میدانی که با سنگ فرش تاریخی شد

در سال 1307 خورشیدی این نقشه به ذهن مدیران شهر رسید که انتهای خیابان چهارباغ عباسی را گسترده‌تر کرده و از آن حالت خفگی که بعد از خیابان دلگشای چهارباغ پیش می‌آید درآورند. به یاد داشته باشید که پروژه چهارباغ عباسی در سال 1314 کلنگ خورد؛ لذا اقداماتی شروع شد. اطراف میدان تا حدودی خالی گردید؛ اما درست وسط چهارباغ (احتمالا جایی که اکنون پی‌های کاخ جهان نما را یافته‌اند) مغازه‌هایی وجود داشت که مالک آن سردار اعظم معروف بود. به همین خاطر، پشت این مغازه‌ها آزادسازی شده بود، اما کسی جرئت نمی‌کرد به مغازه‌های سردار اعظم دست بزند. نفوذ صاحبان قدرت مانع اجرای سریع پروژه دروازه‌دولت بود. روزنامه اخگر که نگاه ویژه‌ای به تحولات عمران شهری داشت، در سال 1307 با شجاعت این سؤال را مطرح کرد که مانع کار چه کسی است: «آنچه می‌شنویم مدتی است از طرف اداره بلدیه مغازه‌های قسمت جهان نمای دروازه‌دولت، از آقای سردار اعظم خریداری شده که خراب و اراضی آن ضمیمه خیابان چهارباغ شود. اگر این راست باشد، یکی از اقدامات بسیار مفید اداره بلدیه است. ولی از طرف دیگر جای بسی تعجب است که هنوز این سد بزرگ را در مقابل کثرت عبور و مرور خلق و وسایل کثیرالعدد نقلیه این شهر می‌نگریم. معلوم نیست چه‌خبر است و این اوضاع یک بام و دو هوایی اصفهان را به چه چیز تعبیر کرد؟ در موقعی که مشاهده می‌شود از یک طرف مغازه‌های مقابل این قسمت، خراب و چندین ذرع عقب می‌نشینند و از طرف دیگر مغازه‌های جنب آن نیز منهدم و بالغ بر پنج ذرع عقب‌تر می‌رود، آیا جای تعجب نیست که هنوز این سد پوسیده و شاید به عقیده بعضی سد آهنین، طریق عبور مردم بیچاره را مسدود می‌نماید؟ ما می‌خواهیم بدانیم آن کس که مانع خراب شدن مغازه‌های این قسمت است، کی است؟» (روزنامه اخگر، آذر 1307)
اقدامات آزادسازی دروازه دولت تا همین‌جا پیش رفت تا در تیرماه 1314 که کلنگ احداث خیابان چهارباغ پایین زده شد، موضوع ایجاد یک میدان در دروازه دولت یعنی منطقه لولای دو چهارباغ با جدیت دنبال گردید. یک سال بعد در تیر 1315 نقشه ایجاد این میدان به تصویب وزارت کشور رسید. «نقشه احداث یک میدان بزرگ در دروازه‌دولت، که چندی قبل بر حسب دستور حکمران محترم، مهندسین شهرداری تهیه نموده بودند و از طرف جناب آقای حکمران برای تصویب به وزارت داخله فرستاده شده بود، اخیرا تصویب و برای عملی نمودن به اصفهان عودت داده شده است و به طوری که اطلاع یافته‌ایم در نظر است که به زودی به ساختمان میدان مزبور اقدام نمایند.»(روزنامه اخگر، تیر 1315)
وقتی که نقشه تصویب شد، بلافاصله هفته بعد شهرداری اصفهان به صاحبان املاک آن اطراف اخطار کرد که هرچه زودتر به فکر تخلیه باشند. «به منظور عملی نمودن نقشه مزبور[میدان دروازه‌دولت]از طرف اداره شهرداری اصفهان به مالکین محوطه خیابان سپه و پیچ باغ چهلستون و خیابان جدید چهارباغ واقع در دروازه‌دولت، اخطار شده که طبق ماده 2 از قانون توسعه معابر و بر حسب تصویب وزارت داخله، میدان جدیدی به منظور زیبایی شهر و رفع خطر پیچ فعلی در محل محوطه مزبور احداث خواهد شد، و نظر به فوریت آن، مدت اجرای نقشه به مدت یک ماه از این تاریخ تقلیل داده شده است. لذا صاحبان املاک و مستغلات برای کسب اطلاعات و تعیین خبره جهت تقویم مستغلات اماکن مزبوره از 5 بعد از ظهر تا یک ساعت بعد از ظهر به دفتر مهندسی شهرداری مراجعه نمایند.»(روزنامه اخگر، تیر 1315)
