به گزارش اصفهان زیبا؛ در دنیای امروز، حفظ و مرمت خانه‌های تاریخی که به‌نوعی نمایانگر فرهنگ، تاریخ و معماری یک ملت هستند، از اهمیت زیادی برخوردار است. یکی از نمونه‌های برجسته این تلاش‌ها، مرمت «عمارت دلگشا» در اصفهان است که با علاقه و پشتکار صاحبان آن، ارنواز فیروزیان و همسرش، به یک تجربه جالب و آموزنده تبدیل شده است.
صاحبان این عمارت از سال ۱۳۹۵ به‌دنبال خانه‌ای با ویژگی‌های خاص و سنتی بودند تا به آن جان تازه‌ای بخشند و خانه‌ای برای هنرمندان و نویسندگان بسازند. این مسیر پرچالش که با مشکلات مالی و تأخیر در دریافت تسهیلات روبه‌رو بود، به‌رغم تمامی دشواری‌ها، همچنان در حال پیشرفت است و رؤیاهای آن‌ها را به واقعیت تبدیل می‌کند.
در این گزارش، تجربه‌های این زوج هنرمند و چالش‌های مسیر مرمت خانه‌های تاریخی را از زبان خودشان و کارشناس مربوط می‌خوانیم.
ارنواز فیروزیان اصفهانی، از علاقه‌مندان حفظ میراث معماری ایرانی، داستان مرمت خانه‌ای تاریخی در اصفهان را این‌گونه آغاز می‌کند: «من و همسرم از سال ۱۳۹۵ تا ۱۳۹۹ به دنبال یک خانه قدیمی بودیم؛ خانه‌ای که حیاط داشته باشد، حوضی برای آب‌وجارو و فرصتی برای کاشت گل و لذت‌بردن از زندگی. هم من و هم همسرم عاشق خانه‌های حیاط‌دار و معماری ایرانی بودیم؛ اما خانه‌های قدیمی، به خاطر متراژ بالا و قیمت هنگفت، با بودجه ما که فرهنگی هستیم، هم‌خوانی نداشت.»
او اضافه می‌کند: «درنهایت، در سال ۱۳۹۹ موفق شدیم بخشی از یک خانه قدیمی را خریداری کنیم. این خانه حدود 100 سال پیش با کشیدن دیوار به دو بخش تقسیم شده بود. ما ابتدا تنها یک بخش را خریدیم و در سال ۱۴۰۲ توانستیم بخش دیگر را نیز خریداری کنیم و حالا این خانه، عمارت دلگشای ماست.»
اما رؤیای احیای یک خانه تاریخی، تنها با عشق به معماری ایرانی ممکن نیست؛ مشکلات متعددی سر راه آن‌ها قرار گرفت. این فعال حوزه میراث فرهنگی، در ارتباط با مشکلاتی که بر سر راه او و همسرش بود، می‌گوید: «نیروهای متخصص در امر مرمت کم هستند و زمان زیادی طول می‌کشد تا بتوانید یک تیم مناسب پیدا کنید. از طرفی، افزایش قیمت مصالح یکی از مهم‌ترین چالش‌ها بود. وقتی کار را شروع کردیم، قیمت یک کیسه سیمان ۱۳هزار تومان بود؛ اما زمانی که به پایان مرمت رسیدیم، همین سیمان به بیش از ۱۳۰هزار تومان رسید. چوب متری هفت‌میلیون تومان، به متری ۷۰ میلیون تومان رسید و شیشه‌های رنگی و مصالح سنتی هم با تورم سرسام‌آوری مواجه بودند.»
چهار سال طول کشید تا وام ما را بدهند
فیروزیان با اشاره به تجربه شخصی خود از مسیر دریافت تسهیلات، ادامه می‌دهد: «سال ۱۴۰۰ تنها هفت خانه در سراسر ایران برای دریافت وام مرمت از طرف میراث فرهنگی انتخاب شدند؛ خانه ما یکی از این موارد بود. وام در همان سال تأیید شد؛ اما دریافت آن تا بیستم فروردین ۱۴۰۴ طول کشید. طی این چهار سال بارها پیگیری کردیم؛ حتی به وزارتخانه در تهران رفتیم؛ اما بین بانک و میراث مشکلاتی بود که باعث شد وام پرداخت نشود. وقتی هم پرداخت شد، ارزش ریالی آن دیگر دردی از ما دوا نمی‌کرد.»
