آنچنان که معاون سیاسی وزارت خارجه ایران گفت: «ما طبق قراری که با آقای مورا گذاشتیم قرار شد که مرحله آینده مذاکرات در ماه نوامبر آغاز شود؛ اما مسئله مهمتر این است که طرفهای دیگر چه چیزی ارائه خواهند کرد. بنابراین باید ارادهای قوی برای پذیرش تصمیم لغو تحریمها وجود داشته باشد؛ پس چنانچه تصمیم لغو این تحریمها مورد پذیرش نهایی قرار گرفت، ما عملا در مذاکرات آتی پیشرفت خواهیم داشت.»
با اعلام مواضع دولت درخصوص مذاکرات 1+4 و جدای از شرط لغو کامل تحریمهای آمریکا علیه ایران، طبق اظهارات حسین امیرعبدالهیان، وزیر امور خارجه کشورمان، ایران از نقطه بنبست مذاکرات وین نیز وارد گفتوگو نمیشود و نقطه شروع مذاکرات تیم جدید از ادامه این مذاکرات در دولت پیشین نخواهد بود. رویکردی که تعبیر و تحلیلهای فراوانی را در پی داشته است و به گفته اکثر کارشناسان، منظور امیرعبدالهیان ارائه راهحلهای جدید و مدنظر دستگاه دیپلماسی دولت سیزدهم است، نه کلیات مذاکرات. چراکه در وین بر سر اکثر مسائل توافق شده و تنها بر سر موضوعاتی همچون موشکهای بالستیک ایران، رویکرد منطقهای ایران، لغو تحریمهای آمریکا علیه کشورمان و در آخر مسئله ضمانت آمریکا برای عدم خروج دوبارهاش از برجام بحث است. آنچه که امیرعبدالهیان خود در مصاحبهای به صورت دقیق به آنها اشاره کرده است: «ما تصمیم گرفتهایم این گفتوگوها را از نقطه بنبست شروع نکنیم و در بنبستها و ابهامات گیر نکنیم. وقتی میگوییم دولت سیزدهم عملگرا و نتیجهمحور است، به این معناست که با انجام مقدماتی وقتی پشت میز مذاکره قرار میگیریم، به نتایج ملموس و بهتری برسیم. بالاخره ما یک طرف هستیم و چند کشور دیگر در طرف مقابل ما قرار دارند. مهم این است مصمم به مذاکره و در حال بررسیهای دقیق برای شیوه مذاکراتی خود هستیم. در بررسی خود به این مسئله واقفیم که مذاکره چندجانبه است و ما همۀ مذاکره نیستیم ولی طرف اصلی مذاکره هستیم. باید ببینیم چگونه عمل کنیم که حقوق و منافع حداکثری ملت ما تأمین شود و اینکه تضمینی برای استمرار آن وجود داشته باشد.»
این راهبرد مقاومت ایران البته به مذاق طرف آمریکایی خوش نیامده و ند پرایس، سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا گفته است مذاکرات وین باید در اسرع وقت و دقیقا از همان نقطه پایان دور ششم شروع شود و تحریمها علیه ایران نیز همچنان بر سر جای خود باقی است.
چالشهای پس از توافقات باقری و مورا
شروط ایران برای بازگشت به برجام در حالی مطرح میشود که اخیرا موضوع ضمانت آمریکا در عدم خروج مجدد از برجام از سوی ایران برای احیای این توافقنامه در وین نیز مطرح شده است. آنچه که یکی از خبرنگاران روزنامه والاستریت ژورنال در خصوص آن مدعی شد که پس از گفتوگو با منابع غربی درباره مذاکرات وین دریافته است که آمریکا تضمین مورد درخواست ایران برای عدم خروج مجدد از برجام را نمیدهد و این موضوع میتواند روند مذاکرات را به بنبست بکشاند. لارنس نورمن در توییتر خود مدعی شد از آنجایی که ایرانیها حاضر به مذاکره مستقیم با آمریکا نیستند، وقوع سوءتفاهم در مورد مواضع و انتظارات غیر قابل پیشگیری میشود.
به گفته او، موضع محوری آمریکا کاملا روشن و برجام سندی است که روی آن توافق شده است و هیچ ضمانتی داده نشده که طرفی هرگز از آن خارج نشود. این، یک توافق سیاسی با تعهدات سیاسی بوده است. اگر ایران میخواهد توافق را تغییر دهد، آمریکا هم خواستههای خود را دارد.
