به گزارش اصفهان زیبا؛ توسعه اکتشافات سنگ بنای معدن‌کاری است؛ اما این بخش با چالش‌های اساسی روبهروست و به همین دلیل روند نامناسبی را طی کرده است. اکتشافات حوزه معدن بسیار پر ریسک و هزینه‌بر است؛ درنتیجه در تمام کشورها این مهم برعهده بخش حاکمیتی است؛ اما کارشناسان باور دارند که دولتمردان در این زمینه در کشور ما کوتاهی کرده‌اند. از قدیمی بودن دستگاه‌های اکتشاف گرفته تا ضعف بودجه همه از مواردی است که در این عرصه مطرح می‌شود. درمقابل به دلیل بالابودن هزینه اکتشافات معدنی، بخش خصوصی نیز بنیه مالی ندارد؛ دراین‌بین انتقاداتی نیز به ضعف تخصص خصوصی‌ها در خصوص انجام فعالیت‌های اکتشافی وارد می‌شود.
هزینه بالای فعالیت‌های اکتشافی از عوامل مهم در ضعف اکتشافات معدنی است. اکتشاف دقیق یک محدوده نیازمند انجام حفاری‌های اکتشافی و تست‌های آزمایشگاهی است که با هزینه بالایی انجام می‌شود. به‌منظور تأمین مالی این فعالیت‌ها لازم است تسهیلاتی برای کاشف در نظر گرفته شود تا بتواند کیفیت فعالیت خود را افزایش و سرمایه‌گذاری کافی در محدوده موردنظر انجام دهد.
فعالیت‌های معدنی به‌صورت‌کلی دارای ریسک ذاتی هستند و این ریسک در بخش اکتشاف بیشتر از سایر بخش‌های فعالیت‌های معدنی است؛ زیرا ممکن است سرمایه‌گذاری قابل‌توجهی در یک محدوده معدنی و انواع فعالیت‌های اکتشافی در آن محدوده انجام شود، اما منجر به اکتشاف ماده معدنی باارزش که استخراج آن با صرفه اقتصادی همراه باشد، نشود.
در این صورت کل سرمایه‌گذاری که برای اکتشاف انجام‌شده از بین رفته و هیچ بازدهی نخواهد داشت. ریسک بالای فعالیت‌های اکتشافی موجب می‌شود که سرمایه‌گذار رغبت کمتری برای ورود به این حوزه داشته باشد.
اکتشافات معدنی سطحی هستند
به‌زعم کارشناسان معدن، اکتشافات عمقی در کشور ما انجام نشده و بیشتر اکتشافات معدنی سطحی هستند. دراین‌باره عضو هیئت‌علمی دانشکده مهندسی معدن دانشگاه صنعتی اصفهان به «اصفهان‌زیبا» می‌گوید: متأسفانه اکتشافات مواد معدنی در کشور سطحی هستند. یکی از دلایلش به این ارتباط پیدا می‌کند که بخش خصوصی در زمینه اکتشافات معدنی متخصص و توانمند نیستند و علاوه براین از نظر فنی و مالی در حوزه اکتشاف مواد معدنی قادر به انجام پروژه‌های ریسک‌پذیر اکتشاف کانسارهای پنهان عمیق و در کلاس جهانی نبوده‌اند.
نادر فتحیان پور ادامه می‌دهد: استراتژی و برنامه مشخصی متناسب با اکتشافات معدنی عمیق در بخش حاکمیتی و متولیان بخش معدن در دولت (معاونت معدنی وزارت صنعت) تدوین نشده و بودجه لازم برای انجام اکتشافات عمقی اختصاص داده نشده است.
تجهیزات و فناوری اکتشاف به‌روز نیست
فتحیان‌پور می‌افزاید: ضعف تکنولوژیکی و به‌روز نبودن تجهیزات موردنیاز در بخش اکتشاف و به‌ویژه ژئوفیزیکی اکتشاف عمیق نیز یکی دیگر از موانعی است که منجر به ضعف اکتشافات عمقی معدن شده است؛ علاوه براین نبود فضای اطمینان سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی در سرمایه‌گذاری‌های ریسک‌پذیر و بی‌ثباتی اقتصادی در نرخ ارزهای رایج و تورم نیز مزید بر علت شده است.
عضو هیئت‌علمی دانشکده مهندسی معدن دانشگاه صنعتی اصفهان خاطرنشان می‌کند: در سال‌های اخیر آیین‌نامه‌های متعددی برای شرایط متقاضیان پروانه اکتشاف ابلاغ شده است که برخی از مشکلات واگذاری پروانه‌های اکتشاف و بهره‌برداری از معادن که قبلا به‌راحتی به افراد حقیقی و شرکت‌های خصوصی غیرمتخصص در حوزه معدن واگذار می‌شد را تا حدودی مرتفع کرده است؛ ولی هنوز مشکلاتی ازجمله هماهنگی با سایر دستگاه‌های ذی‌ربط به‌خوبی انجام نشده است.
ضعف در قانون‌گذاری معدن و صدور بخشنامههای دستوری
فتحیان‌پور اذعان می‌کند: ضعف عمده در بخش قانون‌گذاری در حوزه معدن، نبود یک استراتژی واحد در مقیاس ملی و همچنین کمبود تخصص‌های کافی در نهادهای حکومتی‌نظارتی همچون سازمان‌های صمت استانی، و تغییرات بیش‌ازحد آیین‌نامه‌ها و بخشنامههای دستوری در دوره‌های متناسب با تغییر ریاست جمهوری و روی کار آمدن دولت‌های مختلف و تغییر رویکردها نیز دلایل دیگری هستند که باعث شده اکتشافات معدنی سطحی انجام شوند و آن‌طور که بایدوشاید اکتشافات معدنی رونق پیدا نکند.
