مالِ تو نمیشود. تو را در بر نمیگیرد؛ اما میتوانی چشمانت را سیرابش کنی. میتوانی از تماشایش لذت وافر ببری. مثل وقتی که میایستی زیر یکی از طاقیهای سیوسهپل و زایندهرود زنده را تماشا میکنی. مثل وقتی که روی نیمکت وسط نقشجهان مینشینی و چشم میدوزی به گنبد شیخلطفالله، به آن فیروزهای، آجری دوست داشتنی.
استادبزرگهای استفاده تجاریتوریستی از لذت چشمانداز
بگذارید از نمونههای خارجی شروع کنم و آغاز ماجرا هم با شهر آگرا باشد. شما فیلتان یاد هندوستان نکرده؟! همین الان در اینترنت سراغ اقامتگاهها (هتل، هاستل، بوتیک هتل و…) را در این منطقه بگیرید. شهری که مهمترین جاذبه گردشگری شبهقاره را در خود دارد و به «تاج محل» میشناسیمش. در این شهر اقامتگاههای بسیاری را پیدا میکنید که همه روی یک مزیت رقابتی مانور تبلیغاتی میدهند؛ «رو به منظر تاج محل» بودن! اگر تا به حال مسافر این شهر نشده باشید، نمیتوانید حدس بزنید آن همه هتل و هاستل شیک که در تبلیغات این مقصد دیدهاید، ممکن است در واقعیت آنقدرها هم چنگی به دل نزنند! یعنی آنقدر هوای ناپاکیزه و شلختگی منظرهای شهری در آگرا توی ذوقتان بزند و تعریفشان از پاکیزگی با تعاریف ذهنی شما متفاوت باشد، که هیچ به منظر تاج محل فکر نکنید! اما بگذارید بگویم هندیها استاد استفاده تبلیغاتی از منظرها هستند و تبحر خاصی در روایتهای ویرایششده گردشگری دارند و با این ابزار هم گردشگر جذب میکنند. هاستلی که من یک شب مهمانش بودم، یکی از هاستلهای خوب آگرا بود که در تبلیغاتش میتوانستید منظر تاج محل زیبا و سپید را در بکگراند کافهبامش ببینید و صبحانهتان را با یک منظره جذاب میل کنید! دریغ که یک تبصره را هم باید به گردشگران گوشزد میکردند؛ اینکه در شماری از روزهای سال آن قدر هوای آگرا آلوده است که حتی اگر دیوار به دیوار تاج محل هم باشید نمیتوانید ببینیدش چه برسد به اینکه بخواهید از دور و بر بلندترین نقطه بام هاستل بایستید و ببینیدش!
از هند که بگذریم، به استاد بزرگ دیگری میرسیم به نام پاریس! فرانسویها هم در منظرفروشی گردشگری جزو بهترینها هستند. کافی است در دنیای مجازی بگردید، قدم به قدم کافه و رستوران و هتل و هاستل و کتابفروشی و کتابخانه پیدا میکنید که رو به رودخانه سن و از همه مهمتر، رو به ایفل پنجره و منظرهای دارند و توریستها برای دیدن این نماد آهنین که روزگاری خود فرانسویها هم چشم دیدنش را نداشتند، سر و دست میشکنند.
مثالهای موفق و ناموفق
از هتل عباسی و قیصریه تا پل جویی
مثالهای آسیایی، اروپایی و آمریکایی برای استفاده تجاریتوریستی از منظرهای شهری بسیار زیادند و روایتشان به یک پژوهش گسترده احتیاج دارد. اما بگذارید به اصفهان برگردیم. به این فکر کنید که موارد موفق استفاده از منظرهای شهری در کسبوکارها کدامها هستند؟ اجازه بدهید از کافه سکانس بر بام سینما ساحل نام ببریم؛ جایی که بیش از هر چیز به نمای زیبای سیوسهپل معروف است و در هر ساعت از روز مخصوصا وقتی زایندهرود زنده باشد، حس و حال ویژهای دارد. چنین حسی را البته از طبقات فوقانی هتل کوثر و سالن چشماندازش هم میتوان درک کرد؛ اما این کافه فضای باز محل عمومیتری است. نکته مهم در این ماجرا البته این است که هر دو ساختمان بلندمرتبه هتل و سینما گرچه به خاطر چشمانداز زایندهرود مزیت رقابتی پیدا کردهاند و از این لحاظ منفعت میبرند؛ اما خودشان تأثیری منفی بر منظر پل گذاشتهاند! نکتهای که شمشیر دولبه بودن استفاده توریستی از منظرهای شهری را نمایان میکند. در نقطه مقابل مثالهای خوب دیگر هم داریم. مثلا «و کافه» توانسته از منظر چهارباغ عباسی به خوبی برای رونق کسبوکارش استفاده کند. این کافه همیشه مرا به یاد