این خبرنگار آمریکایی اذعان کرد ضمانت دائمی برای عدم خروج آمریکا از برجام منتفی است و هیچ رئیسجمهوری در آمریکا اختیار ملزمکردن دولت آینده را به معاهدهای غیرالزامآور که از تأیید کامل سنا برخوردار نیست، ندارد.
او همچنین ادعا کرد دولت بایدن این را هم به صراحت بیان کرد که هرگونه ضمانت حقوقی، فراتر از توافقی خواهد بود که بر سر آن اجماع حاصل شده است.
فضایی که به نظر میآید با قرارها و توافقاتی که نماینده دستگاه دیپلماسی ایرانم در بروکسل با مورا درخصوص موانع مذاکرات وین و آغاز ازسرگیری این مذاکرات در نوامبر گذاشته شده، چندان همخوانی ندارد و ممکن است بار دیگر گفتوگو های برجامی و دور جدید آن را با مانع مواجه کند. چراکه از سوی دیگر، سران آمریکا و سه کشوراروپایی عضو برجام روز شنبه (8 آبان) و تنها چند روز پس از توافق ایران با نماینده اتحادیه اروپا در بروکسل به منظور از سرگیری مذاکرات وین نیز با صدور بیانیهای مشترک ادعا کردند که بازگشت به برجام منوط به تغییر رفتار ایران است. رهبران چهار کشور آمریکا، انگلیس، فرانسه و آلمان ادعا کردند که کاهش تعهدات برجامی ایران توجیه مدنی منطقی ندارد. آنها بر همین اساس مدعی شدند که ادامه پیشرفت فعالیتهای هستهای ایران و مانعتراشی در بازرسیهای آژانس بینالمللی انرژی اتمی امکان بازگشت به برجام را به خطر میاندازد. این بیانیه میافزاید که شرایط کنونی، بر اهمیت راهحل مذاکره محور تأکید دارد که برای بازگشت آمریکا و ایران به پایبندی کامل به برجام فراهم شده و زمینه را برای ادامه تعامل دیپلماتیک برای حل دیگر نقاط اختلاف فراهم میکند. در بیانیه همچنین از تعهد رئیسجمهوری آمریکا برای بازگشت به اجرای کامل برجام استقبال شده است.
این بیانیه میافزاید: «ما متقاعد هستیم که امکان دستیابی و اجرای فوری تفاهم درباره بازگشت به اجرای کامل تعهدات برجامی و اطمینان طولانیمدت از اینکه برنامه هستهای ایران از ماهیت صلحآمیز برخوردار است وجود دارد. بازگشت به برجام منجر به رفع تحریمها به همراه پیامدهای طولانی آن در زمینه رشد اقتصادی ایران میشود. اما این تنها در صورتی امکانپذیر است که ایران مسیر خود را تغییر دهد.»
آنها از ایران خواستهاند تا فورا به مذاکرات برای ازسرگیری اجرای برجام بازگردد و عنوان کردند که این تنها مسیر مطمئن برای جلوگیری از تشدید تنشهایی است که به نفع هیچ کشوری نیست.
به دنبال این بیانیه کارشناسان آمریکایی نیز تأیید کردند که «جو بایدن» رئیسجمهور آمریکا باید به دنبال فشار حداکثری علیه ایران باشد و تا زمانی که تهران امتیاز ندهد، مجازاتها را علیه ایران تشدید میکند.
روزنامه لسآنجلستایمز نیز در تحلیل بیانیه شنبه شب بایدن و سران تروئیکای اروپا نوشت: «به احتمال زیاد شکستن بنبست دیپلماتیک احیای برجام که ماهها بر سر این موضوع ادامه داشته، دشوار خواهد بود و بایدن نشان داده که مایل به پیشبرد بدون تعهدات از سوی تهران نیست.»
حالا در شرایطی که دستگاه دیپلماسی ایران با پرده برداری از پیششرطهایش برای احیای برجام و ادامه مذاکرات وین به دنبال نتایج مشخص و تضمینکننده برای آینده کشورمان است، آمریکا نیز با تحریمهای جدید علیه ایران و در همکاری با سه همتای برجامی کشورمان به مقابله با ایران برخاسته است. شرایطی که از سرگیری مذاکرات وین را سختتر و حتی در صورت شروع این مذاکرات نتایج آن را در هالهای از ابهام قرار میدهد.
