در این گزارش با مهدی تمیزی، مدیر مـــــوزه هنرهـــــای معاصــــــر اصفهان، مجتبی شاهمرادی رئیس حوزه هنری اصفهان، محمدعلی ایزدخواستی مدیر دفتر یونسکو در اصفهان و مصطفی حیدری رئیس دفتر تخصصی سینما گفتوگو شده است.
رونمایی از سه پرده عاشورا، دارالانتقام مختار و صحرای محشر
مهدی تمیزی، مدیر موزه هنرهای معاصر اصفهان میگوید: «در دوره مدیریت جدید حوزه هنری اصفهان و حضور آقای مجتبی شاهمرادی همکاریهای بسیار خوبی بین این مرکز هنری و سازمان فرهنگی اجتماعی و ورزشی شهرداری اصفهان در حوزههای مختلفی مانند ادبیات، عکاسی، سینما، تئاتر و هنرهای تجسمی به وجود آمده است و قطعا همکاری و تعامل بین نهادهای مختلف شهر نفع شهر را به دنبال خواهد داشت.»
او با بیان اینکه نمایشگاه پردههای خیالی عاشورا فعالیت مشترکی بین موزه هنرهای معاصر اصفهان وابسته به سازمان فرهنگی اجتماعی ورزشی شهرداری و حوزه هنری اصفهان است، میافزاید: «این نمایشگاه که به مناسبت اربعین حسینی برنامهریزیشده و در عمارت تاریخی سعدی برپاست، با انگیزه نمایشدادن تعدادی از پردههای خیالینگاری عاشورا بهعنوان بخشی از میراث ناملموس شهر اصفهان برگزارشده است که سه پرده از آثار ارائهشده، متعلق به زندهیاد استاد عباس گیاهی، از اساتید ارزنده هنر نقاشی قلمکار اصفهان است و در سال 1399 توسط آقای رضا نصر اصفهانی به موزه هنرهای معاصر اهدا شده و در گنجینه این موزه نگهداری میشود و برای اولین بار در نمایشگاه پردههای خیالینگاری عاشورا در عمارت تاریخی سعدی رونمایی شد.»
معاون فرهنگی سازمان فرهنگی، اجتماعی وورزشی شهرداری اصفهان تصریح میکند: «سهپردهای که به گنجینه موزه هنرهای معاصر اصفهان تعلق دارد، محشر، عاشورا و قیام مختار نام دارند که هریک با تکنیک نقاشی قلمکار روی پارچه کرباس و در ابعاد حدود سه در دو متر ایجادشدهاند، ضمن اینکه یک پرده قلمکار نقاشی متعلق به مجموعه شخصی داوود زندیان و دیگری متعلق به مجموعه شخصی علی عطریان و همچنین دو اثر دیگر از استاد عباس گیاهی متعلق به مجموعه آقای بطلانی، از آثار دیگری هستند که در این نمایشگاه ارائه شدهاند.»
تمیزی تأکید میکند: «هنر قلمکار نقاشی جزء میراث ناملموس ایران است و در آیینهای عاشورا زینتبخش مراسم بوده و بسیاری از این پردهها عاملی برای نقالی عاشورایی بوده که توسط نقالان عاشورایی یا روضهخوانها مورداستفاده قرار میگرفتنــــد، اما متأسفانه هنر قلمکار نقاشی در قالبهای مختلف آن ازجمله خیالینگاری مذهبی، خیالینگاری حماسی و یا خیالینگاری تغزلی جزء هنرهای در حال فراموشی است و کمتر هنرمندی در ایران به این هنر میپردازد. ما امیدوار هستیم با برپایی این نمایشگاهها بذر رونق دوباره اجرای این هنر را در دل هنرمندانی بکاریم که به آن علاقه دارند.»
امید به احیای هنر قلمکار نقاشی و سنت پردهکشی
مجتبی شاهمرادی، رئیس حوزه هنری اصفهان نیز بابیان اینکه نتیجه همافزایی بین دستگاهها و نهادهای مختلف به انجام اقدامات بهتر منتهی خواهد شد و از سوی دیگر نیز مخاطبان بیشتری را تحت پوشش قرار میدهد، میگوید: «یکی از سیاستهای حوزه هنری در دوره جدید فعالیتهای خود، همکاری و مشارکت با سازمانها و نهادهای دولتی و غیردولتی فعال در عرصه هنر است که یکی از این مجموعهها سازمان فرهنگی، اجتماعی و ورزشی شهرداری اصفهان است و یکی از مجموعههایی که نزدیکی بسیاری از لحاظ کارکردی و موضوعی به حوزه هنری دارد، موزه هنرهای معاصر اصفهان است.»