اکتشافات معدنی بودجه کافی ندارد
فتحیان‌پور بیان می‌کند: متأسفانه بودجه کافی به سازمان‌ها و نهادهای متولی در زمینه مطالعات و خدمات اکتشافی همچون سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی اختصاص نمی‌یابد. باوجوداین تفاسیر این سازمان‌ها نمی‌توانند طرح‌های معدنی در حوزه اکتشاف پهنه‌های مهم را دنبال کنند.
خصوصی‌ها برای اکتشاف توانمند نیستند
او می‌گوید: فاقد بخش خصوصی توانمند با منابع مالی کافی برای اکتشافات عمقی هستیم. بخش خصوصی صرفا در بخش استخراج و بهره‌برداری از معادن فعال هستند و در حوزه اکتشاف مواد معدنی جدید سرمایه‌گذاری نمی‌کنند.
فتحیان‌پور خاطرنشان می‌کند: گران‌قیمت‌بودن تجهیزات پیشرفته اکتشافی یا تحریم‌های وضع‌شده در مورد انتقال دانش فنی و فناوری‌های پیشرفته به کشور نیز چالش‌های دیگری هستند که در بخش اکتشاف معدن با آن‌ها مواجه هستیم.
دولتی‌ها از نهادهای متولی اکتشافات حمایت کنند
عضو هیئت‌علمی دانشکده مهندسی معدن دانشگاه صنعتی اصفهان اظهار می‌کند: حمایت‌های دولت از سازمان‌ها و نهادهای متولی امر اکتشاف مواد معدنی (به‌ویژه سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی و ایمیدرو) می‌تواند تا حد زیادی در رونق اکتشافات معدنی تأثیرگذار باشد؛ علاوه براین باید از بخش خصوصی نیز حمایت‌هایی همچون حذف مالیات در سال‌های اولیه یا حذف تعرفه گمرکی واردات تجهیزات و دستگاه‌های ژئوفیزیکی و معدنی صورت بگیرد تا شرکت‌های اکتشافی خصوصی فعال‌تر شوند.
برای اکتشافات استراتژی تدوین کنیم
فتحیان‌پور می‌گوید: تدوین و تصویب استراتژی و برنامه اکتشاف مواد معدنی با مشارکت تمامی ذی‌ربطان و ذی‌نفعان این حوزه (نمایندگان دانشگاه‌ها، بخش‌های حاکمیتی ذی‌ربط و بخش خصوصی) و تصویب آن در قالب برنامه‌های پنج ساله و بیست ساله کشور توسط مجلس شورای اسلامی یکی دیگر از اقداماتی است که برای رونق اکتشافات معدنی باید در دستور کار قرار بگیرد.
او خاطرنشان می‌کند: حمایت از برنامه‌های توسعه فناوری در دانشگاه‌ها و شرکت‌های دانش‌بنیان رویشی از دانشگاه‌ها توسط معاونت علمی ریاست جمهوری، حمایت واقعی و بدون بوروکراسی از سرمایه‌گذاری‌های ریسک‌پذیر توسط صندوق‌های نوآوری و شکوفایی و پژوهش و فناوری استانی، معاونت فناوری وزارت عتف و معاونت علمی ریاست جمهوری نیز می‌تواند منجر به شکوفایی اکتشافات معدنی شود.
فضای امن برای سرمایه‌گذاران فراهم کنیم
عضو هیئت‌علمی دانشکده مهندسی معدن دانشگاه صنعتی اصفهان اذعان می‌کند: در دسترس قرار دادن آزاد داده‌های زمین‌شناسی و اکتشافی به‌طور باز و شفاف به‌خصوص برای بخش خصوصی و ایجاد اطمینان و فرصت مساوی در جامعه معدنی کشور، تدوین سیاست‌ها و مقررات اکتشاف و استخراج مواد معدنی به‌طور روشن و پایدار میان‌مدت و درازمدت برای ایجاد اطمینان میان دست‌اندرکاران حوزه معدن و فراهم آوردن فضای مناسب برای برنامه‌ریزی مدیران و سرمایه‌گذاران بخش خصوصی، تلاش و تشویق برای فراهم آوردن همکاری‌های بین‌المللی بین شرکت‌های داخلی و خارجی و امکان سرمایه‌گذاری شرکت‌های معتبر بین‌المللی معدنی جهت انجام فعالیت‌های اکتشافی و معدنی در کشور به شکل قانونی و شفاف نیز حمایت‌های دیگری است که باید عملیاتی شود.
اکتشاف؛ مهم‌ترین رکن پروژه‌های معدنی
ایران کشوری با ظرفیت بالای معدنی است؛ اما به دلیل ضعف در بخش اکتشافات از این ظرفیت به نحو مطلوب استفاده نمی‌شود. فعالان بخش معدن اعتقاد دارند که اکتشاف مواد معدنی مهم‌ترین رکن آغاز هر پروژه معدنی است و اجرای صحیح آن می‌تواند موفقیت معدن‌کاری را تضمین کند.
این در حالی است که اکتشاف در کشور ما با چالش‌های اساسی از جمله ضعف قوانین و مقررات حاکم بر فعالیت‌های معدنی، ضعف توان مالی اشخاص حقیقی و حقوقی، معارضین محلی، مشکلات تأمین سوخت و آب، احداث راه دسترسی، تورم و گرانی پی‌درپی هزینه‌های خدماتی و کارشناسی و ضعف کارشناسان و مدیران ماهر و باتجربه روبهروست. در این رابطه تأکید می‌شود که بخش معدن به مدیران دولتی نیاز دارد که بتوانند فضای کسب‌و‌کار را در بخش اکتشافی فعال‌تر کنند.
