به گزارش اصفهان زیبا؛ محصولات سالم علاوه براینکه سلامت مصرف‌کننده را تضمین می‌کنند، می‌توانند از نظر اقتصادی نیز بازار پرسودی را ایجاد کنند. ترویج فرهنگ استفاده از محصولات گواهی‌شده به دلیل داشتن حداقل آلاینده‌ها یا کمتر از حد مجاز و مطابق با استانداردهای مربوط، نداشتن آفت‌کش‌ها و سموم، به‌همراه داشتن عناصر مغذی و قابلیت ردیابی توسط نهادهای نظارتی، سلامت جامعه و به‌دنبال آن، رونق صادرات محصولات کشاورزی را در پی خواهد داشت.
باوجود این تفاسیر، آماروارقام تولید این دسته از محصولات چشمگیر نیست. در برخی مناطق اصفهان، بعضا تلاش‌هایی برای تولید این محصولات انجام شده، اما تداوم نداشته است. تولید محصولات سالم با دست‌اندازهایی مواجه شده که بابک خیام‌باشی، عضو هیئت‌علمی مرکز تحقیقات جهاد کشاورزی اصفهان و استادیار این دانشگاه به آن اشاره می‌کند.
امنیت غذایی چطور می‌تواند سلامت جامعه را تأمین کند؟
اگر بخواهیم امنیت غذایی را تعریف کنیم باید بگوییم مردم در تمامی اوقات باید به غذای سالم و کافی دسترسی داشته باشند؛ در این صورت امنیت غذایی‌شان تأمین خواهد شد. این تعریف مفاهیم دیگری را دربرمی گیرد؛ اولا، همه مردم از لحاظ اقتصادی باید قادر به خرید باشند و بتوانند در هر لحظه‌ای که نیاز دارند غذایی که کالری موردنیازشان را تأمین می‌کند، به صورت سالم در اختیارداشته باشند؛بنابراین این غذا، هم باید قیمت مناسب داشته و هم به اندازه کافی انرژی داشته باشد تا سلامت جامعه به خطر نیفتد.
وقتی ما از محصول سالم حرف می‌زنیم به معنای این نیست که اگر این مارک سالم داشته باشد، سایر محصولات سالم نیست؛ بلکه ممکن است روی سایر محصولات نظارتی وجود نداشته، اگرچه از لحاظ سلامتی ممکن است مشکلی نداشته باشد. باوجود این تفاسیر در چند سال گذشته طی برگزاری جلسه‌هایی در سازمان جهاد کشاورزی استان سر این موضوع بحث شد که به جای کلمه سالم، محصول گواهی‌شده استفاده شود. این عنوان مفهوم بهتری را می‌رساند .
روش‌های تولید محصولات سالم کدام هستند؟
چندین روش تولید محصول داریم؛ اولین روش محصولات طبیعی است که به‌صورت طبیعی در جنگل رشد می‌کنند و کود و سم برای تولید آن‌ها استفاده نمی‌شود. این محصولات در مراتع، جنگل‌ها ، دیمزارها و حیات وحش تولید می‌شوند. برداشت این محصولات باید به گونه‌ای باشد که زیست بوم آسیب نبیند؛ به‌عنوان‌مثال، یک‌باره نباید تمامی علف‌های کوهی را برداشت کنیم و بفروشیم.
در این صورت بذر آن‌هااز بین می‌رود و پایداری ندارد و به نوعی غذای دام و حیوانات وحشی که از این علف کوهی تغذیه می‌کنند، ازبین خواهد رفت. میزان تولید محصولات طبیعی نسبت به جمعیت و نیاز جامعه پایین است؛ ضمن اینکه فقط برخی از محصولات خاص و محدود در شرایط طبیعی رشد می‌کنند. برای تولید این محصولات چون از سموم استفاده نشده است، مناسب هستند؛ ولی از لحاظ میزان ماده مؤثره مشخص نیست که آیا خاک توانسته است همه مواد غذایی لازم برای این محصولات را تأمین کند یا خیر؟ یکی دیگر از روش‌های تولید محصولات، شیوه ارگانیک است. در تولید محصول ارگانیک از سم و کود شیمیایی استفاده نشده است. باید توجه داشت که محصولات حاصل از صید و شکار نیز ارگانیک نیستند. بذرهای تراریخته و… در تولید این محصولات استفاده نمی‌شوند. درصد کمی از محصولات، استانداردهای ارگانیک را دارند و بسیاری از محصولاتی که به اسم ارگانیک فروخته می‌شوند، اصلا ارگانیک نیستند؛ به همین خاطر عدم اطمینانی درخصوص محصولات ارگانیک ایجاد شده است.
