تحولات یک گذر
شهر اصفهان یکی از نمونه‌های انگشت‌شمار از شهرهایی است که سیر تحولات شهرسازی آن در طول تاریخ بدون وقفه و به‌صورت پیوسته استمرار داشته است. در میان دوره‌های مختلف تاریخی اصفهان، دوران صفوی به دلیل ایجاد نگرش نو به شهر و مفاهیم شهری و آفرینش گونه‌های جدیدی از فضاهای شهری از اهمیت والایی برخوردار است. از مفاهیم مهمی که در این دوران به شهرسازی اصفهان وارد شد، می‌توان به‌اضافه شدن مفهوم «باغ» و «خیابان» به‌صورت توأم اشاره کرد که در قالب الگویی به نام «چهارباغ» در متن شهر صفوی سازمان‌دهی شد. الگویی که به‌صورت محوری خطی از انتهای شهر قدیم آغاز شده و پس از طی رودخانه در جنوبی‌ترین باغ صفوی پایان می‌یافت. درواقع در این دوران برای اولین بار سه مفهوم، «شهر»، «باغ» و «خیابان» درکنار یکدیگر و به‌صورت هم‌زمان تجربه شد. تجربه‌ای که درنهایت ایجاد «باغ شهر اصفهان» را در پی داشت. این باغ شهر شرقی در طول زمان کاربری اصلی خود را از دست داد و به خیابانی تجاری و تاریخی تغییر وضعیت داد. اواسط کار شورای چهارم حکم تبدیل آن به پیاده راه صادر و دسترسی خودروها به بخشی از آن محدود شد. بخشی از تغییرات مرمتی و عمرانی هم برای آن پیش‌بینی و اجرا شده بود.
با آغاز به کار شورای پنجم، چهارباغ در دستور کار قرار گرفت و از عناوینی مثل پیاده راه وگذرفرهنگی از آن یاد شد. دو سال گذشت و در این مدت رویدادهای فرهنگی هم در چهارباغ اجرا می‌شد. شورای پنجم دی‌ماه 96 تشکیل کمیته عالی چهارباغ را مصوب کرد. امروز شهردار، معاونان ذی‌ربط او و تعدادی از رؤسای کمیسیون‌ها با محوریت معاون فرهنگی در این کمیته عضویت دارند. کمیته‌ای هم با عنوان «کمیته راهبری» برای بررسی کالبد چهارباغ، مبلمان، شیوه مرمت آن و…تشکیل شد. ظرف این مدت عنوان چهارباغ از پیاده راه به گذر فرهنگی اصلاح و مفهومی به‌عنوان منظر فرهنگی هم به آن اضافه شد. منظر فرهنگی یک اصطلاح علمی است که ضرورت‌های خودش را دارد و به تدوین سند منظر فرهنگی چهارباغ ختم می‌شود. سندی که همه اقدامات و پیشنهاد‌های کالبدی، فرهنگی و رویدادی را که قرار است در چهارباغ اجرا شود با استدلال، تأیید یا رد می‌کند. درواقع این سند به سؤالاتی مانند اینکه آیا در چهارباغ باید رویدادها و تئاترهای خیابانی اجرا شود یا به مکانی برای صرف اغذیه تبدیل شود، پاسخ می‌دهد. این سند تغییرات نما و منظر و کالبدی چهارباغ را هم بررسی و تعیین می‌کند که چه اتفاقاتی در این حوزه‌ها باید رخ بدهد.
