به گزارش اصفهان زیبا؛ نوشتن درباره پیامبر اسلام، حضرت محمد(ص) و تولید آثار دینی و تاریخی درباره ایشان همیشه جزو علاقه‌مندی‌ها و اهداف نویسندگان ادبیات آیینی و نیز مورد اقبال مخاطبان قرار گرفته است؛ البته گام نهادن بر چنین راهی و تولید چنین آثاری تخصص‌های ویژه‌ای می‌طلبد و از دشوارترین گونه‌هاست.
درباره پیامبر اسلام آثار تاریخی معتبری توسط محققان و پژوهشگران ایرانی و غیر ایرانی خلق شده است. یکی از این آثار کتاب «تاریخ پیامبر اسلام» است؛ اثری که در آن مرحوم محمدابراهیم آیتی بیرجندی به بررسی تاریخ زندگی پیامبر اکرم(ص) می‌پردازد و زندگی آن حضرت و حوادث دوران رسالت را به ترتیب معمول تاریخی تدوین کرده و پس از دوران مکی، رویدادهای هر یک از سال‌های هجری را به تفصیل آورده است.
نام اولیه‌ای که مرحوم آیتی برای کتاب انتخاب کرده «تاریخ اسلام» بوده، اما از آنجا که در این کتاب فقط به تاریخ زندگی آن بزرگوار قناعت شده است و متأسفانه برخی از وقایع مهم اواخر عمر آن حضرت مانند حجةالوداع، قصه غدیر خم، وقایع وفات آن حضرت و غیره آورده نشده، نام «تاریخ پیامبر اسلام» برای آن مناسب‌تر است.
دکتر ابوالقاسم گرجی به‌عنوان مصحح اثر، علاوه بر تجدیدنظر کلی و دقیق سرتاسر کتاب و تغییر بسیاری از کلمات، تعبیرات، نام‌ها و جمله‌ها به ترجمه بسیاری از اشعار و عبارات عربی، ضبط اعلام، شکل و اعراب کلمات و غیره پرداخته است. ایشان همچنین به توضیح و بیان شکل بسیاری از تغییر اصطلاح‌های تاریخی و جغرافیایی و تفسیر آن‌ها پرداخت و تعدادی از وفدها (هیئت‌ها) را که به حضور رسول اکرم(ص) رسیده بودند و نویسنده از آن‌ها سخنی نگفته بود، در اثر آوردند. منابع یا تکمیل منابع در مواردی که به‌طور ناقص منبع نگارش شده بود نیز برعهده ایشان بود.
نیاکان رسول خدا(ص)، تولد آن حضرت، پرورش نزد حلیمه، فوت مادر، درگذشت عبدالمطلب و ابوطالب، سفر به شام، شرکت در جنگ فجار، حلف‌الفضول، ازدواج با خدیجه و… و به همین ترتیب ماجراهای زندگی رسول خدا تا سال نهم هجرت، ازجمله موضوع‌هایی است که در این کتاب بدان‌ها پرداخته شده است و این در صورتی است که وقایع بعد سال نهم، ازجمله حجةالوداع، غدیرخم، وفات پیامبر و… نیامده است که این را باید به حساب به پایان آمدن ناگهانی عمر مؤلف گذاشت؛ البته وعده داده شده بود این کار را در چاپ‌های بعدی، محقق و مصحح محترم انجام دهند.
از ویژگی‌های کتاب، ذکر روایات مختلف درباره یک واقعه است؛ البته به نظر می‌رسد مرحوم آیتی بنا به تحلیل نداشته و خواسته است مطالب را به‌صورت گزارش ارائه دهد؛ ازاین‌رو درباره گزارش‌ها کمتر به اظهارنظر پرداخته است.ویژگی دیگر که آن را ازنظر تحقیقی برجسته می‌سازد، توقف مؤلف بر نکته‌هایی است که در کتب مشابه کمتر به آن توجه شده؛ مانند بحث از مناصب کعبه مقارن ظهور اسلام که مؤلف چهارده منصب مهم آن را برمی‌شمارد. سلیس بودن نثر فارسی، ویژگی دیگر کتاب است.
جالب این است که بدانید شهید مطهری در کتاب «ده گفتار» خود این اثر را یکی از آثار فاخر در سیره نبوی معرفی کرده است. او در تمجید از مقام علمی مرحوم آیتی چنین یاد می‌کند: «آقای آیتی یک مورخی است نسبت به تاریخ صدر اسلام، من به‌جرئت می‌توانم بگویم در همه تهران و شاید در همه کشور کسی نداریم که به تاریخ صدساله اول اسلام مثل آقای آیتی احاطه داشته باشد. کسی مثل او نیست که به جزئیات این قسمت از تاریخ احاطه و اطلاع داشته باشد. این مرد بر تمام متون تاریخی این قسمت مسلط است و جزئیاتش را می‌داند. اگر مثلا از جنگ بدر بپرسید، یک‌یک آدم‌هایش را می‌شناسد. حتی گاهی می‌گوید پدرش کیست، مادرش کیست، خویش و تبارش کیستند. حرفی که این مرد بگوید، سند است… .»
این اثر سال‌ها پیش از سوی دانشگاه تهران منتشر شده بود و در سال 1400 نشر مولی این اثر را در قالب 632 صفحه و در قطعی رقعی روانه بازار چاپ کرد.
