراوانی در از بین بردن ویروس کرونا می‌تواند داشته باشد. آن‌ها همچنین از وزارت بهداشت شاکی بودند که چرا این وزارتخانه اثربخشی طب سنتی را نادیده گرفته است. آرمان زرگران، عضو هیئت علمی دانشکده طب ایرانی دانشگاه علوم پزشکی دانشگاه تهران درباره نتایج تحقیقات و بررسی‌های دانشگاهی طب سنتی ایرانی در مقابله با کرونا در گفت‌وگو با رسانه‌ها گفته بود: «تعداد هیئت علمی طب ایرانی حدود سه دهم درصد کل هیئت علمی دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور است؛ اما یک‌چهارم طرح‌های کووید۱۹ که موفق شدند کد اخلاق دریافت کنند،‌ متعلق به طب سنتی است که این نشان‌دهنده پتانسیل و دغدغه زیادی است که متخصصان این حوزه دارند و در عین حال در این فضا با نگاه علمی وارد شدند.»  او البته در لابه‌لای حرف‌هایش تأکید کرده بود که هیچ‌کدام از این داروها درمان اصلی کرونا نیستند و فقط در بسیاری از شاخص‌ها کمک‌کننده هستند: «مثلا روی میزان سرفه، افت اکسیژن، بهبود علائم و بخش‌های مختلف تأثیر داشتند که این‌ها برای ما پتانسیل ایجاد می‌کند و می‌تواند مبتنی بر دانش بومی ما با کمترین هزینه در بهبود حال بیماران کمک‌کننده باشد. از سویی موضع وزارت بهداشت در حوزه طب سنتی موضع پژوهش است؛ یعنی گفتند طب سنتی در حوزه پژوهش اثربخشی خود را نشان دهد و ما هم همین مسیر را رفتیم و در پژوهش نتایج‌مان در حال بیرون آمدن است و این نتایج وقتی جمع‌بندی شود در قالب گزارش‌های متقن و مفصل خدمت مقامات مربوطه در ستاد مبارزه با کرونا و غیره پیشنهاد خواهد شد و مسئولان مربوطه درباره‌اش تصمیم خواهند گرفت؛ بنابراین مسیری که در وزارت بهداشت در حوزه طب‌سنتی طی شد، مبتنی بر پژوهش بود.»

مخالفی که موافق شد!

در این میان، اما کیانوش جهانپور، سخن‌گوی سازمان غذا و دارو یکی از افرادی بود که تا چندی پیش از مخالفان سرسخت طب سنتی در درمان کرونا بود و اظهارنظرهای متعددی در صفحه شخصی‌اش در توئیتر در این باره بیان می‌کرد و مدعیان اثربخشی طب سنتی را کلاهبردار می‌خواند. زور وزارت بهداشت، اما به مدعیان طب سنتی نرسید و بالاخره کفه ترازوی آن‌ها سنگین‌تر شد؛ آنچنان که استعفای رضا ملک‌زاده، معاون تحقیقات وزارت بهداشت که یکی از دلایل کناره‌گیری‌اش از همکاری با وزارت بهداشت و درمان آن هم در شرایط بحرانی که کرونا اوج گرفته و روزانه تعداد زیادی را روانه گورستان می‌کند، مدیریت پر نقص پاندمی کرونا و ادغام طب سنتی در نظام درمانی بیان کرده، هم نتوانست مانع تغییر رویکرد وزارت بهداشت در رابطه با اثربخشی داروهای گیاهی در درمان بیماری کووید19 شود. در همین راستا این وزارتخانه چندی پیش بالاخره از مواضع خود کوتاه آمد و عنوان کرد که چهار داروی گیاهی مؤثر در بهبودی بیماران کرونا پس از انجام آزمایش‌های بالینی نتیجه‌بخشی خود را در بهبود و کمک به فرایند درمان بیماری کووید 19 ثابت کرده‌اند. این داروها که جهانپور آن‌ها را اینگونه معرفی می‌کند، عبارت‌اند از: «اسپری دهانی PHR 160 حاوی شش اسانس گیاهی که با توجه به نتایج کارآزمایی بالینی ارائه شده به بهبود عوارض ریوی کووید ۱۹ شامل تنگی نفس، سرفه، اکسیژن شریانی کمک می‌کند. شربت موکوزیفت حاوی عصاره آبی میوه دو گیاه است که با توجه به مدارک کارآزمایی بالینی ارائه شده برای بهبود علائم خستگی و بی‌اشتهایی در بیماران مبتلا به کووید ۱۹ مورد مصرف است. استاپ سیویر است که البته نام فراورده تأیید نهایی نشده است؛ این فراورده بر اساس کارآزمایی بالینی برای کاهش دوران بستری و بهبود هایپوکسی مورد مصرف است و حاوی هفت جزء گیاهی است. آنوال اس حاوی یک جزء گیاهی است که البته نام فراورده تأیید نهایی نشده است؛ این فراورده بر اساس کارآزمایی بالینی برای بهبود برخی علائم بیماری مصرف دارد.» علیرضا زالی، رئیس دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی نیز در همین باره به رسانه‌ها گفته است: «با نگاه عمیق پزشکان و متخصصان طب سنتی و نوین خبرهای خوشی را خواهیم داشت به طوری که تاکنون چهار داروی گیاهی برای مقابله با کرونا مجوز لازم گرفتند. حدود پنج ماه است که روی یک دارو با وسواس علمی و متعصبانه کار می‌کنیم و این دارو با تمام داروهای مشابه در جهان تفاوت دارد که در فرصت مناسب آن را اعلام خواهیم کرد. این دارو یک ویژگی متمایز دارد که در سه مرحله متوالی در افزایش سیستم دفاعی بدن مؤثر است و این دارو نشان داده است که به شکلی مانع از اتصال ویروس به گیرنده می‌شود و چنین دارویی را در هیچ کجای دنیا ندیده‌ایم و باید بگوییم که این دارو عصاره ترکیبی خاص است که فقط در ایران یافت می‌شود.» البته این اظهارنظرها در رابطه با طب سنتی در حالی است که مسعود مردانی که عضو کمیته علمی ستاد ملی مقابله با کروناست حساب خود را از دیگر اعضای این ستاد سوا و اعلام کرد که طب سنتی قادر به درمان بیماری کرونا نیست؛ آنجا که به شهروند آنلاین گفت: «هنوز داروی درمان این بیماری مشخص نشده است، مراحل بیماری شناخته نشده، واکسن بیماری شناخته نشده، طب سنتی می‌خواهد روی چه چیزی اثر بکند؟! باید بدانند اثرش بر چه قسمتی است و روی آن قسمت کار کنند. وقتی مکانیزم های ایجاد بیماری در کرونا هنوز برای همه محققان دنیا شناخته نشده است طب سنتی می‌خواهد چه کاری انجام دهد؟ بدبختی این است که برخی می‌خواهند از آب گل آلود ماهی بگیرند. عده‌ای می‌روند دم نوش و گل بنفشه درست می‌کنند؛ در حالی که هیچ کدام از این موارد در هیچ مطالعه علمی ثابت نشده است که مؤثر هستند؛ در نتیجه اقدام وزارت بهداشت درست است و بنده از طب سنتی به عنوان طب شیادی نام می‌برم. علت عمده اینکه این افراد از این کار نمی‌گذرند این است که منافع مالی دارند.»

