فروش مستقیم خدمت، اخذ مالیات محلی، کمکهای دولتی، وام و استقراض ازجمله سادهترین و سهل اولوصولترین روشهای کسب درآمد مدیریت شهری است.میتوان گفت ترکیب بهینه منابع مالی شهرداریها مجموعهای از فروش کالا و خدمات شهری، انواع مالیات و عوارض و کمکهای مالی دولت است. در حال حاضر بیشترین منبع درآمدی شهرداری کلانشهرها از حوزه زمین و ساختمان تأمین میشود و کمکهای دولتی میزان خیلی کمی را تشکیل میدهد.
درآمد منعطف و مداوم
کارایی مدیریت شهری به عوامل زمینهای از قبیل ثبات سیاسی، یکپارچگی اجتماعی و رونق اقتصادی و نیز عوامل دیگری ازجمله مهارتها، انگیزههای سیاستمداران و افراد استفادهکننده از این سیاستها وابستگی دارد. تأمین منابع پایدار شهری برای استمرار نظام مدیریت شهری هم حیاتی و ضروری است. تداومپذیری، انعطافپذیری و مطلوبیت از جمله ویژگیهای درآمد پایدار شهری محسوب میشود.درآمدهای پایدار باید تداومپذیر باشد، یعنی باید ثبات داشته و حداقل در کوتاهمدت دچار نوسانات شدید نشود. این درآمدها باید انعطافپذیر باشد. طی زمان بزرگ شده و با گسترش مخارج شهر توان پوشش آنها را داشته باشد. در عین حال برای وصول آن بتوان برنامهریزیهای اجرایی تعریف کرد.درآمدهای پایدار یک شهر باید مطلوب مردم شهر هم باشد تا کسب درآمد از آن طریق، ارتقای عدالتمحوری را به همراه داشته و به ساختارهای زیستمحیطی، کالبدی، اجتماعی و اقتصادی لطمه نزند.فقدان منابع درآمد پایدار بهشدت بر عملکرد مدیریت شهری تأثیر منفی میگذارد و مدیران شهر را از برنامهریزی منع خواهد کرد. با افزایش نیاز به خدمات عمومی در شهرها و محدودیتهای مالی شهرداریها، چگونگی تأمین منابع مالی پایدار شهری به یکی از مهمترین چالشهای پیش روی سیاستمداران و برنامهریزان شهری تبدیل شده است که راههای دستیابی به آن باید در گستره قوانین و مقررات انجام شود. شهرداریها و نهادهای محلی باید در چارچوب قوانین مربوطه عمل کنند و متناسب با قوانین و مقررات با درآمدهای محلی، امور خدماتی و عمرانی، شهر را اداره کنند.
منابع درآمدی شهرها
نتایج پژوهشی که در سال 95 در اولین نشریه اقتصاد شهری دانشگاه اصفهان به چاپ رسید نشان داد که «عوارض بر ساختمانها و اراضی» اولویت اول روشهای تأمین درآمد پایدار شهرداریها قرار دارد.شهرداریها برای تأمین هزینههای خود به شیوههای مختلفی متوسل میشوند که مهمترین آنها وضع عوارض جدید یا گسترش عوارض موجود همچون عوارض نوسازی، تفکیک اراضی، تراکم و ساختمانها و جریمه تغییر کاربری اراضی، جریمه افزایش تعداد طبقات ساختمان، جریمه حذف پارکینگ از ساختمان و … است. بنابراین برای افزایش مشارکت مردم باید قوانینی برای تقسیط این عوارض مصوب و آییننامهای برای نحوه اجرای آن تدوین شود. اتخاذ روشهای تشویقی و ایجاد زمینه مناسب برای پرداخت عوارض توسط شهروندان وتقویت سیستم مالیاتی نیز توصیه میشود.طبق نتایج این پژوهش «عوارض بر پروانههای کسب و فروش» در اولویت دوم قرار گرفت.تحولات جدید در شهرداریها و مدیریت شهری نشان میدهد برنامهریزی در تصمیمگیریهای شهری از مشخصههای اساسی مدیریت شهر است. باید به بهبود وضعیت شهرداریها، بهعنوان یکی از اهداف و برنامهها و از عوامل مؤثر در بهبود اداره شهرها و عملکرد شهرداریها توجه شود. برای کمک به پایداری درآمد در شهرداریها میتوان مواردی همچون توسعه و گسترش نظام تاکسیرانی در سطح شهر بهمنظور ایجاد درآمدهایی مانند عـوارض پروانه تاکسیرانی برای شهرداری، گسترش و توسعه فضاهای ورزشی و تفریحی با توجه به فضاهای خالی موجود و بدون استفاده در شهر برای بالابردن سرانههای شهری و عوارض ناشی از پروانه کسب اماکن ورزشی و تفریحی و … را بررسی و اجرا کرد.
سرمایهگذاریهای درآمدزا
نتایج پژوهش فوق نشان داد که «اعانات و داراییهایی که به موجب قانون به شهرداری تعلق میگیرند» اولویت سوم تأمین درآمد پایدار شهرداریها محسوب میشوند. شهرداری با استفاده از این داراییها و در قبال ارائه خدمت شهری به دیگر نهادهای دولتی و غیردولتی میتواند بهگونهای عوارض دریافت کند که بهای خدمات شهری در محل ارائه خدمات پرداخت شود و محل مصرف عوارض برای پرداختکنندگان نیز مشخص باشد. این شیوه باعث افزایش اعتماد عمومی به شهرداری و پرداخت به موقع عوارض و تسهیل در تأمین درآمد پایدار شهرداری میشود.همچنین نتایج پژوهش یاد شده نشان داد که «درآمد حاصل از اموال شهرداری» در اولویت چهارم میان روشهای تأمین درآمد پایدار شهرداری قرار دارد. در این راستا شهرداریها با سرمایهگذاری در ایجاد تأسیسات تفریحی و مسکونی و گردشگری، تبدیل زمینهای وقف به زمینهای قابل کاربرد و استفاده بهینه از اراضی و فضاهای شهری که در اختیار شهرداریها قرار دارد و برای اداره شهر درآمد زایی کنند.
منبع: روح اله سهرابی، آرزو صفری، شناسایی و رتبهبندی مهمترین روشهای تأمین درآمدی پایدار شهرداری، نشریه اقتصاد شهری دانشگاه اصفهان، سال 1، شماره 1، زمستان 1395