احیای توافق برجام طبق روال گذشته معقول نیست
«اصفهانزیبا» برای بررسی شروط ایران برای ادامه مذاکرات وین با پژمان میرکریمی، استاد و کارشناس حقوق بینالملل گفتوگو کرد. به گفته میرکریمی، هماکنون به نقطهای رسیدهایم که طرفین برجام برای بازگشت به این توافقنامه برای یکدیگر شرط میگذارند؛ آمریکا یک سری شروط برای ایران دارد و ایران نیز بر سر مسائلی کوتاه نمیآید.
او گفت: «دولت جدید ایران معتقد است که نمیتوان دور هفتم مذاکرات وین را در ادامه شش دور گذشته که در دولت آقای روحانی انجام شده، ادامه داد. دستگاه دیپلماسی دولت دوازدهم از آمریکا خواست که تضمینی برای عدم خروجش از برجام به ایران بدهد که با مخالفت آنها روبهرو شد و حتی آمریکا با دادن تضمین دولت جو بایدن در این باره نیز موافقت نکرد. موضوعی که هماکنون باعث اظهارات اخیر آقای امیر عبدالهیان در خصوص از سرگیری مذاکرات و برگشت به این موضوعات برای توافقات دوباره شده است. در مقابل، غربیها هم در راستای تعهدات برجامی ایران و با عدم تعهد ایران به پروتکل الحاقی خواستار تعهد از سوی ایران هستند. شرایطی که در آن ایران به دنبال تضمین غربیها در عدم خروج آمریکا و دیگر اعضای برجام از این توافقنامه است و آنها نیز به دنبال گام اول از سوی ایران هستند و شروط کشورمان برای برگشت به برجام را نادیده میگیرند.»
میرکریمی ادامه داد: «در خواست تضمین برای یک توافقنامه بینالمللی از سمت دو طرف قابل بررسی و گفتوگو است. چراکه ممکن است آمریکا بار دیگر و در میانه راه مجددا از برجام خارج و تمامی فعالیتهای هستهای جمهوری اسلامی ایران زیر سؤال ببرد و فعالیتهای تأسیسات هستهای کشورمان را از این طریق متوقف کند. بنابراین قراردادی که ضمانت اجرایی ندارد، ارزش حقوقی هم نخواهد داشت. زمانی که برای ایران در برجام، مکانیزم ماشه را به عنوان ضمانت اجرایی اعمال میکنند و در مقابل هیچگونه ضمانت اجرایی برای کشورمان در نظر گرفته نمیشود، این به معنای یکطرفهبودن این توافقنامه است. قرارداد یکجانبه برجام برای ایران هیچ سودی نخواهد داشت و تنها بر بار سنگین تحریمها علیه ایران میافزاید و ذیل فصل هفتم منشور، تبعات سنگین حقوقی، امنیتی و بینالمللی را برای ما به همراه خواهد داشت. بنابراین احیای این توافق طبق روال گذشته معقول نیست.»
درخواست تضمین ایران از آمریکا بحق و صحیح است
این کارشناس بینالملل با اشاره به تحریمهای جدید آمریکا علیه ایران گفت: «اعمال تحریمهای جدید آمریکا علیه ایران برای اعمال فشار به ما میباشد. سلسله اتفاقات منطقهای در اطراف مرزهای کشور و داخل ایران در کنار این تحریمها همگی توسط آمریکا یا نزدیکان ایالات متحده همچون اسرائیل و با هدف تحت فشار قراردادن جمهوری اسلامی است تا از این طریق ایران را مجبور به قبول شروط در خصوص برجام کنند. از سویی این شرایط نشان میدهد که آمریکاییها بر خلاف ادعای خود چندان مایل به بازگشت ایران به برجام نیستند. چراکه اگر چنین بود، حداقل باید گامهای دوستانهای که حاوی حسن نیت باشد، بر میداشتند. تنها در این شریط است که آنها میتوانند مدعی احیای برجام و با همکاری ایران باشند. به اعتقاد بنده سیاست آمریکاییها، سیاست چماق و هویج است؛ رویکردی قدیمی و معروف که از یک طرف چماق خود را بر سر ایران بالا نگاه داشتهاند و از سوی دیگر هدایایی را به ایران وعده میدهند. درحالیکه تجربه، عملکرد و سیاست دولتهای پیشین آمریکا نسبت به ایران نشان داده است که نمیتوان به غرب و آمریکا و تعهدات آنها بدون ضمانت اجرایی اطمینان کرد. بنابراین این احتمال بسیار میرود که بار دیگر آمریکای سستعنصر، بدعهد و بدپیمان بهراحتی زیر قولش با ایران بزند و ایران هم نباید یک بار دیگر ریسک کند.»