نرم‌افزارهای منظر فرهنگی
به گفته رئیس کمیسیون فرهنگی، امروز زیرساخت‌های اولیه گذر فرهنگی چهارباغ آماده است. هدف مدیریت شهری تبدیل چهارباغ به یک معبر و گذر انسانی بود که محقق شد. به گفته فریده روشن، در گذر فرهنگی حضور مشارکت‌کنندگان مهم اسـت و به همین دلیل باید فضای مناسبـی برای مشارکت‌کنندگان ایجاد شـود تا آن‌ها تعاملاتی را به‌صورت داوطلبانه انجام دهند که استقـــــرار هنر، فرهنگ و سبک زندگی را در پی داشته باشد. این گذر فرهنگی باید پویا و زنده باشد. پویایی آن مانند یک ارگان زنده در ارتباط با دیگر مناطق و فرهنگ‌ها معنا پیدا می‌کند. او توضیح می‌دهد که این امر با اجرای رویدادها، بازسازی مشاغل سنتی و نمایش‌های خیابانی، فعالیت گالری‌ها، رویدادهای تجسمی، نقاله و تعزیه‌خوانی و…محقق می‌شود. تا قبل از شیوع کرونا رویدادها در این گذر جریان داشت و حالا با تعطیلی نسبی آن‌ها چهارباغ فقط به محلی برای پیاده‌روی و گذر اوقات فراغت با خرید و مصرف فست‌فودها تبدیل شده است.
روشن اما از اقداماتی می‌گوید که زیرساخت‌های فرهنگی این گذر را تقویت نی کند: «نخاله‌های مکان سینما همایون تخلیه‌شده و سعی داریم با برگزاری جلسات تکلیف بخشی از سینما که به حوزه هنری تعلق دارد را مشخص کنیم.» تئاتر شهر هـــم با مشارکــــــت سرمایه‌گذار به نتیجه می‌رسد. کمیسیون ماده 5 کاربری زمین را تعیین تکلیف کرده و سایر مراحل تکمیل آن نیز طبق قانون انجام می‌شود. کمیته راهبری چهارباغ برنامه‌هایی برای ایجاد موزه، احیای مکان خاطره‌ها، خواناسازی و احیای گذشته چهارباغ در دستور کار دارد.
معماری نامطلوب بدنه شرقی ارتباط چهارباغ را با پارک شهید رجایی قطع کرده و ارتباط انسانی را که باید بین دو مجموعه باشد، از بین برده است. به گفته روشن، برای بازنگری در این بخش از چهارباغ طرحی آماده‌شده تا این ارتباط انسانی برقرار شود. المان‌ها و نمادهایی از شخصیت‌های مشهور به فضای فعلی این گذر اضافه می‌شوند تا شهروندان بتوانند با هویت تاریخی خود ارتباط برقرار کنند. کمیته راهبری چهارباغ و رؤسای سازمان نوسازی و زیباسازی به همراه اداره کل میراث باید این موارد را بررسی کنند تا مشکلی ایجاد نشود.
برای برگزاری رویدادها و بررسی درخواست‌ها کمیته چهارنفره‌ای با حضور نماینده شهرداری، تبلیغات اسلامی، مدرسه علمیه امام صادق و کسبه تشکیل‌شده تا درخواست‌ها را بررسی و اجرای آن را تأیید یا رد کنند. تمهیدات لازم برای ایجاد کافه‌های خیابانی و افزایش جذابیت این مکان انجام شد که البته در این خصوص هویت تاریخی چهارباغ نیز در نظر گرفته شد. با توجه به اتفاقاتی که برای بدنه شرقی چهارباغ افتاد، برای بدنه غربی طرح دیگری در نظر گرفته شد. برای بخش‌هایی از این بدنه که زیر نظر شهرداری قرار دارد، پیرایش شهری و رفع آلودگی بصری انجام می‌شود. روشن می‌گوید: «برای پیرایش شهری این بخش از چهارباغ کمیته‌ای ایجادشده تا با مشارکت کسبه و افراد حاضر در این بدنه اقدامات لازم انجام و نواقص بصری آن رفع شود.» ورودی و خروجی چهارباغ هم نیاز به اصلاح دارد. برای زیبایی بصری ورودی انقلاب ایستگاه‌های سنجش کیفیت هوا و دوچرخه جابه‌جا می‌شود و برای تغییرمکان ایستگاه پلیس هم رایزنی‌های لازم با پلیس راهور انجام شده است. چهارباغی که رؤیای مدیریت شهری است هنوز متولد نشده و این گذر همچنان دوره گذار و تحول خود را طی می‌کند. در این مسیر امکان هر تغییر و تحولی وجود دارد. آنچه مسیر را در آینده هموار می‌کند تهیه سندها و پیوست‌های قانونی و علمی است تا با اجرای آن چهارباغی جدید به جهان معرفی شود.
