موقعیت اهل حرم

ای اهل حرم میر و علمدار نیامد
سقای حسین، سید و سالار نیامد

یکی از زاویه‌های مهم روایت در واقعه عاشورا، موقعیت «اهل حرم» است. ما معمولا عبارت «اهل حرم» را در عزاداری‌های مربوط به تاسوعا و پس از آن شام غریبان می‌شنویم. اهل حرم، همان‌هایی هستند که از ابتدا تا انتهای واقعه حضور دارند، بسیاری از مناسبات و روابط را بهتر از نقش آفرینان معرکه، مشاهده می‌کنند و در نهایت پس از واقعه، پرچم روایتگری را به دست می‌گیرند و عاشورا را تا ابد ثبت می‌کنند.
اهل حرم بودن در روز عاشورا صرفا مربوط به جنس مونث نیست. در همان روز، امام‌سجادعلیه‌السلام به علت بیماری و بخشی از اطفال مذکر به دلیل صغر سن، در حرم به سرمی‌برند و اهل حرم هستند.

اهل حرم ؛ تماشاگران فعال

هیچکس از «اهل حرم» انتظار نقش‌آفرینی در میدان رزم ندارد اما همه می‌دانند که در نهایت، وضعیت اهل حرم است که تکلیف نبرد را مشخص می‌کند. اهل حرم به یک معنا، در وضعیت انتظار به سر می‌برند و نوعی تماشاگریِ فعال را تجربه می‌کنند. هرچند شاید امکان نقش‌آفرینی نداشته‌باشند اما خود، صورتگر اتفاقات و حوادث هستند. عبارتی که از حضرت زینب سلام الله علیها‌ نقل شده، نسبت میان اهل حرم و واقعه عاشورا را نشان می‌دهد: «جز‌ زیبایی ندیدم» او تماشاگر است اما نه تماشاگر منفعل، بلکه تماشاگری که هنر دیدن دارد و در دیدن حوادث، فعال و اثرگذار است. اهل حرم با همین تماشاگریِ فعال، افق‌گشایی می‌کنند و شکست ظاهری را به پیروزی ابدی می‌رسانند.
به نظر می‌رسد آنچه اهل حرم را در واقعه عاشورا موفق می‌کند خودآگاهی و شناخت موقعیت خود است. آنها می‌دانند که در موقعیت «اهل حرم» قرار دارند.