در ابتدای این نشست، دکتر محمدرضا جلالی، رئیس دانشگاه پیام‌نور اصفهان، با اشاره به اهمیت برگزاری چنین نشستی گفت: «نشســـــت تخصصـــــی احیـــــای زاینده‌رود با همدلی و عزم بخش‌های مختلف اجرایی، علمی، صنعتی و تعامل استانداری و نمایندگان مجلس اصفهان برگزار می‌شود و ویژگی مهم آن، رویکرد تخصصی و بهره‌گیری از ظرفیت‌های علمی و پژوهشی دانشگاه‌هاست؛ زیرا در ایران نیز مانند دیگر کشورهای دنیا، دانشگاه‌ها باید مشکلات ملی و شهری را حل کنند؛ به همین خاطر، موضوع احیای زاینده‌رود، موضوعی فرااستانی است و ابعاد گوناگون دارد و لازم است نتایج این نشست مورداستفاده همگان قرار گیرد.»
مدیران بحرانی در بحران استانی
در ادامه، رئیس کنسرسیوم مراکز علمی پژوهشی استان اصفهان و معاون پژوهش و فناوری دانشگاه اصفهان اظهار داشت: «سرمایه‌گذاری در حوزه تحقیقات علمی ثمـــــربخش‌تریــــــن سرمایـــــه‌گـــــذاری در رفع معضلات و تحریم‌هاست. به همین خاطر، سعی ما بر این است که نقش خود را در جهت احیای زاینده‌رود ایفا کنیم و از جایی به بعد انتظار داریم بخش‌های حکمرانی از این ظرفیت استفاده و با سرمایه‌گذاری‌های حرفه‌ای، معضلات را برطرف کنند.»
او با اشاره به سرمایه‌گذاری در حوزه تحقیقات علمی ادامه داد: «این نوع سرمایه‌گذاری، ثمربخش‌ترین بخش سرمایه‌گذاری در رفع معضلات و تحریم‌هاست. در کشورهای مختلف در زمان بحران، بودجه مراکز علمی افزایش پیدا می‌کند؛ زیرا در این نهادها اتفاقات جدی می‌افتد و تحول‌آفرینی رخ می‌دهد.»
دکتر رسول رکنی‌زاده، موضوع زاینده‌رود را نیازمند سرمایه‌گذاری حرفه‌ای دانست و افزود: «موضوع زاینده‌رود نیازمند سرمایه‌گذاری حرفه‌ای است نه آن سرمایه‌گذاری که بودجه‌ای در یک بخش هزینه شود؛ بلکه ما نیازمند تعریف پروژه‌های نتیجه‌بخش هستیــــم. تحقیقات در سال‌هـــــای گذشته به‌طور وسیع صورت گرفته و مسئله امروز، اقدامات مدیریتی است. ازاین‌رو، باید مسائل فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و … و نحوه تعامل آن تدوین شود؛ اما متأسفانه هنوز از دانشگاه‌ها خواسته نشده که در این زمینه کاری انجام دهند.»
او ادامه داد: «همیشه بحران را بد ندانید. در کشورهای شبیه ما وقتی بحرانی اتفاق می‌افتد، توجه‌ها به سمت کارهایی می‌رود که انجام نشده است؛ درست مثل زمانی که کرونا آمد و حوزه‌های اساسی که به فراموشی سپرده شده بودند، دیده شدند.»
رئیس کنسرسیوم مراکز علمی پژوهشی استان اصفهان گفت: «مدیران ما مدیران دوران بحران هستند؛ یعنی در بحران‌ها توجه خود را به مسائل اصلی و اساسی جلب می‌کنند. بر این اساس، بحران خشکی زاینده‌رود نظر مدیران ما را به سمت تحقیقات حرفه‌ای جلب می‌کند و این معضل راهی جز تحقیقات حرفه‌ای ندارد.»
حکمرانی ازهم‌گسیخته منابع آبی
دکتر مهدی طغیانی، نماینده اصفهان در مجلس شورای اسلامی نیز اظهار کرد: «در اثر حکمرانی ازهم‌گسیخته و غلط در مدیریت منابع آب در زاینده‌رود، یک رودخانه دائمی که به‌ندرت خشک می‌شد، در یک سال گذشته، ۱۰ روز جریان آب داشته است.» او افزود: «بخشی از وضعیت کنونی، ناشی از مسیر غلطِ طی‌شده است که نشان می‌دهد نباید دوباره همان مسیر را طی کنیم؛ بنابراین از ابتدا تا انتهای مسیر زاینده‌رود باید همه‌چیز شفاف شود. جلساتی نیز با مدیران آب منطقه‌ای برگزار کرده‌ایم که برای آن‌ها هم هیچ‌چیز شفاف نیست. این در حالی است که در عصر تکنولوژی ابزارهای زیادی برای مشاهده منابع آبی و چگونگی هرزرفتن آن‌ها اختراع‌شده که ما هیچ‌کدام از این ابزارها را استفاده نمی‌کنیم و باید در این راستا، گامی برداشته شود.»
