بهعنوانمثال، شاملو فقط برای یکی از شعرهایش از این امضا استفاده نکرده و این امضا فقط مخصوص شعر آیدا در آینه نیست؛ بلکه این نام و نشانه معرف شاملو در هر اثری است که او خلق کرده باشد؛ اما اگر این قبیل نشانهها و نامها و امضاها و لوگوها چه بهصورت گرافیکی یا بهصورت متن و حروف، منحصر به خود اثر باشند، چه وضعیتی خواهیم داشت؟ بهعنوانمثال، چنانچه یک فیلم سینمایی به خاطر شخصیت یکی از کاراکترهایش، در یک شمایل گرافیکی معروف شود یا شکل کلاه و عینک یکی از شخصیتها تبدیل به لوگوی آن فیلم شده باشد، بهنحویکه همه با دیدن این لوگو، آن را منتسب به آن فیلم کنند، در این وضعیت با علامت ویژه آن اثر هنری (فیلم سینمایی) مواجه هستیم که همین علامت نیز علاوه بر نام و مشخصات اعضای سازنده فیلم، دارای حقوق موردحمایت در قانون است و قابل کپی و اقتباس بیشازاندازه متعارف نیست. حالا باید دقیقتر بررسی کنیم که وضعیت حقوقی این لوگو در قانون چگونه است؟
قانون چه میگوید؟
ماده 17 قانون حمایت از حقوق مؤلفان، مصنفان و هنرمندان مصوب سال 48 خورشیدی در مجلس سنای ایران، دراینباره بیان داشته است: نام و عنوان و نشانه ویژهای که معرف اثر است، از حمایت این قانون برخوردار خواهد بود و هیچکس نمیتواند آن را برای اثر دیگری از همان نوع یا مانند آن به ترتیبی که القای شبهه کند، به کار برد. به عبارت سادهتر، هر اثر هنری به شرطی که دارای نام و عنوان معروفی برای خود شده باشد، این نام و عنوان و علامت منحصر به همان اثر خواهد بود و هر نوع استفاده از آن برای سایر آثار هنری بهنحویکه با شباهت عمدی و غیرعمدی، برای مخاطب ایجاد تصور مشابه کند، تخلف محسوب میشود؛ زیرا این ازنظر قانون به معنی استفاده از اعتبار یک اثر معتبر برای یک اثر نامعتبر تلقی شده که ممکن است فواید مالی به نفع متخلف و ضرر مالی به زیان پدیدآورنده اصلی نیز داشته باشد.
استفاده عینی
مشخص است که استفاده عینی در حکم کپی بوده و منع قانونی دارد. این مسئله علاوه بر حقوق هنرمندان، بهطورکلی در تمام فرازهای قوانین حوزه مالکیت فکری بارها مورد تأکید قرار گرفته است؛ زیرا علاوه بر جنبههای هنری، ازنظر مالکیت فکری نیز موردحمایت قانون قرار دارد؛ پسنیاز به توضیح بیشتر نیست که طبق قوانین این حوزه، کپیبرداری و نقل عینی علامت یا نام و اسم مخصوص یک اثر هنری برای اثر هنری دیگر تخلف محسوب میشود و غیرقانونی است.
القای شبهه یعنی چه؟
در این مسئله باید دانست که ممکن است متخلفان در این حوزه با زیرکی، بهنوعی اقدام به تقلید لوگو یا اسم و علامت کنند که در ظاهر بتوانند از اتهام سوءاستفاده غیرمجاز از نام و علامت اثر هنری معروف شانه خالی کنند؛ اما تشخیص اینکه در این میان القای شبهه و تشابه دو برند یا نام و علامت تا چه میزان واقع شده باشد، با دادگاه و کارشناسان حوزه حقوق هنرمندان است؛ حتی ممکن است تنها درصد و بخشی از این القای شبهه در تشابه دو برند یا نام و علامت تخمین زده شود؛ بهعنوانمثال، ممکن است در یک پرونده با این موضوع، کارشناسان تشخیص دهند که فرد متخلف فقط 80درصد از تشابه را به نفع خود برداشته و در 20درصد باقیمانده، خلاقیت منحصربهفرد اعمال کرده است که در این فرض، او به همان میزان که تخلف کرده، ضامن جبران خسارت خواهد بود.