قبل از همه باید دو استاندار اصفهان را که در این پروژه دخیل بودند کمی بشناسیم. میرزا قاسم صوراسرافیل از دی 1312 تا شهریور 1316 یعنی حدود چهارسال در اصفهان به کار مشغول بود. بعد از او امیرنصرت اسکندری آمد. در کنار آن‌ها شخصی به نام مستشار هم سال 1315 شهردار اصفهان بود. ازاقدامات او می‌توان پیگیری احداث میدان دروازه دولت را بر شمرد «از موقع مراجعت آقای مستشار، شهردار محترم، اقدامات سریعی در پیشرفت کارها و ساختمان‌های شهرداری اصفهان به عمل آمده است و مخصوصا ساختمان‌هایی که شروع شده و تحت تعمیر می‌باشند به قرار ذیل است: فلکه دروازه‌دولت: نظر به اینکه موعد یک ماه مهلت که برای صاحبان مستغلات محل فلکه دروازه‌دولت معین شده بود، خاتمه یافته، لذا از طرف ساختمان شهرداری به صاحبان مستغلات آنجا اخطار شده که مغازه‌های خود را تخلیه نمایند که از اول شهریور شروع به خرابی و احداث میدان دروازه‌دولت خواهند نمود.»(روزنامه اخگر، مرداد 1315)
در سال 1315 صوراسرافیل گزارش بلندبالایی به وزارت کشور نوشته و اقدامات خویش را در شهر اصفهان تشریح کرد. او درباره دروازه دولت و اقداماتی که در این باره انجام شد و طرح نهایی که روی کاغذ بود، در گزارش خود نوشت: «برحسب تقاضای پی‌درپی و مکرر اهالی برای نیل به افتخار نصب یک مجسمه سوار اعلی‌حضرت همایون شاهنشاهی، پس از عرض تقاضا و تصویب وزارت‌خانه، مجسمه مزبور از طرف وزارت داخله به وسیله سفارت دولت شاهنشاهی در پاریس به آقای مایار، مجسمه‌ساز معروف فرانسه، سفارش داده شده و قسم اول آن نیز ارسال گردیده که دویست هزار ریال نصف قیمت آن را مدیران شرکت‌ها که شرکای آن‌ها اغلب خود اهالی هستند، با طیب خاطر پرداخته و نصف دیگر نیز بر حسب تصویب مرکز در بودجه سال 1316 شهرداری منظور گردیده است. بهترین محل که از برای نصب مجسمه در نظر گرفته شده و از حیث مرکزیت در درجه اول است، میدان جدید دروازه دولت می‌باشد که مخصوصا بناهای آن در مقابل پرداخت 560000 ریال خریداری و خراب و تسطیح گردید و فعلا یک میدان یک صد متر در یک صد متر تشکیل داده است که برحسب نظر «فریش» و مهندس شهرداری باید به طور حتم اطراف آن عمارات دولتی از قبیل مالیه، عدلیه، ثبت اسناد، پست و تلگراف، شهرداری ساخته شود و امیدواریم که وزارت‌خانه [داخله] تذکرات لازمه را در این باب به وزارت مالیه و پست و تلگراف داده و اجازه خواهند داد که یک قسمت از اراضی و مستغلات برای ساختمان شهرداری از حالا خریداری و وجه آن در سال 1317 پرداخت شود. زیرا تعهداتی در سال 1316 وجود دارد که در سال 1317 وجود نخواهد داشت.» (اسناد سازمان اسناد ملی، 291)
 از این گزارش چنین بر می‌آید که تا آن زمان یک زمین خالی صد متر در صد متر آزاد شده و قرار بود ادارات دولتی از جمله شهرداری، در آنجا استقرار یابند. برای راضی نمودن وزارت داخله و مدیران متملق تهران، مجسمه‌ای هم از رضاشاه آنجا نصب می‌شد.