نماینده مردم اصفهان در مجلس، با تأکید بر اینکه قانون دسترسی آزادانه به اطلاعات وجود دارد و طبق این قانون، داده‌ها باید منتشر شود، اظهار کرد: «باید مشخص شود که در هر بخش چقدر آب توسط چه گروهی برداشت می‌شود.» او افزود: «ماده ۱۳ تا ۱۷ قانون دسترسی آزاد به اطلاعات می‌گوید حق ندارید به بهانه امنیتی‌کردن مسائل، اطلاعات و شفافیت را از مردم پنهان کنید. عده‌ای از کارشناسان می‌گویند فرونشست، برخی دیگر می‌گویند نگویید فرونشست، چون مردم به دلهره می‌افتند؛ اما واقعیت این است که مردم باید حقیقت را بدانند.»
طغیانی با بیان اینکه حق دانشگاه است که مسائل را نقد کند، تصریح کرد: «می‌گویند امسال خشک‌سالی است و باید برنامه‌ریزی کنیم. آن‌وقت به‌گونه‌ای برنامه‌ریزی می‌کنند که محیط‌زیست و کشاورزی اصفهان هیچ سهمی ندارد، اما در عوض صنعت و …، قبل از اصفهان محاسبه می‌شوند.»
او با بیان اینکه جهاد کشاورزی، وزارت نیرو و به‌طورکلی، هر دستگاهی برای خودش کار می‌کند که این امر مدیریت پراکنده است، گفت: «حوضه آبریز به‌صورت حوضه‌ای مدیریت نمی‌شود و بعد از تدوین قانون اصفهان و شهرستان‌های مربوط، یک‌دفعه در بودجه ۹۹ بارگذاری جدید در وزارت نیرو اضافه می‌شود؛ درحالی‌که در خود وزارت نیرو خبر ندارند و می‌گویند با آن مخالف هستیم!»
نماینده اصفهان در مجلس، اضافه کرد: «جهاد کشاورزی طرح آبخیزداری اجرا می‌کند؛ اما در کدام طرح آبخیزداری هزار و ۲۲۰ سد بتنی و بند و آب‌بند در سرشاخه زاینده‌رود احداث می‌شود؟ به همین دلیل زاینده‌رودی که زایش می‌کرده، روزبه‌روز در حال خشکی بیشتر است.»
او در پایان اظهار کرد: «مصوبات هیئت‌وزیران برای سازگاری با کم‌آبی نتوانسته همکاری ایجاد کند. عدالت نیست که امروز حقابه‌داران پایین جلگه از گرسنگی بمیرند. این در حالی است که زاینده‌رود می‌تواند احیا شود؛ اما نه با این رژیم غذایی، بلکه با این رژیم غذایی بیمار و نابود می‌شود و تا این سبک مدیریت اصلاح نشود، زاینده‌رود جان دوباره نمی‌گیرد.»
مدیریت مصرف، راه نجات از خشک‌سالی
در ادامه، دکتر سید ابوالفضل مسعودیان، عضو هیئت‌علمی دانشکده علوم جغرافیایی دانشگاه اصفهان نیز تصریح کرد: «تغییر اقلیم یک واقعیت در مقیاس جهانی است که در کشور ما و در حوضه گاوخونی شدیدتر از همه‌جا نمود یافته است.» او ادامه داد: «مستندهایی که ارائه می‌کنم، براساس میلیاردها اندازه‌گیری توسط ماهواره‌ها و ایستگاه‌های هواشناسی است. حوضه آبریز گاوخونی از ۲۱حوضه کوچک‌تر تشکیل‌شده است. اصفهان نیز به لحاظ ارتفاعی از ایران مرتفع‌تر است. بر این اساس، از رطوبت کمتر و گرمای بیشتری رنج می‌بریم. ۶۶درصد از مساحت این حوضه زمین غیرقابل استفاده است و دمای محیط حوضه گاوخونی در هنگام روز بسیار پرحرارت است.»