او ادامه میدهد: «طبق جدول و برنامهای که برای گالریهای حوزه هنری اصفهان داشتیم و بعد از نمایشگاه باغجست که در آن پردههای متعلق به مجموعه شخصی آقای مرتضی بخردی نمایش داده شدند و بخشی از آنها حاوی مضامین مذهبی بودند در ادامه و با توجه به اینکه سنت پردهخوانی در ایام محرم و صفر و پردهنگاریهای خیالی از واقعههای عاشورا سنتی دیرینه و هنری مردمی محسوب میشود، تلاش کردیم نمایشگاه دیگری در این زمینه برگزار کنیم، بر همین اساس با کمک دوستانمان در موزه هنرهای معاصر اصفهان و با توجه به اینکه خوشبختانه سه پرده جدید به این موزه اهدا و به گنجینه آن افزودهشده است، تصمیم گرفتیم که نمایشگاه پردههای خیالینگاری عاشورا را برگزار کنیم که به دلیل اقداماتی که در حوزه مرمت در موزه هنرهای معاصر در حال انجام است و امکان نمایش پردهها در موزه وجود نداشت، به همین دلیل تفاهمنامهای بین این دو نهاد فرهنگی هنری امضا و برنامه مشترکی بین حوزه هنری و موزه هنرهای اصفهان طراحی شد و این سه پرده به همراه پردههای دیگر متعلق به مجموعههای شخصی در عمارت تاریخی سعدی اصفهان به نمایش گذاشته شدند.»
شاهمرادی تصریح میکند: «پردههای نمایش دادهشده از چند ویژگی خاص برخوردارند ازجمله اینکه برگرفته از سنتهای مذهبی و دیرینه ما و نشانه ارادت مردم به حضرت اباعبدالله و یارانشان و اهمیت واقعه کربلاست و به دلیل اینکه در ایام محرم بهسر میبریم جذابیت خاصی برای مخاطبان خواهد داشت، نکته دیگر این است که گاهی از یک پرده نسخههای متعددی نقاشی شده و این پردهها ممکن است در ظاهر شبیه باشند، اما قطعا در جزئیات تفاوتهایی دارند مانند تفاوت کتیبهها و چهرهها و یا اسمگذاریهای موجود در پردهها، ازاینرو برای اهلفن و افرادی که در حوزه پژوهش هنر کار میکنند جذابیت خاصی خواهد داشت، علاوه بر آن مقایسه آنها برای مردم نیز میتواند جذاب باشد.»
رئیس حوزه هنری اصفهان با اشاره به اینکه یکی از اساتید برجستهای که در حوزه نقاشی قلمکار در اصفهان فعالیت جدی داشت مرحوم استاد عباس گیاهی است، میافزاید: «برگزاری نمایشگاه پردههای خیالی عاشورا علاوه بر اینکه پاسداشتی از این استاد گرانقدر نیز محسوب میشود، میتواند به احیای سنت پردهکشی کمک کند و امیدواریم با نمایش این پردهها ضمن نگهداشتن یاد و خاطره شهدای کربلا و لذتبردن مخاطبان از مشاهده این پردهها، سنت پردهکشی که هنری مردمی و برگرفته از جان هنرمند و ارادت او به حضرت اباعبدالله(ع) است تداوم پیداکرده و به سنتی دائمی تبدیل شود.»
مستندی برای زندهیاد استاد عباس گیاهی
مصطفی حیدری، رئیس دفتر تخصصی سینما که فیلم مستند زندگی استاد عباس گیاهی از ساختههای اوست، میگوید: «بهواسطه شناختی که از استاد گیاهی و خانواده ایشان داشتم تصمیم گرفتم فیلم مستندی درباره این استاد عزیز و آثارشان تهیه کنم، اما سال 1385 استاد به دلیل کهولت سن در مغازهشان واقع در بازار قیصریه فعالیت نداشتند و در منزل بهسر میبردند، بههمین دلیل از ایشان خواهش کردم که اجازه دهند تا بخشی از فضای کاریشان را در خانه بازسازی کنیم و استاد نیز علیرغم اینکه از بیاعتنایی مسئولان گلهمند بودند، اما محبت کردند و حتی در زمان فیلمبرداری یک روز هم با ما میدان نقشجهان آمدند و بهاینترتیب فیلمبرداری در مدت دو یا سه روز انجام شد.»
او میافزاید: «اگرچه استاد گیاهی ردههای بسیاری زیادی را نقاشی کرده بودند ،اما پایه این فیلم نگاهی به زندگی استاد و سه پرده اصلی ایشان یعنی پرده عاشورا، پردهدارالانتقام مختار و پرده صحرای محشر بود.»