یکی دیگر از روش‌های تولید محصولات، محصول گواهی شده است. محصول گواهی شده یک حدی دارد که به آن حد مجاز باقی‌مانده آفت کش و عناصر، فلزات وسموم گفته می‌شود. در چنین مدیریتی مصرف کود و سم صفر نیست؛ بلکه باید به اندازه معقول باشد.
در روش کشاورزی خوب نیز، حداقل آلودگی فیزیکی و شیمیایی به محیط وارد می‌شود و امنیت غذایی به واسطه تولید محصولاتی که عاری از باقی‌مانده بیش از حد سم و کود باشد، تأمین می‌شود. در این روش قادریم از ردیابی معکوس نیز استفاده کنیم؛ به این مفهوم که در صورت مشاهده آلودگی در یک محصول می‌توان محل تولید را مشخص و عامل آلوده‌کننده را برای تولیدات بعدی مدیریت کرد.
باید توجه داشت که غذای ارگانیک یا محصول ارگانیک قادر به پوشش دادن نیازهای یک جامعه چند ده میلیونی نیست و ما مجبور به بهره‌گیری از سیستم‌های کشاورزی هستیم که بتواند محصولی با راندمان بالا تولید کنیم. یکی دیگر از اهداف کشاورزی خوب نیز به‌حداقل‌رساندن اثرات تخریبی محیط‌زیست است. مشکل اینجاست که باید روی تولید این محصولات یک نهاد نظارت داشته باشد تا بتوان ردیابی معکوس را انجام داد و کشاورزی خوب به اهدافش برسد.
برای تولید محصول سالم علاوه بر مراحل کاشت، داشت و برداشت باید به قبل از کاشت و پس از برداشت نیز توجه کنیم. قبل از کاشت از پساب فاضلاب و سموم استفاده نشده باشد و پس از برداشت باید مراقب باشیم آلودگی ایجاد نشود.
اهداف کشاورزی خوب کدام هستند و از چه روش‌هایی برای تولید محصولات استفاده می‌شود؟
ما از دو روش فرایندمحور و محصول‌محور می‌توانیم برای رسیدن به اهداف کشاورزی خوب استفاده کنیم. درروش فرایندمحور از لحظه‌ای که بذر در زمین کاشته می‌شود تا سبزشدنش، میوه و گل‌دادنش، برداشت‌کردن و بسته‌بندی‌کردنش و در سردخانه‌گذاشتن و موقع حمل‌ونقل محصول نظارت روی این فرایند انجام می‌شود. در روش محصول‌محور، کاری نداریم که این محصول در چه شرایطی تولید شده است؛ فقط محصول نهایی باید عاری از باقی‌مانده بیش از اندازه سم، نیترات و عناصر خطرناک باشد. اگر در محصول شاهد چنین مشکلی باشیم، باید بررسی کنیم چه اتفاقی افتاده که این محصول به این روش تولید شده است و این مشکل برطرف شود تا دفعات بعدی تکرار نشود. در اصفهان نظارت‌ها خوداظهاری بوده و ممکن است برخی نکته‌ها به چشم نیاید.
آماری از میزان تولید محصولات ارگانیک در کشور و جهان در اختیار دارید؟
در ایران تقریبا 4صدم درصد محصولات ارگانیک تولید می‌کنیم. بر اساس آماری که در 2016 منتشر شده است، در دنیا بیشترین پراکندگی کشت ارگانیک را اقیانوسیه با 40درصد دارد. پس از آن اروپا (۲۷درصد)، آمریکا (۱۵درصد)، آسیا (۸درصد)، آمریکای شمالی (۷درصد) و آفریقا (۳درصد) بیشترین پراکندگی کشت ارگانیک را دارند. از نظر نوع محصول هم 40درصد غلات، 30درصد علوفه، 12درصد دانه‌های روغنی و 7درصد حبوبات و سبزی‌ها با روش ارگانیک تولید می‌شوند.