این استاد جغرافیا افزود: «وضعیت پوشش گیاهی صرفا در مسیر زاینده‌رود است و مرگ زاینده‌رود یعنی مرگ حیات در کل حوضه آبی. ضمنا باید این نکته را بدانیم که اگر کل آبی را که در جوّ حوضه وجود دارد فشرده کنیم، صرفا یک سانتی‌متر آب به ما می‌دهد، این یعنی در محلی زندگی می‌کنیم که در جوّ آن نیز آب نیست. در حوضه گاوخونی حداکثر ۱۲۰روز در بهترین نقطه حوضه آبریز داریم و ۸۰درصد از حوضه ما ۱۵روز و کمتر از آن و فقط ۲۰درصد از حوضه بیش از ۱۵روز پوشش برفی دارد. متوسط بارندگی ۱۶۰میلی‌متر است که متوسط بارندگی ایران ۲۰۰میلی‌متر است و ۹۸درصد بارندگی حوضه گاوخونی زیر ۱۰میلی‌متر و فقط ۲درصد آن بالای ۱۰میلی‌متر است. بر این اساس، این باران باعث افزایش رطوبت خاک و تغذیه منابع زیرزمینی نخواهد شد و عمده بارندگی تبخیر خواهد شد.»
او ادامه داد: «بررسی بیست‌ساله نشان می‌دهد سالی ۳ روز از روزهای برفی ما کاهش پیدا می‌کند و در اثر آن جذب انرژی بیشتر شده و دما به‌مرور افزایش پیدا می‌کند. درنتیجه، اطراف سد گرم‌تر شده و با تبخیر بیشتری مواجه خواهیم شد. تغییرات اقلیمی واقعیت مهمی است که اتفاق افتاده؛ اما مقصر این وضع آبی تغییر اقلیم نیست؛ بلکه مدیریت مصرف می‌تواند ما را نجات دهد؛ چراکه بارگذاری‌های ایجادشده از توان طبیعی حوضه خارج است و باید این روند اصلاح شود. 17 سال پیش تحقیقاتی را انجام داده و منتشر کردیم و اوضاع امروز را براساس مستندهای علمی پیش‌بینی کردیم، اما متأسفانه دستگاه‌های اجرایی هیچ توجهی نکردند.»
کوتاه‌کردن دست مافیا از آب
دکتر عباس مقتدایی، نماینده مردم اصفهان در مجلس نیز با اشاره به جلساتی که با هیئت دولت درباره حل معضل خشکی زاینده‌رود برگزار شده است، گفت: «مکاتبات ما در سطح ملی با شخص رئیس‌جمهور و معاونان ایشان انجام‌شده و امیدواریم جلسات به نتایج خوبی برسد.»
او با تأکید بر اینکه به کمتر از جاری‌شدن دائمی زاینده‌رود راضی نخواهیم بود، ادامه داد: «این قضیه مبنای قانونی دارد و این مبنا حقابه محیط‌زیست اصفهان است که باید به‌طور مستمر جریان داشته باشد که با کوتاه‌کردن دست آن‌ها که به‌طور غیرقانونی برداشت می‌کنند، این امر محقق خواهد شد.» نماینده مردم اصفهان در مجلس، تصریح کرد: «امروز با اضافه برداشت‌ها و دست‌درازی به حقابه‌های زیست‌محیطی از حوضه آبریز زاینده‌رود مواجهیم که بیشتر آن‌ها نیز غیرقانونی است. این در حالی است که متولی اجرای این مصوبات دستگاه اجرایی دولت خواهد بود. مصوبات ۹ماده‌ای تلاشی است که در مجلس نهم دنبال کردیم و به دنبال اجرای همان مصوبات هستیم.»
مقتدایی در پایان گفت: «آنچه کم داریم عزم ملی در دولت برای حل مشکل زاینده‌رود است. من قبل از این رخدادها نامه‌ای به رئیس‌جمهور نوشتم که سفری به استان اصفهان داشته باشند و همچنان بر دعوت خودم مُصر هستم، چون حضور ایشان و تشکیل شورای عالی آب بسیار راهگشا خواهد بود و امیدواریم آقای استاندار نیز پیگیر این مسئله باشند.»