او تأکید می‌کند: «در این مدت، هیچ حمایت مالی دیگری از هیچ ارگانی دریافت نکردیم؛ به همین دلیل مجبور شدیم ماه‌ها کار را متوقف کنیم یا مصالح ارزان‌تر و بی‌کیفیت‌تری انتخاب کنیم. بسیاری از تصمیم‌ها را با پاگذاشتن روی دلمان گرفتیم؛ چون شرایط مالی اجازه نمی‌داد آن‌طور که دلمان می‌خواست خانه را مرمت کنیم.»
این فعال علاقه‌مند به حفظ میراث معماری ایرانی درباره فرآیند دریافت مجوز مرمت نیز چنین می‌گوید: «اولین قدم، رفتن به شهرداری و گرفتن پروانه بازسازی است. اگر ملک در بافت تاریخی باشد، پرونده به میراث ارجاع داده می‌شود. کارشناسان میراث، ملک را ارزیابی می‌کنند و اگر ارزش تاریخی داشته باشد، باید طرح مرمت را ارائه دهید. این طرح در کمیته‌ای بررسی می‌شود و اگر تصویب شد، کارشناس ناظر از طرف میراث بر تمام مراحل نظارت می‌کند.»
نظارت می‌کنند؛ اما حمایت نه!
فیروزیان ابراز می‌کند: «سازمان‌های دولتی بیشتر نقش نظارتی دارند، نه حمایتی. نه‌تنها بودجه‌ای برای حمایت مستقیم ندارند؛ بلکه فرآیند دریافت تسهیلات نیز بسیار زمان‌بر و فرسایشی است؛ ولی اگر نیاز به کمک‌های نظارتی داشته باشید، در کنار شما خواهند بود.»
در ادامه، او به نقش مهم جامعه محلی در روند مرمت اشاره می‌کند و می‌افزاید: «خدا را شکر، همسایه‌های بسیار خوبی داشتیم. پنج سال سروصدا، خاک‌برداری، رفت‌وآمد و کارهای ساختمانی داشتیم؛ اما هیچ‌کدامشان خم به ابرو نیاوردند؛ حتی گاهی وارد خانه می‌شدند، کار را می‌دیدند، لبخند می‌زدند و تشکر می‌کردند. همین انرژی مثبت، دلگرمی بزرگی برای ما بود.»
او می‌گوید: «هدف ما این است که این خانه را به اقامتگاهی بوم‌گردی برای هنرمندان، نویسندگان و جوانان تبدیل کنیم. همچنین قصد داریم یک کتابخانه عمومی در آن راه‌اندازی کنیم. البته این‌ها همه نیازمند برنامه‌ریزی و زمان هستند؛ اما ما قدم‌به‌قدم پیش می‌رویم.»
این فعال فرهنگی در پایان بیان می‌کند: «مرمت خانه تاریخی کار بسیار سختی است؛ اما لذت آن با هیچ‌چیز قابل‌مقایسه نیست. اگر کسی بخواهد وارد این مسیر شود، باید عاشق باشد، صبور باشد و با تمام وجود برای هر خشت وقت بگذارد.»
یک مقام مسئول: تأخیر در پرداخت وام‌ها بیش از یک سال نیست
مهم‌ترین چالشی که مالک «عمارت دلگشا» به آن اشاره می‌کند، نبود حمایت کافی و به‌موقع و همچنین اتلاف زیاد وقت و هزینه برای مرمت یک خانه تاریخی است. با این شرایط، بسیاری از سرمایه‌گذاران قطعا حاضر نخواهند شد سرمایه خود را در جهت حفظ و مرمت بناهای تاریخی صرف کنند. برای پاسخ به مسائلی که توسط مالکانی مانند ارنواز فیروزیان مطرح می‌شود، به سراغ معاون برنامه‌ریزی و سرمایه‌گذاری اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری استان اصفهان رفتیم تا از او درباره علت تأخیرها و عدم‌حمایت‌ها جویا شویم.
محمدرضا اکبری درباره پرداخت تسهیلات به فعالان حوزه گردشگری و مرمت بناهای تاریخی می‌گوید: «تأخیر در پرداخت تسهیلات معمولا بیش از یک سال نیست. روند به این شکل است که ابتدا قراردادها با بانک‌ها بسته و سهمیه استان‌ها مشخص می‌شود و در بازه زمانی حداکثر یک سال، جذب و پرداخت تسهیلات انجام می‌گیرد. اگر بیشتر از این زمان ببرد، توافق‌نامه‌ها از اعتبار می‌افتند.»
