این در حالی است که رئیسجمهور کشورمان شامگاه سهشنبه هفتهای که گذشت، در یک مصاحبه تلویزیونی آنلاین با تأکید بر اینکه درخواست مذاکره مستقیم از سوی آمریکا جدید نیست و مدتهاست که مطرح شده است، گفت: «تاکنون با آمریکا مذاکره نکردهایم؛ اما چنانچه در طرف مقابل آمادگی رفع تحریمها وجود داشته باشد، جا برای توافق وجود دارد.» رویکردی که وزیر امور خارجه ایران نیز پیش از صحبتهای آیتالله سیدابراهیم رئیسی و در روز دوشنبه (5 بهمن) به آن اشاره کرده بود. به گفته حسین امیرعبداللهیان، ما در نقطهای قرار داریم که باید نتیجه کار کمیتههای سهگانه (بررسی لغو تحریمها، اقدامات هستهای ایران، هماهنگی گامهای متقابل) را در یک تعامل سیاسی با همه طرفها مورد توجه قرار دهیم و تصمیم بگیریم که چه چیزی در مقابل چه چیزی اتفاق میافتاد. وزیر امور خارجه ایران همچنین روز چهارشنبه (7 بهمن) با حضور در کمیسیون امنیت ملی سیاست خارجی مجلس با هدف پاسخگویی به پرسشهای نمایندگان و ارائه گزارشی از روند مذاکرات با کشورهای گروه ۱+۴ به گفتوگو با اعضای این کمیسیون پرداخت و گفت: «تا این لحظه هیچ مذاکره مستقیم و رودررویی با آمریکا انجام نشده است؛ اما بر اساس سه اصل عزت، حکمت و مصلحت و براساس تأکید بر لغو همه تحریمها و بعد از راستیآزمایی و کسب تضمینها اگر لازم باشد که ورودی برای مذاکره با آمریکا داشته باشند، تیم مذاکرهکننده این اختیار را دارد تا اقدام لازم را انجام دهد.»
او افزود: «در مسیر مذاکرات لازم است ایران به اطمینان کامل برسد و باید مطمئن شویم که آیا آمریکاییها با اروپاییها همراهی میکنند یا مانند گذشته عمل میکنند. در اینجا مذاکره هوشمندانه و منبعث از منافع ملی اقتضا میکند با هوشیاری در این حوزه عمل کنیم.»
این صحبتها از سوی رئیسجمهور و رئیس دستگاه دیپلماسی کشورمان در حالی عنوان شد که ند پرایس، سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا نیز در یک کنفرانس خبری در رابطه با روند مذاکرات وین و در واکنش به اظهارات امیرعبداللهیان در خصوص احتمال مذاکره مستقیم مبنی بر آمادگی تهران برای مذاکرات مستقیم با واشنگتن در صورتی که احساس کنند میتوانند به توافقی خوب و با ارائه تضمین دست یابند، گفت: «موضع ما طبق معمول این بوده است که تعامل مستقیم با ایران هم در زمینه مذاکرات وین و هم در زمینه مسائل دیگر، پربارتر خواهد بود. این به چهارچوبهای دوجانبه و چندجانبه تعمیم داده میشود. دیدار مستقیم باعث میشود تعامل کارآمدتری انجام شود که برای سریع به تفاهم رسیدن بر سر بازگشتی دوجانبه به پایبندی به برجام ضرورت دارد.» در عین حال آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه آمریکا نیز در رابطه با اینکه در حال حاضر دولت آمریکا چقدر به انجامدادن یک توافق با ایران نزدیک است، گفت: «ما در زمینه توان بازگشت به این توافق، بسیار بسیار به پایان فرصت باقیمانده نزدیکیم؛ چون ایران در برنامه خود پیشروی داشته است.»