ناآگاهی از مسائل تخصصی: خشک‌سالی
دکتر حمید امیری، عضو هیئت‌علمی دانشگاه اصفهان و مدیر گروه پژوهشی آب و تصفیه پساب نیز اظهار داشت: «پژوهشکده محیط‌زیست دانشگاه اصفهان از سال ۹۲ در حوزه‌های مختلف محیط‌زیستی مشغول فعالیت است. دانشگاه اصفهان در فلات مرکزی می‌تواند نقش سازنده‌ای را در مباحث محیط‌زیستی ایفا کند که طرح‌های پژوهشی بومی دانشگاهی در این سال‌ها یکی از کارهایی است که در حوزه آب انجام شده است.» او با اشاره به نامه‌ای که درخصوص آب از نهاد ریاست جمهوری به دانشگاه اصفهان رسید، ادامه داد: «از اول آذرماه با دعوت از متخصصان مرتبط در رشته‌های مختلف و تشکیل جلسات تخصصی، راهکارهای مختلفی را جمع‌آوری کرده‌ایم و بعد از تشکیل جلسات جمع‌بندی، نامه‌هایی به مراکز مرتبط ارسال کرده و اولویت‌بندی موارد صورت پذیرفت. درنهایت، در قالب چالش‌ها عوامل راهبردها و راهکارهای بلندمدت و کوتاه‌مدت مدرکی تدوین شد.» دکتر امیری افزود: «بارگذاری بیش‌ازحد و موارد مرتبط با بارگذاری از اولین چالش‌هاست و ظرفیت این حوضه آبریز به حدی نبوده که بارگذاری صورت گرفته است. مدیریت یکپارچه و نگاه به ارزش واقعی آب از مسائل بعدی موردتوجه در این زمینه است. همچنین میزان مصرف آب از آبی که پشت سد زاینده‌رود هست، اعم از شرب و صنعت و کشاورزی مشخص‌شده؛ اما متأسفانه صنعت با دو بخش دیگر تفکیک نشده است و نمی‌توان سهم هرکدام از برداشت‌ها را جداگانه محاسبه کرد.»
ثبات سیاسی در حکمرانی آب
دکتر عباس حاتمی، عضو هیئت‌علمی دانشگاه اصفهان نیز در این نشست گفت: «یک شکاف ادراکی میان کشاورزان و کارگزاران درخصوص بحران آب وجود دارد که این تفاوت شکاف ادراکی باعث می‌شود یک نفر دچار انفعال شود و طرف دیگر شورش می‌کند.» او موضوع ثبات سیاسی در حکمرانی آب را مهم دانست و ادامه داد: «ماهیت جنبش اجتماعی در شهر حالت منحصربه‌فرد دارد و این جنبش یک استثنا در تاریخ معاصر ایران است؛ چراکه جنبشی پایدار که در شرق اصفهان دو دهه پایدار بوده و در یک مکان خاص متمرکز بوده در تاریخ معاصر وجود ندارد.» این عضو هیئت‌علمی دانشگاه اصفهان افزود: «گسترده‌ترین جنبش صنفی دهقانی در شهر اتفاق افتاده است. این جنبش از تمام ابزارهای ممکن مثل رسانه، یا شکستن لوله آب استفاده می‌کند و با استفاده از شبکه اجتماعی گسترش پیدا کرده است.» او گفت: «ما در ۳۱ استان کشور بدترین نگرش را درباره فقر و اعتیاد و بیکاری داریم. تمامی این‌ها به ما یک نکته را می‌رساند که در فضایی گام برمی‌داریم که اعتماد سیاسی بسیار پایین است و مردم منتظر هستند مجرایی پیدا کنند که مخالفت خود را نشان دهند. این به ما می‌گوید که اگر بحران آب را حل نکنید، سایر اجتماع‌ها و اعتراض‌ها در این کانال تجمیع شده و یک‌باره بروز پیدا می‌کند و چون ما خشمگین‌ترین مردم کشور را به لحاظ آمار داریم، بحران آب ۲۵درصد در افزایش این خشم تأثیر داشته است. در حوزه آب پژوهش دیگری نیاز نیست. اصل بحث حوزه اجراست؛ بر این اساس، بدانید حوزه پژوهش مسئله ما نیست و ما باید با گذر از حکمرانی مسئله آب به حکمرانی مشارکتی تغییر دهیم. حل بحران آب را باید در یک مشارکت اجتماعی جویا شویم و نیاز به نوعی ائتلاف اجتماعی وجود دارد که وجود این کنسرسیوم به این دلیل است و کشاورزان و کارگزاران نیز باید در آن شرکت کنند.»