او افزود: «درخواست تضمین ایران از آمریکا از نظر حقوقی بسیار بحق و صحیح است. نمیشود ایران تعهدی ایجاد کند و در مقابل هیچگونه ضمانت اجرایی و مجازاتی برای او وجود نداشته باشد. بنابراین این سؤال مطرح است که در صورت بدعهدی کشورهای 1+5 در تسهیل مراودات اقتصادی، کمک به اقتصاد و دانش فنی ایران و دسترسی به شبکه تجارت بینالملل و احیای آن، چه تضمینی برای حفظ اقتصاد ایران در این شرایط وجود خواهد داشت؟ شرایطی که دقیقا در دولت آقای روحانی بر سر ما آمد. این احتمال باید از سمت ایران وجود داشته باشد که آمریکا خیلی خودسرانه و با یک امضا از برجام خارج میشود و تمامی فرصتهای اقتصاد در نظام بینالملل برای ایران از بین رفته و زندگی ملت ایران باردیگر به مخاطره اقتصادی می افتد و بر اساس این پیشبینی مذاکرات وین ادامه پیدا کند.»
میرکریمی معتقد است که بحران اقتصادی ایران و تحریمهای ما تنها از طریق برجام حل نخواهد شد و نباید در شرایط کنونی و برای حل مشکلات به حل موضوع برجام امید داشت.
او گفت: «همانطور که بارها عنوان کردهام ایران با چهار دسته تحریم دستوپنچه نرم میکند که گلوی اقتصاد کشورمان را میفشارد. دسته اول تحریمهای ذیل قوانین و موازین حقوق بشری، دسته دوم تحریمهای کشورهای عضو برجام، آمریکا و شورای امنیت سازمان ملل متحد و کنگره آمریکا که درباره فعالیتهای هستهای ایران وضع شده است، دسته سوم تحریمهای حوزه توسعه تروریسم و در خصوص فعالیتهای منطقهای و موشکی ایران و در نهایت دسته چهارم تحریمها که علیه اقتصاد ایران اعمال میشود و مربوط به گروه مالی FATF است. بنابراین بازگشت ایران به برجام بهتنهایی نمیتواند اقتصاد ایران را از زیر بار تحریمها نجات دهد. بلکه نیازمند یک سلسله مذاکرات جامع و گسترده در تمام حوزههای مطرح شده، است. باید مذاکرات در هر چهار گروه تحریمها علیه ایران صورت گیرد وگرنه صرف بازگشت به برجام آن هم بدون ضمانت اجرایی برای ایران بیفایده است. از سویی حتی با دادن ضمانت اجرایی آمریکا باز هم سه گروه تحریم دیگر علیه ایران باقی است و مشکلات کشورمان همچنان پابرجاست.»
این کارشناس حقوق بینالملل با اشاره به اینکه ایران در مذاکرات جدید خود در وین باید روی این موضوعات مطرح شده تمرکز و تأکید کافی داشته باشد و توافقنامه برجام را بر اساس موازین حقوق بینالملل احیا کند، افزود: «اولا آمریکا و کشورهای عضو برجام باید تضمین و ضمانت اجرایی در توافقنامه برجام به ایران بدهند که اگر از تعهدات خود عدول کردند و از برجام خارج شدند ایران حق این را داشته باشد که مجازاتی برای آنها در نظر گیرد و با ضمانت اجرایی که در دست دارد، آنها را تنبیه کند. البته در مفاد این ضمانت اجرایی نیز باید به چگونگی برخورد ایران با آمریکا و دیگر کشورهای عضو اشاره کند. مثلا ما میتوانیم اقتصاد آمریکا یا دیگر اعضای برجام را در صورت عدم تعهداتشان به برجام تحریم کنیم. در نهایت طرفین باید در ارائه پیششرطهای منطقی و بر اساس موازین بینالملل در احیای برجام گام بردارند و با یکدیگر توافق کنند. قدمهایی مساوی و همسان و با یک برنامهریزی مناسب که چندان کار سخت و دور از ذهنی نیست.»
