آثار نافرجام مشترک
اگر پدیدآورندگان با در نظر گرفتن یک طرح اقدام به ساخت اثر مشترکی کنند؛ اما این همکاری به هر علت در میانه راه متوقف شده، یا حتی پس از خلق نیز در مرحله انتشار به شکست بینجامد، می‌توانیم آن را نافرجام قلمداد کنیم. به عنوان نمونه تصور کنید یک آهنگ‌ساز با یک خواننده در یک استودیو اقدام به ضبط نمونه آهنگی می‌کنند. این آهنگ که به‌عنوان ماکت یا دمو هم شناخته می‌شود دارای حقوقی است. این حقوق عبارت‌اند از حق معنوی مربوط به نام خواننده، حق معنوی مربوط به نام آهنگ‌ساز، حقوق معنوی نوازندگان و حقوق معنوی نام استودیو به‌عنوان محل ضبط. اما در حقوق مادی با شرایطی مواجه هستیم که تحقق هریک موجب ایجاد یا اسقاط حقوقی برای طرفین خواهد شد. مثلا اگر این آهنگ هیچ‌گاه منتشر نشود، خواننده به شرط داشتن قرارداد و توافق قبلی با آهنگ‌ساز برای یک‌بار اجرا دستمزد می‌گیرد که البته در کارهای آزمایشی همین هم مرسوم نیست و عموما دستمزدی برای خواننده متصور نیستیم؛ زیرا این قبیل همکاری‌ها مستلزم اجراهای آزمایشی هستند و معمولا از شمول دستمزد خارج‌اند.
اما اگر این آهنگ به تصویب و موافقت رسیده و پخش شود، وضعیت متفاوت خواهد بود. در این میان استودیو، آهنگ‌ساز، نوازنده‌ها و خواننده هر یک بسته به قرارداد و توافق تا مدتی که بین خود تعیین می‌کنند، برای آلبوم یا آهنگ یا سهم کنسرت یا سهم فروش یا حتی بدون سهم و فقط با دریافت مبلغ ثابت، دارای حقوق مادی خواهند بود.
حقوق معنوی در واگذاری آهنگ به خواننده دیگر
مشکل بزرگ‌تر جایی شروع می‌شود که یک آهنگ‌ساز اقدام به ضبط آزمایشی اثر با صدای خواننده کرده؛ اما آن را نمی‌پسندد و به سراغ خواننده دیگر می‌رود.
در این وضعیت خواننده اول چه حقوقی دارد؟
باید بدانیم که به‌طور کلی و عمومی در چنین فرضی خواننده اول علاوه بر حقوق مادی احتمالی، مالک حقوق معنوی مربوط به صدای خود و بخشی از حقوق معنوی مشاع کلی اثر مشترک است. اما آهنگ‌سازها برای رفع مشکل مربوط به حقوق مشاع باید آن را اسقاط کنند. به این شکل که قبل از اجرای آثار آزمایشی باید متنی دال بر اسقاط برخی حقوق با خواننده تنظیم کنند.
می‌دانیم که حقوق معنوی قابل اسقاط نیستند، پس نمی‌توان از خواننده درخواست کرد که حقوق معنوی مربوط به صدای خود را صلح یا ساقط کند. چه این اجرا با صدای وی پخش شود چه نشود، حقوقی دارد که متعلق به آن خواننده است.
از طرف دیگر چون آهنگ‌ساز نیز علاوه بر حقوق معنوی اختصاصی خود، دارای سهم مشاع در حقوق معنوی کلی اثر است، او نیز نمی‌تواند به تنهایی مالک تمام حقوق آهنگ باشد.
راه‌حل چیست؟
در قانون الزامی به منع واگذاری یک اثر به چند نفر وجود ندارد. کافی است در متنی که تنظیم می‌شود به این نکته اشاره شود که این آهنگ پس از اجرا توسط خواننده اول، تا چند بار به دیگران نیز واگذار خواهد شد. بدیهی است که هرکدام از خوانندگان بعدی به نوبه خود مالک حقوق مربوط به صدای خود روی این آهنگ خواهند بود و این حقوق هیچ‌گونه تزاحم و تعارضی با یکدیگر ندارد. در باب حقوق معنوی نیز آهنگ‌ساز می‌تواند با هر خواننده‌ای که کار می‌کند، قرارداد جداگانه‌ای تنظیم کرده و از مشکلات احتمالی در آینده جلوگیری کند.
با جمع‌بندی این مبحث می‌توانیم بگوییم که:
اول) آهنگ‌ساز می‌تواند یک آهنگ به بی‌شمار خواننده واگذار کند. چه به صورت آزمایشی، چه با توزیع رسمی در بازار.
دوم) هرکدام از خوانندگانی که با آهنگ‌ساز در ملودی مشترک کار کرده‌اند، نمی‌توانند متعرض خواننده دیگر شوند؛ زیرا حق انتخاب پدیدآورنده دوم در این اثر مشترک، با آهنگ‌ساز به‌عنوان پدیدآورنده اول بوده و اصولا خلق آثار هنری مشترک تابع انتخاب و توافق است.
سوم) تنها در یک صورت خواننده می‌تواند معترض باشد، آن هم در صورت فریب در همکاری. به این شکل که آهنگ‌ساز با پنهان کردن واگذاری آهنگ به دیگران، چنین ادعا کند که آهنگ منحصربه‌فرد و تازه است. در این صورت به‌عنوان فریب و نوعی کلاهبرداری به موضوع نگاه می‌شود. این حتی شبیه به خیار وصف درعقود به شمار می‌رود.
