سینمای انیمیشن ایران اما بعد از چندین سال حضور و تجربه‌اندوزی با پویانمایی‌های کوتاه در جشنواره‌های خارجی، حالا به فکر تولید انیمیشن بلند سینمایی هم افتاده و سهم کوچکی از اکران سینماها را در اختیار این ژانر نحیف و البته پرطرفدار قرار داده است. برنامه گفت‌وگوهای زنده «دوشنبه‌های سینما» این هفته میزبان بهرام عظیمی و اشکان رهگذر از کارگردانان سینمای انیمیشن ایران است تا به این پرسش پاسخ دهند: جایگاه سینمای انیمیشن ایران کجاست؟
سینمای ایران جایگاهی در صنعت انیمیشن دنیا ندارد
بهرام عظیمی، نویسنده و کارگردان انیمیشن، جایگاه خوبی برای سینمای انیمیشن ایران در عرصه جهانی قائل نیست: «اگر بخواهیم در کلیت نگاه کنیم، سینمای انیمیشن ایران جایگاهی در صنعت انیمیشن دنیا ندارد. البته این به معنای سرافکندگی و احساس ضعف نیست، چراکه حتی بسیاری از کشورهای جهان اول هم در این زمینه شرایط ما را دارند و اصلاً نمی‌توان وضعیت سینمای انیمیشن آمریکا و تا حدودی ژاپن را در ایران با دیگر کشورها مقایسه کرد.»
او سینمای انیمیشن ایران را در کلیت به چهار دسته تقسیم می‌کند و درباره این تقسیم‌بندی می‌گوید: «اولین دسته مربوط به پویانمایی‌های کوتاه و تبلیغاتی است. ما درزمینهٔ انیمیشن تبلیغاتی از توانایی خوبی برخورداریم و می‌توانیم کارهای باکیفیتی بسازیم و در این 25 سالی هم که کامپیوتر و نرم‌افزارها به ایران آمده، کارهای خوبی در این عرصه تولیدشده است. تنها نقطه‌ضعف درزمینهٔ پویانمایی‌های تبلیغاتی به مباحث محتوایی برمی‌گردد که این عرصه را با خط قرمزهایی روبه‌رو می‌کند.»
عظیمی ادامه می‌دهد: «دسته دوم از پویانمایی‌ها، پویانمایی‌های تلویزیونی برای کودکان است. در این زمینه کارهای بسیاری در این چند دهه انجام‌شده که در کل شاید نزدیک به 20 درصد از آن‌ها راضی‌کننده و قابل‌قبول باشد، اما در 80 درصد موارد کارهای عقب‌مانده و بسیاری ضعیفی را تولید کرده‌ایم.»
کارگردان انیمیشن «تهران 1500» بخش سوم یعنی انیمیشن کوتاه جشنواره‌ای را مهم‌ترین بخش سینمای انیمیشن ایران قلمداد می‌کند: «انیمیشن کوتاه جشنواره‌ای نقطه اوج سینمای انیمیشن ایران است. در این عرصه به دلیل نمایش در جشنواره‌های خارجی خط قرمزها بسیار کمتر است و ازنظر محتوا و تکنیک پیشرفت‌های بسیار خوبی را شاهد بوده‌ایم و در تمام این سال‌ها جوایز بسیار معتبری را از جشنواره‌های مختلف کسب کرده‌ایم.»
عظیمی اما دسته آخر این تقسیم‌بندی یعنی انیمیشن بلند را بسیار ضعیف و سینمای ایران را در ابتدای راه می‌داند: «در انیمیشــــن سینمایی بلند کاملاً تعطیل هستیم؛ یعنی در طول این سال‌ها به‌طورکلی در ابعاد درست و استاندارد پنج فیلم سینمایی تولید کرده‌ایم که آن‌ها برای اکران بین‌المللی‌اش با مشکل روبه‌روییم. درواقع وقتی می‌توانیم از تأثیرپذیری صحبت کنیم که از بازار بین‌المللی معتبر برخوردار باشیم، نه اینکه فیلم را تنها در چند کشور همسایه مثل عراق و افغانستان بتوانیم نمایش دهیم. این نمایش‌های منطقه‌ای کاری را پیش نمی‌برد.»
اهمیت کارگردان در سینمای انیمیشن
بهرام عظیمی در بخش دوم صحبت‌هایش به دلایل ضعف سینمای پویانمایی ایران می‌پردازد: «چند دهه است که به‌صورت کلیشه‌ای همه نقصان‌ها را بر گردن فیلم‌نامه می‌اندازند درحالی‌که این‌همه واقعیت نیست. در کار سینمایی بلند، چه انیمیشن و چه زنده، کارگردان نقش بسیار مهمی دارد. من همیشه این مثال را می‌زنم که اگر فیلم‌نامه‌های اصغر فرهادی را با همان بازیگران و بودجه‌ای چند برابر به کارگردانی دیگر بدهیم اصلاً نمی‌تواند چنین فیلمی با این کیفیت بسازد. همیشه یک کارگردان خوب از یک فیلم‌نامه معمولی فیلم خوش‌ساختی می‌سازد، درحالی‌که کارگردان ضعیف بهترین فیلم‌نامه را هم خراب می‌کند.»