مذاکرات به انتقال مطالب و نظرات بهصورت مستقیم در زمان کوتاه نیاز دارد
آمریکا با این تصور که توافق با ایران در شرایط کنونی صورت نخواهد گرفت، تلاش میکند در بیان اعلام آمادگی برای مذاکره مستقیم با کشورمان به فشارها علیه ایران بیفزاید و خود را در نظر افکار عمومی راضی به احیای برجام و بازگشت به این توافقنامه نشان دهد. ایران نیز با آگاهی از این سیاست آمریکا به دنبال ایجاد شرایط پایدارتر و با نتیجه برد قطعی در وین به مذاکرات خود تا رسیدن به یک توافق کامل و پایدار نه توافقی موقت و کوتاهمدت ادامه میدهد. شرایطی که به گفته نماینده روسیه در سازمانهای بینالمللی در وین، چندان دور از ذهن نیست و ممکن است تا قبل از آوریل سال جاری میلادی ما شاهد آن باشیم. به گفته میخائیل اولیانوف، زمان لازم است برای اینکه آمریکاییها برای لغو تحریمها آماده شده و شرایط لازم برای بازگشت تجارت به ایران را تضمین کنند. تهران نیز چندین ماه لازم دارد تا برای بازگشت به اجرای کامل وظایف خود در برجام آماده شود. اولیانوف با بیان اینکه ماهیت اظهارات و رفتار شرکای غربی کمتر عصبی شده و این نشانهای خوب است، گفت: «آمریکا و ایران به زودی میتوانند برای بحث و گفتوگو درباره برجام پشت میز مذاکره بنشینند.»
«اصفهانزیبا» در بـررســی اهـمـیـت توافقات وین و چشمانداز مذاکرات در قالب گفتوگوی مستقیم ایران و آمریکا با محمدعلی بصیری، عضو هیئتعلمی دانشگاه اصفهان و تحلیلگر مسائل بینالملل گفتوگو کرد. به گفته بصیری، نظر بسیاری از کارشناسان در حوزه دیپلماسی و روابط بینالملل این است که زمانی که دو کشور با یکدیگر به مشکل برمیخورند، با مذاکره رو در رو میتوانند به توافقات بهتری در خصوص رفع مشکلاتشان دست پیدا کنند؛ چراکه از این طریق در زمان و هزینهها نیز صرفهجویی خواهد شد و این نوع مذاکره یک اصل پذیرفتهشده در روابط بینالملل و دیپلماسی است. از سویی تجربههای گذشته ما خصوصا بعد از خروج آمریکا از برجام نشان میدهد، هنگامی که دولتهای غربی یا حتی چین و روسیه در قالب یک میانجی میان ایران و آمریکا ظاهر شدند، جدای از عدم شفافیت در بیان دیدگاهها و صرف زمان بسیار، آنها از این چانهزنیها در راستای اهداف خود و به نفع خود استفاده کردهاند.»این استاد دانشگاه افزود: «مسئله دیگر این است که تجربه چندین ساله مذاکرات مستقیم با آمریکا نیز نشان داد، به هیچگونه تعهداتی که ایالات متحده همچون آزادسازی گروگانها، حل درگیریها در افغانستان یا عراق و همچنین برجام به ایران میدهد نمیتوان اعتماد کرد و مذاکرات به صورت مستقیم نمیتواند این عدم اطمینان به آمریکا را از بین ببرد. این تجربه باعث شده است بخشی از جریانات در ایران و نهادهای تصمیمگیرنده ترجیح دهند فعلا مذاکرات با ایالات متحده بهصورت غیرمستقیم و با واسطه در وین انجام شود. از سویی ایران با این سیاست خود قصد تنبیه و تحقیر آمریکا به دلیل عدم پایبندی به تعهداتش در برجام را هم دارد.»به گفته بصیری، ایران با در نظر گرفتن مجموعه این نکات، حاضر به مذاکره مستقیم با آمریکا در وین نیست. او گفت: «آمریکا باید با داشتن ارادهای عملی و با ارائه یک پیشنهاد قابلتوجه به ایران در بحث لغو تحریمها اعتمادسازی کند و تا این پیشنهاد و اراده از سوی ایالات متحده و در راستای مواضع ایران صورت نگیرد، هیچ انگیزه جدی از سوی کشورمان برای رو در رو شدن با آمریکا در وین شکل نخواهد گرفت.»