پلههای پایینی پل خواجو میاندازد. بر آن پلهها مردم معمولا مینشینند به تماشای زایندهرود که به سمت شرق روان است. درست شبیه اینکه در سالن بلکباکس مشغول تماشای تئاتر باشند یا به دیدن ارکستر باشکوهی آمده باشند! اینجا در این کافه هم مخاطبان رو به چهارباغ عباسی مینشینند و نماهای جذابی از مدرسه چهارباغ و گذر فرهنگی چهارباغ عباسی را تماشا میکنند. نکته مهم و ارزشمند این است که این کسبوکار از منظر شهری به نفع گردشگری استفاده کرده؛ اما تأثیر منفی بر بستر نداشته است. در سطحی بالاتر، وجود این کافه با طراحی خوبش مزیت رقابتی هم برای چهارباغ محسوب میشود؛ چرا که معمولا گردشگران در این مسیر عمارتهایی زیبا اما رهاشده و زخمخورده میبینند تا میرسند به این بالکن که احیا و به چرخه گردشگری اصفهان افزوده شده است. مثال خوب دیگر کافه گالری قیصریه است. همین اتفاق درباره این کسبوکار هم صادق است. یعنی بدون صدمهزدن به منظر میدان نقشجهان بهعنوان میراث جهانی بشر هم توانسته از مزیت رقابتی بزرگ رو به میدان بودن به نفع رونق گردشگری استفاده کند. میتوان گفت گردشگران علاقهمند به دیدن میدان نقشجهان از زاویه بالا، به طور معمول دو انتخاب دم دست دارند؛ اولی ایوان عالیقاپو است و دومی فضای تراس کافه گالری قیصریه. هتل کریاس با نمای ویژه به گنبد مسجد جامع عباسی هم سومین مورد موفق است. یکی از مهمترین مزیتهای رقابتی این هتل این است که از بام، در حیاط و در برخی از اتاقهایش میتوانید نماهای زیبایی از گنبد مسجد را ببینید و مهم اینکه حضور این بنا صدمهای به منظر مسجد نزده است.
در کنار این چهار مثال، یک مورد بینابینی هم وجود دارد که کافههای پل جویی و پل خواجو هستند. این دو کافه دو مزیت رقابتی مهم را با هم دارند و با قیصریه در این مورد مشترکاند. اینکه خودشان بخشی از کالبدهای مهم میراثی اصفهان هستند و از منظرهای شهری هم استفاده میکنند. تجربه صبحانهخوردن در آغوش زایندهرود را میشود در کافه پل جویی داشت و بهار که باشد و زایندهرود زنده، تجربه واقعا منحصر به فردی است. تنها نکته منفی این است که این کافه سعی کرده نامش را بر پایههای پل به روش بدسلیقه بگذارد. از دور به نظر میرسد کاشی فیروزهای است و وقتی کمی نزدیک بشوید میبینید که خبری از کاشی نیست و اسم کافه بزرگ برچند قسمت از بدنه پل دیده میشود. به طوری که سخت است از این پل صفوی بخواهی عکس بگیری، در حالی که این اسمهای آبی بزرگ در عکس نباشد! در کافه پل خواجو وضع کمی بهتر است؛ چون خبری از این اسامی نیست؛ اما برخی از مواقع نورپردازیها مسئلهساز میشوند.
مورد ویژه بعدی، هتل عباسی است. یکی از ویژگیهای مهم این هتل این است که هم خودش میراثی است و هم از منظر گنبد مدرسه چهارباغ به عنوان یک مزیت استفاده میکند. میتوانید در سوئیتهای قاجاری و صفوی و اتاقهای چشماندازش از دیدن کالبد خود هتل، حیاط و گنبد مدرسه چهارباغ لذت ببرید و از طرفی اگر در سوئیت ویژه جنوب غربی باشید، دو پنجرهاش یکی به مدرسه چهارباغ و یکی به مجتمع عباسی و خیابان آمادگاه گشوده میشود.
دعوت به استفاده هوشمندانه تبلیغاتی از منظرهای اصفهان
این موارد را برشمردم که بگویم اصفهان با این همه میراث فرهنگی، با پلها و گنبدهای فیروزهای و منارهای جذابش، ظرفیت فوقالعادهای دارد و صاحبان کسبوکارهای مرتبط با گردشگری اگر هوشمند باشند، میتوانند از این مزیتها به نفع رونق کسبوکارشان و ارتقای صنعت گردشگری اصفهان استفاده کنند. مهم این است که در تبلیغات کسبوکارهای گردشگری بیشتر به این موضوع اهمیت بدهیم و مهمتر اینکه حواسمان باشد طوری از این مزیت استفاده کنیم که بر میراث و منظرهای شهری تأثیر منفی نداشته باشد.