ما در دنیا قادر نیستیم با سیستم طبیعی و ارگانیک غذای چند میلیارد انسان را تهیه کنیم؛ برای مثال، تولید برنج پرمحصول از طریق بذرهایی که دستکاری ژنتیکی داشته‌اند، انجام می‌شود. اگرچه این تغییرات موردبررسی قرار گرفته‌اند، ولی بر اساس تعریف از حالت ارگانیک خارج می‌شوند.
برای تولید محصولات سالم با چه چالش‌هایی روبه‌رو هستیم؟
در تولید محصولات سالم به‌طورکلی با دو دسته چالش روبه‌رو هستیم که شامل محدودیت‌های تولیدی و محیطی و مشکلات اداری و ساختاری هستند.
درخصوص محدودیت‌های تولیدی و محیطی این مسئله مطرح است که تولید محصولات سالم هزینه‌بر است. برای حل این مسئله باید مشوق قیمتی لحاظ کنیم تا قیمت محصول گواهی‌شده بیشتر از محصول گواهی‌نشده باشد.
فرایندهای پیچیده مجوزدهی جزو موانع اداری است. مجوزها را براساس دستورالعمل‌های خاصی ارائه می‌دهند. افرادی هم که شاخصه‌های پاس‌کردن استاندارد محصولات را تدوین کرده‌اند، کارشناس و متخصص نبوده‌اند. صرفا کلی‌گویی‌هایی مطرح شده است. ما از سال 97 پیگیر بودیم که این شاخصه‌ها اصلاح شود.
یکی دیگر از مشکلات در تولید محصولات خوب، نامناسب‌بودن زیرساخت‌هاست. خیلی از کشاورزان سم‌پاش قدیمی دارند. برای محصولات سالم باید سایت‌های علمی وجود داشته باشد که این‌ها را نمایش دهد؛ همچنین لزوم تأسیس آزمایشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی نیز احساس می‌شود تا محصولات را رصد کنند.
عدم همکاری ارگان‌های مرتبط نیز مشکل دیگری است که با آن مواجه هستیم. تشکل و اتحادیه صنفی قدرتمندی نداریم تا تغییر ایجاد کند. در جامعه ما باید برای استفاده از محصول سالم فرهنگ‌سازی شود.
چالش دیگر، مسئله اقتصادی است. محصول سالم گران تمام می‌شود. در شرایط کنونی ،وضعیت اقتصادی مناسب نیست و مردم قدرت خرید پایینی دارند و بعضا نمی‌توانند با قیمت بالا محصول سالم بخرند.
عدم نظارت بر بازار و فرایند تولید نیز یکی دیگر از چالش‌های مهم است. عدم وجود کارکنان متخصص که نظارت دائمی داشته باشند و عدم ورود دستگاه‌های قضایی به این مسئله نیز مهم است.
هیچ دستگاه قضایی ورود نکرده که چرا فلان محصول دارای غلظت عنصر سرب بالاست؛ شرکت تخصصی هم نداریم که روی محصولات نظارت کند.
در اصفهان چه اقداماتی برای تولید محصولات سالم انجام شده است؟
در سال 97 و 98 در اصفهان برای تولید سیب‌زمینی، پیاز ،خیار و برخی میوه‌‌ها و سبزی‌ها دستورالعمل‌هایی تهیه شد تا محصول گواهی‌شده تولید شود؛ ولی تداوم پیدا نکرد. نظام مهندسی اصفهان به‌دنبال پیاد‌ه‌کردن سیستم کیوآرکد است. در حال حاضر این سیستم برای برخی محصولات مانند بادمجان، خیار، گوجه وفلفل دلمه‌ای اجرا می‌شود.
