در سوگ استاد فیرحی اندیشمند جهان‌های متقاطع

به گونه‌ای که می‌توان اذعان داشت نوع رویکرد وی تبدیل به یکی از مهم‌ترین پروژه‌های فکری دهه اخیر تبدیل شد. مؤلف ۱۰ کتاب و همچنین دارای حدود ۶۰ مقاله منتشرشده در مجلات و کنفرانس‌های علمی در حیطه اندیشه سیاسی اسلام، کارنامه پربار علمی ایشان در حوزه اندیشه و فلسفه سیاسی اسلام است. دکتر فیرحی از حوزه برخاست و به نظاره جهان‌های دیگر نشست و آموزش داد که می‌توان از منظر جهان‌های دیگر زیست و جهان خود را نظاره کرد. پیش‌زمینه ای که می‌تواند به عنوان الگویی بر مدارا و تساهل مقدمه‌ای برای گفت‌و‌گو و دیالوگ مابین زیست جهان‌های مختلف قرار گیرد و از این بین نگاهی نو و طرحی تازه در انداخت.
 بر همین اساس در کتاب دو جلدی خود با عنوان «فقه و سیاست در ایران معاصر» در راستای پاسخ‌گویی به رابطه دین و دموکراسی به گفته خود به دنبــال «ارزیابی موقعیت دموکراســی در جامعه دینی، با تکیه بر امکانات  دانش فقه اســت و از ســوی دیگر، این مهم را در دســتگاه فقه سیاســی شیعه کاووش می‌کند. در این مسیر با نگاهی گفتمانی با بهره‌گیری از روش‌شناسی فوکو، مسئله حکومت‌مندی را مطرح می‌کند . در جایگاه‌های دیگر مانند مقوله شهروندی قرارداد اجتماعی، حقوق اقلیت‌ها و …این نهاد های دنیای مدرن را از جایگاه اسلام به بحث می‌نشیند و از همخوانی اسلام با این مباحث سخن می‌گوید. وی شهروندی و رعایت حقوق آن را از  الزامات دنیای معاصر بر می‌شمارد و رعایت آن را یکی از سنجه‌های حکمرانی‌های مردم‌سالار و نیز کارآمدی نظام‌های سیاسی به شمار می‌آورد.
از نکات برجسته در اندیشه وی، بحث و تحقیق بر مسائل مهم در حوزه فلسفه حکومت و بحث در حوزه قرارداد اجتماعی با نگاه به کانتکس‌های تاریخی در حوزه مسائل سیاسی و اجتماعی است؛ اینجاست که با بهره‌گیری صحیح از روش‌شناسی هرمنوتیکی گادامری و روش گفتمانی فوکو مسئله قرارداد اجتماعی در اسلام را به دقت مورد واکاوی قرار می‌دهد. بدین واسطه وی غیر از قرآن، معجزه دیگر پیامبر (ص) را تشکیل حکومتی مبتنی بر قرارداد و توافقات برمی‌شمارد و می‌گوید: حتی مبدا اختلاف و جنگ با یهودیان مدینه هم دوره پیامبر نبود، بلکه ناشی از اختلاف با اوس و خزرج بود که پس از افول تنش، پیامبر (ص) حقوق یهود را برمی‌گرداند. در مورد مسیحیان حتی بیش از این است و پیامبر (ص) می‌گوید شما مثل مایید.
 پیامبر (ص) دولت را براساس توافق و قرارداد و جامعه مدنی شکل داده بود و دولت کوچک در کنار جامعه بزرگ را شکل می‌داد. اما بنی‌امیه جامعه را لاغر کردند و حقوق مردم و آزادی انسان‌ها را کاهش دادند و دولت را فربه کردند. فیرحی درباره نهضت امام حسین (ع) با اشاره به خطبه‌ای که سیدالشهدا در مکه قبل از سفر به کربلا یا سال قبل آن بیان می‌کند، معتقد است: ایشان در این خطبه که در منا بیان شده، تفسیر و تصویر دقیقی از جامعه ارائه می‌دهد و خطاب به نخبگان دینی و اجتماعی می‌فرماید: شما کاری کردید که هیبت جامعه شکسته شد و بازی را باختید. همه چیز در اختیار حکومت قرار گرفته و حکومت هم دین را طوری که می‌خواهد ارائه می‌دهد. شما اعتبارتان را از دست ندادید، جز به خاطر اختلافتان در حق و سنت پیامبر که موجب گم‌شدن سیره و راه درست شد.
 او معتقد بود در این شرایط دولت هم قانون‌گذار است و هم مفسر که جامعه را لاغر می‌کند و به اصطلاح خون جامعه را می‌مکد. اما مردم چاره‌ای جز چاپلوسی دولت ندارند تا باقی بمانند. نخبگان جامعه در چنین شرایطی رو به سوءاستفاده می‌آورند و علما هم شرایط دین را تحریف می‌کنند تا با سلیقه حکومت تطبیق پیدا کند.  از همین روست که امام حسین (ع) در توصیف آن شرایط می‌فرماید: جامعه توانش را از دست داد ومردم  تبدیل به مستضعفانی شدند که در برابر اربابان مطیع‌اند و به‌خاطر نان شب، کمر خم کردند. دکتر فیرحی به عنوان یک اندیشمند در حوزه نو اندیشی دینی از یک سو و به‌عنوان یک استاد علوم سیاسی از سویی دیگر، کوشید در جایگاهی بایستد که امکان گفت‌وگو میان جهان‌های معنایی متفاوت در فهم تاریخ و نظریه سیاسی را فراهم آورد.چرا که زبان سنت را می‌دانست و جهان مدرن را درک می‌نمود و در آن محیط پر تلاطم به  دنبال راهی برای زیست انسانی برای انسان ایرانی معاصر بود، جایی که حقوق و کرامت انسان‌ها پاسداشته شود و شهروندان به مثابه شهروند حقوقشان رعایت شود.
 از دست دادن این استاد  بزرگ و نجیب،جریان‌ساز، بدون شک ضایعه‌ای جبران ناپذیر خواهد بود.
 یادش گرامی و  اندیشه‌اش مانا