ردپای گرد و غبار در مناطق شهری
ردپای این گرد و غبار، اما هنوز در مناطق شرقی استان به چشم میخورد؛ هر چند در روزهای گذشته سرعت وزش باد نسبت به روز جمعه تا حدودی کاهش یافته است. آنطور که حجت عسگریان، کارشناس مسئول پیشبینی هوای ادارهکل هواشناسی استان میگوید سرعت وزش باد که از عصر روز گذشته شدت گرفته تا روز پنجشنبه ادامه خواهد داشت؛ وزش بادی که ریزگردها را نیز با خود جابهجا میکند و باعث کاهش کیفیت هوا میشود. به گفته عسگریان، این ریزگردها که از جمعه هفته گذشته در آسمان استان اصفهان، پدیدار شده است، منشأ داخلی دارند، نه خارجی: «شدت باد و همچنین عدم بارش باران باعث افزایش ریزگردها شده است؛ ریزگردهایی که درحال حاضر منشأ محلی دارند.» درحالی عسگریان منشأ ریزگردهای موجود را داخلی میداند که برخی از کارشناسان منشأ اصلی آن را کشور عراق میداند. آنطور که رسانهها گزارش دادهاند، نفوذ این گرد و غبار از اواخر بهمنماه به مناطق جنوب و جنوب غرب کشور آغاز شد و حالا توده گرد و غبار جدید که در اردن، سوریه و عراق تشکیل و از مرزهای غربی ایران وارد کشور شده استانهای خوزستان، ایلام و لرستان و اصفهان را درگیر کرده و حتی استانهای شمالی مانند مازندران و گیلان را تحت تأثیر قرار داده است.
همه متهمان!
این اولین باری نیست که ریزگردها در اصفهان پدیدار میشوند؛ بلکه در سالهای اخیر پدیده گرد و غبار و همچنین هجوم ریزگردها به اصفهان بارها مشکلات بسیاری را به وجود آورده است؛ ریزگردهایی که به گفته منصور شیشهفروش، مدیر بحران استانداری سه منشأ از درون و برون استان و خارج از کشور دارند و اصفهان را احاطه کردهاند. او در گفتوگو با «مهر» دلایل بروز ریزگردها در اصفهان را اینگونه تبیین کرده است: «گرد و خاکی که منشأ دروناستانی دارد، به علت خشکسالی، کمآبی، نبود کشت و کشاورزی و خشکی رودخانه زایندهرود بهوجود آمده است. کویریهای استان که در استانهای مجاور مانند قم، سمنان، یزد و خراسان جنوبی امتداد یافته است، منشأ بیروناستانی گردوغبار اصفهان بوده و ضروری است استانهای همسایه نیز برای اجرای طرحهای مقابله با بیابانزایی و گسترش کویر اقدام کنند. سومین منشأ گرد و خاک اصفهان، بیرون کشور از عربستان و عراق است که گاهی به علت کمبارشی و وزش تندباد ریزگردها به مناطق مرکزی میرسد. برای مثال در اواخر اسفند سال گذشته هوای اصفهان به دلیل ریزگردهای با منشأ عربستان دو روز در وضعیت ناسالم برای گروههای حساس ناسالم بود.» شیشهفروش با اشاره به خسارات بیش از ۴۰ میلیارد تومانی فعالشدن کانونهای فرسایش بادی در استان، گفته است: «سازمان جنگلها، مراتع و آبخیزداری کشور لازم است برای اجرای طرحهای بیابانزدایی و کنترل کانونهای گرد و غبار و اجرای طرحهای آبخیزداری اعتبارات مناسبی اختصاص دهد تا استان بتواند در مناطق مختلف طرحهای تغذیه سفرههای آب زیرزمینی و پیشگیری از سیلاب را اجرا کند.»
گفته میشود 3 میلیون و 200 هزار هکتار اراضی بیابانی در استان اصفهان وجود دارد که حدود 1میلیون و 500 هزار هکتار از این منطقه کانون بحران فرسایش بادی است. کانون بحران فرسایش بادی، مناطقی است که با طوفان گرد و غبار به منابع زیستی و اقتصادی آسیب وارد میشود.
تیرماه، بیشترین نرخ فرونشست گرد و غبار را دارد
نتایج تحقیقی تحت عنوان مدیریت ریزگردها در اصفهان نوشته روحالله سلحشوری حاکی از این است که منابع تولید گرد و غبار و روند نرخ فرونشست گرد و غبار اتمسفری در شهر اصفهان نشان میدهد که بیشترین و کمترین نرخ فرونشست گرد و غبار به ماههای تیر و آذر اختصاص دارند و میزان فرونشست گرد و غبار در بهار و تابستان (کاهش بارش، رطوبت، جو و سرعت باد) دارای بالاترین میزان است که رو به فصول پاییز و زمستان این مقدار کاهش مییابد و این جریان همسو با تغییر جهت باد غالب منطقه طی فصول مختلف است.