پروژه‌ها زیاد و سقف اعتبارات ما هم محدود است
با این حال معاون برنامه‌ریزی و سرمایه‌گذاری اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری استان اصفهان اضافه می‌کند: «گاهی تعداد پروژه‌ها بسیار زیاد است؛ مثلا فقط در دو سال گذشته، نزدیک به ۲۰۰ موافقت اصولی در اصفهان صادر شده است. بسیاری از این پروژه‌ها مربوط به خانه‌های تاریخی هستند که قصد تغییر کاربری به حوزه گردشگری دارند.»
او خاطرنشان می‌کند: «سقف اعتبارات استان بسیار محدود است؛ به‌طور مثال کل تسهیلات تبصره‌ای گردشگری برای استان اصفهان در سال گذشته کفاف نیاز واقعی ما را نمی‌دهد. این شکاف باعث می‌شود بسیاری از پروژه‌ها یا در نوبت بمانند یا به سال بعد موکول شوند.»
اکبری یکی دیگر از دلایل تأخیر را نقص مدارک می‌داند و می‌گوید: «حدود ۳۰ تا ۴۰درصد از پرونده‌های متقاضیان ناقص است. نبود سند مالکیت، پروانه ساخت، اسناد ضمانت و پیشرفت فیزیکی ناکافی، از مهم‌ترین دلایل رد یا تأخیر در اعطای تسهیلات است. بانک‌ها تنها زمانی تسهیلات را می‌پردازند که حداقل ۷۰درصد پروژه پیشرفت کرده باشد.»
تأخیر چهارساله برای پرداخت وام بسیار نادر است
در پاسخ به پرونده‌هایی مانند ارنواز فیروزیان که چهار سال برای دریافت تسهیلات منتظر مانده، معاون برنامه‌ریزی و سرمایه‌گذاری اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری استان اصفهان می‌گوید: «ممکن است چنین اتفاقی در موارد نادر رخ دهد؛ به‌خصوص اگر سهمیه سال تمام شده باشد و پروژه به سال بعد منتقل شود؛ اما تأخیر چهارساله بسیار نادر است. گاهی هم پروژه‌ها از محل تبصره‌ای یک بار تسهیلات می‌گیرند؛ اما تمام نمی‌شوند. در این صورت دیگر از همان محل نمی‌توان دوباره به آن‌ها تسهیلات داد.»
او اضافه می‌کند: «استان اصفهان به‌عنوان استان برخوردار شناخته می‌شود؛ همین امر موجب شده در مقایسه با استان‌هایی مانند قم یا سمنان، سهم کمتری از تسهیلات ملی دریافت کند؛ این در حالی است که رویکرد توسعه گردشگری در اصفهان بسیار جدی‌تر است.»
اکبری خاطرنشان می‌کند: «اگرچه اعتبارات محدود است؛ اما تلاش ما بر این است که با حمایت‌های معنوی، تسهیل روند اداری و هدایت سرمایه‌گذاران به مسیر درست، فرایند مرمت را تسهیل کنیم.»
تجربه مرمت «عمارت دلگشا»، تصویری واقعی از مسیر پرچالش مرمت خانه‌های تاریخی در ایران و اصفهان ارائه می‌دهد. راهی که با عشق و پشتکار آغاز می‌شود؛ اما نیازمند صبر، تخصص، حمایت و سیاست‌گذاری‌های دقیق‌تر در سطح ملی است. خانه‌هایی که در گذشته نماد زندگی ایرانی بوده‌اند، با دستان عاشق و عزم ماندگار نسل امروز می‌توانند دوباره جان بگیرند و به مکانی برای زندگی، فرهنگ و امید تبدیل شوند.
با این حال مسئولان باید این را در نظر بگیرند که با رویه فعلی، قطعا به چشم‌انداز تبدیل اصفهان به شهری با اهداف گردشگری برای جذب توریست‌های داخلی و خارجی، نخواهیم رسید و در این زمینه باید طرحی نو درانداخت. از طرفی ، در این بین برچسب برخوردار بودن که بر پیشانی اصفهان خورده، موجب شده بسیاری از حمایت‌ها از آن سلب شود و پروژه‌های زیادی در اصفهان چه در بخش صنعت، چه در بخش گردشگری روی زمین بماند.