مرکزی که آتش به اختیار افتتاح شد

موضع‌گیری عضو ستاد ملی مقابله با کرونا، اما چندان به چشم نیامد و ماجرا، تنها به معرفی این چهار داروی گیاهی ختم نشد و در ماه گذشته نخستین مرکز خدمات طب سنتی ایران ویژه بیماران کرونا،« توسط دانشکده طب سنتی ایران دانشگاه علوم پزشکی شهیدبهشتی و با همکاری دفتر طب ایرانی و مکمل وزارت بهداشت و حمایت ستاد مقابله با کرونای کلان‌شهر تهران مرکز خدمات طب سنتی ایران ویژه بیماران کرونا» افتتاح شد که البته با اما و اگرها و انتقادهای زیادی روبه‌رو شد؛ مرکزی که زهرا شیخی، نماینده اصفهان برای راه‌اندازی آن دست به قلم شد و خطاب به رئیس‌جمهور نامه نوشت و با اشاره به تجربه کشورهای مختلف در استفاده از ظرفیت طب بومی‌شان برای مهار کرونا، خواستار تشکیل کمیته طب سنتی و مکمل در ستاد ملی کرونا شد. نتیجه این نامه، اما راه‌اندازی مرکز خدمات طب سنتی شد؛ اقدامی که به گفته شیخی «کاملا جهادی، آتش‌به‌اختیار و در راستای سیاست‌های ابلاغی سلامت بوده است.» این درحالی است که محسن مصلحی، دبیر شورای‌عالی نظام پزشکی کشور در گفت‌وگو با «اصفهان زیبا» در رابطه با اثربخشی داروهای گیاهی در درمان بیماری کووید 19 می‌گوید: «در کشور آلمان که تقریبا سرآمد طب سنتی است، تمام گونه‌های دارویی ابتدا بررسی و سپس بهترین آن انتخاب می‌شوند. گونه‌های گزینش‌شده، اصلاح ژنتیکی می‌شوند و در زمین‌هایی که واجد شرایط خاص هستند، پرورش داده می‌شوند. پس از آن گیاه آزمایش بالینی می‌شود و در صورت اثربخشی و نتیجه‌بخش‌بودن مجوز استفاده دارویی دریافت می‌کند؛ درحالی‌که در ایران، شرایط به این گونه نیست. برای مثال، مردم می‌پندارند که هر گیاهی مشابه با «گل گاو زبان» یا «شیرین بیان» که در هر شرایطی به عمل آمده، قابلیت استفاده دارد. درصورتی که چنین باوری نادرست است و اتفاقا می‌تواند منجر به پیامدهای نامطلوبی در بیمار شود.» البته این موضوع به این معنا نیست که طب سنتی از پایه و اساس نادرست است و کارآیی ندارد؛ بلکه مشکل کار مدعیانی است که بدون داشتن علم و دانش در این‌باره اظهار‌نظر می‌کنند و مردم را فریب می‌دهند: «این افراد، حتی اجازه نمی‌دهند دارو آنالیز و کارآیی یا عدم کارآیی آن مشخص شود. این ادعاها آنقدر بزرگ است که بیمار مستأصل را وادار می‌کند تا به داروهای گیاهی نامعتبر اعتماد و از آن‌ها استفاده کند. به نظر می‌رسد خود وزارت بهداشت نیز در این‌باره عوام‌گرایانه عمل کرده است؛ زیرا بسیاری از افرادی که در دانشکده‌های طب سنتی تحصیل می‌کنند، چنین ادعاهای بزرگی را ندارند و اتفاقا در برابر آن، واکنش نشان می‌دهند.»