او چرایی ضعف کارگردانی در سینمای انیمشین ایران را این‌گونه شرح می‌دهد: «ضعف ما کارگردان‌ها در این است که تا دو کار بلند کارگردانی می‌کنیم و چند جایزه می‌بریم خیلی مغرور می‌شویم و اصل کار را به فراموشی می‌سپاریم. عموماً کارگردان‌ها مدام در حال تکرار همان چیزهایی هستند که سال‌هاست آموخته‌اند و اصلاً خودشان را به‌روز نمی‌کنند. وقتی یک نفر کارگردان شد، بلافاصله شروع به آموزش دادن می‌کند و بعد یک‌دفعه همه‌جا پر از رده‌های مختلف کارگردانی می‌شود. درحالی‌که کارگردان‌های باتجربه و کارکرده هم باید به‌صورت مداوم در حال آموزش باشند و ما در این زمینه بسیار عقب هستیم و اصلاً چنین چیزی در سینمای ایران وجود ندارد.»
عظیمی درباره ویژگی‌ها و توانایی‌های یک کارگردان انیمیشن می‌گوید: «کارگردانی انیمیشن اساساً ساختن همه‌چیز در ذهن است. در کارگردانی انیمیشن برخلاف کارگردانی فیلم زنده چیزی به‌عنوان راش وجود ندارد و نمی‌شود بهترین برداشت را انتخاب کرد. کارگردان انیمیشن باید بهترین برداشت را در ذهنش بسازد و اجرا کند؛ علاوه بر اینکه او باید طراحی بداند. کمیک استریپ را بشناسد. کادربندی و اصول زیبایی‌شناسی سینما را بلد باشد و بتواند فضا و شخصیت‌ها را کامل در ذهن بسازد.»
سینمای انیمیشن نیازمند استمرار در تولید است
اشکان رهگذر، نویسنده و کارگردان انیمیشن، به‌عنوان دومین مهمان گفت‌وگو، چرایی ضعف سینمای بلند انیمیشن ایران را در نبود یک اکوسیستم می‌داند: «اینکه ما حرفی برای گفتن درزمینهٔ سینمای انیمیشن نداریم حاصل نبود یک اکوسیستم است. اکوسیستمی که باعث تولید مستمر انیمیشن می‌شود و آن را به یک جریان تبدیل می‌کند. اگر سینمای ایران بعد از چند دهه توانسته جایگاهی در سینمای دنیا داشته باشد به دلیل وجود همین اکوسیستم است. سازمان سینمایی و خانه سینما و پخش‌کننده و سینما دار همه یک چرخه را می‌سازند که حیات سینمای زنده ایران را تداوم می‌بخشند.»
او نبود پروسه تولید مستمر را یکی از دلایل اصلی ضعف انیمیشن قلمداد می‌کند: «اگر در عرصه تولید انیمیشن بلند بسیار ضعیف هستیم، به این دلیل است که پروسه تولید فیلم اساساً بر مبنای تجربه شکل می‌گیرد و ما از این تجربه بی بهرهایم. کلاس، درس و تحصیلات در حوزه سینما خوب است اما تا زمان تولید می‌رسد. هیچ‌چیز به‌اندازه خود امر فیلم ساختن نمی‌تواند باعث رشد و پیشرفت شود و ضعف و قوت‌ها را مشخص کند. علاوه بر اینکه در سینمای بلند انیمیشن ایران تعداد بسیار کمی فیلم‌نامه نوشته‌شده و از همین تعداد کم چندتایی توانسته تولید شود، بنابراین در این بستر ضعیف تولید، امکان آزمون‌وخطا وجود ندارد و این روند برای رسیدن به یک نقطه ایدئال زمان‌بر خواهد بود.»
حضور بین‌المللی انیمیشن بلند «آخرین داستان»
رهگذر که با انیمیشن بلند «آخرین داستان» به لیست ابتدایی اسکار بهترین فیلم انیمیشن بلند هم راه‌یافته است، سینمای ایران را دارای ظرفیتی برای رسیدن به جایگاهی بین‌المللی می‌داند: «ما در سینمای انیمیشن بسیار کم‌تجربه‌ایم، بنابراین زمان خواهد برد که بتوانیم به یک حد استاندارد در داخل و خارج دست پیدا کنیم، بااین‌حال به نظرم توانایی رسیدن به چنین جایگاهی وجود دارد.»
او درباره حضور بین‌المللی انیمیشن «آخرین داستان» هم می‌گوید: «برای فیلم ما در پروسه تولید ده‌ساله‌اش اتفاقات خوبی از منظر بین‌المللی افتاد که شروع آن در سال 2013 بود. در این سال ما فیلم را در حین تولید در جشنواره «انسی» مهم‌ترین جشنواره انیمیشن دنیا ارائه کردیم و توانستیم در کنار پنج اثر سینمایی انیمیشن دیگر از سراسر دنیا توجهات را جلب کنیم و به‌صورت رسمی پروژه را در جشنواره «انسی» معرفی و ارائه کردیم. بعدازآن در سال 2016 جشنواره کن به فیلم ما توجه نشان داد و فیلم در بازار فیلم کن به‌خوبی دیده شد و بعدازآن «آخرین داستان» در 35 فستیوال در تمام دنیا نمایش پیدا کرد و جوایز بسیاری را دریافت کرد و درنهایت وارد لیست اولیه اسکار فیلم بلند سینمایی انیمیشن شد.»