مذاکره مستقیم به چراغ سبز ایران و آمریکا بستگی دارد
این تحلیلگر بینالملل با بیان اینکه در حال حاضر شرایط مذاکرات بسیار پیچیده است و روند مذاکرات بهصورت غیرمستقیم و با واسطه هم برای ایران و هم برای آمریکا چندان خروجی خوبی در بر نخواهد داشت، ادامه داد: «مذاکرات وین به انتقال مطالب و نظرات بهصورت مستقیم در زمان کوتاه نیاز دارد و تا آمریکا به ایران در خصوص مواضعش اطمینان ندهد و به خواستههای کشورمان در خصوص لغو تحریمها جامه عمل نپوشاند، شرایط به همین منوال ادامه خواهد یافت.»
بصیری در پاسخ به این پرسش که آیا با مذاکرات غیرحضوری و با واسطه ایران کاری از پیش خواهد برد، اگر پاسخ منفی است، این رویکرد تا چه زمانی باید ادامه پیدا کند، گفت: «در واقع مشکل اصلی میان ایران و آمریکاست. این دو کشور 42سال است که با یکدیگر اختلاف دارند و اختلاف طی این سالها هم برای آمریکا و هم برای ایران از لحاظ تحریمهای اولیه و ثانویه مشکلات بسیاری بهوجود آورده است. آمریکا نیز با آگاهی از این موضوع که اختلاف با ایران از طریق واسطه و غیرحضوری رفع نخواهد شد، برای مذاکره مستقیم با ما اصرار دارد. از سوی دیگر تخلفات و تحریمهای حداکثری آمریکا باعث بهوجود آمدن این شرایط در روند مذاکرات شده است. در عین حال مذاکره بهصورت غیرمستقیم نیز مانع از به نتیجه رسیدن و تأخیر در نتایج مذاکرات خواهد شد. در مذاکرات غیرمستقیم، سرعت عمل، مدیریت زمان، حرکت به سمت نقاط اشتراک، عدم سوءاستفاده و بازیگری نکردن واسطهها برای دو طرف بسیار اهمیت دارد. انجام مذاکره بهصورت مستقیم نیز به شرایط آینده و چراغ سبزهایی بستگی دارد که دو طرف به یکدیگر نشان دهند.»
این استاد دانشگاه همچنین تحلیل خود در خصوص عدم توافق طرفین در وین را اینگونه توضیح داد: «به بنبست رسیدن مذاکرات آثار مختلفی در بردارد. اول اینکه باعث ایجاد یک موج روانی تورمزا در وزارت خارجه در اثر متزلزل شدن روابط طرف خارجی با کشورمان در حوزه قراردادهای تجاری و مبادلات خواهد شد؛ احتمالی که نمیتوانیم آن را انکار کنیم. از سوی دیگر با پیشبینی عدم توافق در وین، ایران در حوزه بورس، اشتغال، صادرات و واردات نیز با مشکلات بیشتری نسبت به این روزها مواجه خواهد شد. علاوه بر اینکه شکست مذاکرات وین بر روابط ایران و همسایگان که هماکنون روند صعودی به خود گرفته است، اثر منفی بسیاری دارد. این در حالی است که ممکن است یک اجماع بینالمللی نیز علیه کشورمان ایجاد شود و آنها با ادعای اینکه ما هر شرایطی را پیش پای ایران گذاشتیم و آنها مخالفت کردند، افکار عمومی و موضوع بینالملل را در خصوص این موضوع حساس کنند که امیدواریم به این مرحله کشیده نشود و با یک توافق منطقی، گزینه شکست مذاکرات و ترک میز مذاکره لغو شود.»