با تغییر جهت باد غالب از شرق و شمال شرق در ماههای خشک به سمت غرب و جنوب غرب در ماههای با بارش بیشتر نرخ فرونشست گرد و غبار کاهش مییابد که این مسئله دلیلی بر منشأ احتمالی ذرات گرد و غبار از منطقه بیابانی شرق اصفهان است. از طرفی همبستگی مثبت و معنیدار بین نرخ فرونشست گرد و غبار با میزان دمای حداقل و حداکثر در تمام ماههای سال و با سرعت حداکثر و متوسط باد در ماههای خشک سال و همبستگی منفی و معنیدار این پارامتر با میزان بارش و رطوبت نسبی توجیهکننده زیاد بودن نرخ فرونشست در ماههای خشک سال و کاهش مقدار آن در ماههای مرطوب است.
ذرات خاک مناطق بیابانی در شرق اصفهان در ماههای خشک سال از سمت شرق وارد شهر شده و به علت خشکی و ریزتر بودن ذرات و قدرت حمل بیشتر باد در مناطق غربی فرونشستهاند و در ماههای مرطوب با چسبندگی ذرات و بزرگ شدن اندازه آنها و کاهشیافتن قدرت حمل باد شاهد بالاترین نرخ فرونشست گرد و غبار در مناطق شهری هستیم. همچنین عوامل متعددی از جمله تردد، ترافیک و عملیات عمرانی در توزیع مکانی نرخ فرونشست گرد و غبار اثرگذار است.
راهکار چیست؟
خسارتهــای نـــاشی از ریزگردها در سالهای اخیر باعث شده تا راهحلهای مختلفی از جمله مالچپاشی برای مقابله با پدیده گردوغبار پیشنهاد شود.
به گزارش همشهری آنلاین، در همین راستا نیز محققان دانشگاه آزاد خوراسگان اصفهان از سال ۹۰ با استفاده از نانو رس، مالچزیستی را در مقیاس آزمایشگاهی تولید کردند که نتیجه خوبی بهدست آمد؛ اما پروسه تولید نانو رس هزینه بالایی داشت. بدینترتیب از سال ۱۳۹۲ تحقیقات روی تهیه مالچرسی آغاز شد.
در اواخر سال ۹۴ پروپوزالی برای دریافت حمایت مالی به ستاد توسعه فــناوریهـای آب، خــشکســالی، فرسایش و محیطزیست معاونت علمی و فناوری ریاستجمهوری ارسال شد که در کمیته آب و خشکسالی و فرسایش محیطزیست این ستاد به تصویب رسید. با حــمایـتهـای صــورتگــرفته این گروه توانست در اردیبهشت سال ۹۵ مالچرسی تولیدشده را در عرصه ۵۰ هکتاری پاشش کند و اواخر همان سال با ارسال یک پروپوزال دیگر، حدود ۱۵ هکتار دیگر برای پاشش در عرصه به این مساحت اضافه شد. به این ترتیب با حمایتهای مالی معاونت علمی و فناوری ریاستجمهوری، بررسی مالچزیستی مبتنی بر رس بنتونیت در مساحتی بهمیزان ۶۵ هکتار اجرایی شد. این محصول در منطقه سگزی اصفهان اعمال شده که به گفته احمد جلالیان، استاد گروه خاکشناسی دانشگاه آزاد اسلامی اصفهان براساس نتایج تحقیقات انجامشده در منطقه سگزی هر شش روز و در تالاب گاوخونی هر هفت روز یک پدیده گردوغبار رخ میدهد.
بررسیها همچنین نشان میدهد روند تولید گردوغبار در منطقه سگزی و تالاب گاوخونی افزایشی بوده است؛ بهطوری که براساس مقایسه بین سال ۲۰۰۶ که هنوز وارد خشکسالی نشده بودیم، با چهار ماه ابتدای سال ۲۰۲۱، تولید گردوغبار از دو مورد در سال ۲۰۰۶ به ۱۳ مورد (یعنی شش برابر) در چهار ماه ابتدای سال ۲۰۲۱ افزایش یافته است.
این در حالی است که برخی از کارشناسان معتقدند برنامه کوتاهمدتی همچون مالچپاشی برای این وضعیت نمیتواند تدبیر خیلی مناسبی باشد، ضمن اینکه مالچ نیز چون از مواد نفتی است، برای خاک و رشد گیاهان اصلا مناسب نیست و به خاک آسیب میرساند. بنا به نتایج تحقیقی تحت عنوان راههای مقابله با ریزگردها تألیف معصومه فراستی برنامه بلندمدت جلوگیری از خشکشدن تالابها، چرای بیرویه دام در مراتع و حفظ جنگلها از جمله راههای مقابله با ریزگرد هاست که نیاز به یک برنامهریزی دقیق و همهجانبه با همکاری مسئولان مربوطه و نیز کشورهای درگیر دارد؛ البته کارهای انجامشده توسط این کشورها، به خاطر گستردگی مناطق موفق نبوده است.