حیدری تأکید میکند: «آن چیزی که بیش از پیش در مورد پردههای استاد گیاهی جاذب بود، این بود که میتوانستیم در پردههای ایشان یک قصه، روایت یا داستان را پیگیری کنیم و این موضوع برای من بسیار جذاب بود.»
این اثر جزء میراث بشری است، قدرش را بدانید
همچنین محمدعلی ایزدخواستی، مدیر دفتر یونسکو در اصفهان نیز بابیان اینکه مهمترین هدف یونسکو در سطح جهانی حفظ و حراست از میراث فرهنگی سرزمینها بهویژه میراث فرهنگی بومی آنها است، اظهار میکند: «این هدف بهویژه در دورانی که فرهنگها تحت هجوم جهانیسازی فرهنگی قرارگرفتهاند و خردهفرهنگها و فرهنگهای محلی در حال آسیب هستند برای یونسکو اهمیت بسیاری دارد.»
او با تأکید بر اینکه نمایشگاه پردههای خیالینگاری عاشورا در عمارت تاریخی سعدی تبلور کهکشانی از فرهنگهاست، ادامه میدهد: «این پردهها از یکسو با مناسبات و تقسیمبندیهای امروزی در گروه هنری تجسمی بهشمار میرود، از طرفی، جزئی از هنر روایی است و از سویی دیگر به یک میراث ناملموس و فرهنگی شفاهی اختصاص دارد که همان برگزاری آیینهای عاشورایی است که تبلور آن به شکل نقالی و یا پردهخوانی است؛ بنابراین با درنظرگرفتن همه این مباحث میتوانیم تعداد قابـــــلملاحظهای خردهفرهنـــــگ و فرهنگ اصلی را در یک موضوع شاهد باشیم که تبلور آنها جزئی از میراث ناملموس این سرزمین است و یونسکو همواره به دنبال حفاظت و پاسداشت میراث فرهنگی بهویژه میراث فرهنگی ناملموس سرزمینها است.»
ایزدخواستی درخصوص اینکه تلاشهای دفتر یونسکــــــو در ایران برای حفظ میراث فرهنگی اصفهان که بعضا در حال نابودی و فراموشی است، میگوید: «شاید یکی از مهمترین کارهایی که توسط یونسکو انجام میشود، این است که مردمان آن سرزمین را نسبت به میراث ارزشمند خود آگاه و آشنا کند تا حفاظت و انتقال این میراث بین نسلها توسط مردم آن سرزمین صورت گیرد.»
او میافزاید: «وقتی اثری در معرض فراموشی و نابودی قرار میگیرد که احساس کنیم ارزشی ندارد، بنابراین تا زمانی که احساس کنیم اثری دارای ارزش است از آن حفاظت میکنیم؛ درست همانگونه که شیء باارزشی را در بهترین مکان منزل خود نگهداری میکنیم تا از سرقت یا هر آسیب دیگری در امان باشد، اما وقتیکه احساس کنیم آن شیء ارزشی ندارد و بیبهاست از کنار آن عبور میکنیم، ازاین رو یکی از مهمترین برنامههای یونسکو در کشورها این است که به مردمان آن بگوید این اثر ارزشمند است و به ارزش آن واقف باشید و شاید مهمترین خصوصیت ثبت جهانی آثار نیز این باشد که به ما بگوید این اثر جزء میراث بشری است، قدرش را بدانید.»
مدیر دفتر یونسکو در اصفهان تصریح میکند: «وقتی به اثری تعرض میشود اولین اعتراضها توسط مردم محلی صورت میگیرد، چراکه آنها به این نتیجه رسیدهاند که این اثر فراتر از آنکه برای ما مهم باشد برای دنیا مهم است، به همین دلیل یکی از مهمترین اقداماتی که ما میتوانیم انجام دهیم و اتفاقا جزء وظایف ما بهشمار میرود، آگاهسازی مردم درباره اهمیت این میراث است. ما باید نخبگان را نسبت به میراث ارزشمندی که در این شهر و استان وجود دارد حساس کنیم و در این صورت آنها خودشان بهترین استادان و حافظان خواهند شد و چنین اقدامی از مهمترین راههای انتقال میراث فرهنگی بین نسلها بهشمار میرود.»
گفتنی است علاقهمندان برای بازدید از نمایشگاه «پردههای خیالینگاری عاشورا» میتوانند تا هشتم مهرماه همهروزه بهجز روزهای تعطیل ساعت 16 تا 20 به گالریهای گلستان و بوستان عمارت تاریخی سعدی واقع در خیابان استانداری مراجعه کنند.
