به گزارش اصفهان زیبا؛ با فرارسیدن ماه محرم و روز عاشورا، چهره شهرها تغییر میکند. بنرهای سیاه، پرچمهای عزاداری، کتیبهها، پلاکاردها و حتی دیوارنوشتههایی که در آنها نام امام حسین (ع)، واژه کربلا، عبارت «یااباعبدالله» یا ترکیبهایی چون «لبیک یا حسین» نقش بسته، نوعی فضای بصری خاص و شناختهشده میآفریند که با عنوان گرافیک محرمی قابل بررسی است.
این هنر شهری و آیینی، در همآمیختگی عمیقی با تایپوگرافی مذهبی و سنتی دارد؛ تایپوگرافیای که گاه به مرز خوشنویسی نزدیک میشود و گاه با زبان مدرن طراحی گرافیک، پیامهای عاشورایی را فریاد میزند. در جهانی پر از هیاهو و تصویر، این هنر عاشورایی است که میتواند هنوز با زبان سکوت و رنگ، انسان را به تأمل وادارد؛ تأملی بر مرگ و زندگی، بر ظلم و عدالت، بر حقیقت و ایستادگی.
هویت بصری عزاداری و نقش گرافیک
گرافیک محرمی تنها یک ابزار تبلیغاتی نیست؛ بلکه عنصری فرهنگی است که در بازنمایی تاریخ، حماسه و اندوه در دل جامعه نقش مهمی ایفا میکند. استفاده از رنگهای خاص چون مشکی (به نشانه عزا)، قرمز (نشانه خون شهدا)، سبز (رنگ اهل بیت) و سفید (بهمثابه پاکی و مظلومیت) در طراحی پوسترها، بنرها و حتی نورپردازیهای شبانه، بخشی از هویت بصری عزاداری شیعی است.
این رنگها، بدون آنکه نیاز به متن یا تصویر داشته باشند، خود حامل معنا هستند. مثلاً یک زمینه ساده سیاه با واژه قرمز «یا حسین» در مرکز تصویر، بدون هیچ عنصر اضافهای، میتواند موجی از احساس را در مخاطب برانگیزد.
تایپوگرافی محرم و عاشورا ، احیای خط با بیانی نو
تایپوگرافی در هنر محرمی، جایگاه ویژهای دارد. بسیاری از آثار محرمی بدون تصویر هستند و تنها با استفاده خلاقانه از واژهها و جملات مذهبی، به یک اثر گرافیکی تبدیل میشوند. در این میان، استفاده از خط نستعلیق، شکسته نستعلیق، ثلث و گاه کوفی رایج است.
اما در سالهای اخیر، طراحان جوان به دنبال آن هستند تا با ترکیب خوشنویسی سنتی با تایپوگرافی مدرن، جلوهای جدید از این هنر را ارائه دهند. در این سبکها، حروف قابلیت بصری بیشتری مییابند، در تصویر حل میشوند، به شکلی نمادین در فضای عاشورایی نقشآفرینی میکنند و گاه حتی خود حروف به عناصر تصویری تبدیل میشوند. این ترکیب هنرمندانه باعث میشود مخاطب همزمان هم متن را بخواند و هم در فضای تصویری آن غرق شود.
تضاد و ترکیب فرمها
یکی از ویژگیهای آثار گرافیکی محرمی، تضاد میان عناصر بصری است . مثلاً ترکیب یک زمینه ساده مشکی با تایپوگرافی درشت قرمز، یا استفاده از فونتهای ضخیم و سنتی در کنار خطی سیال و شاعرانه، مفاهیمی چون فریاد، درد، مظلومیت و شور را تقویت میکند. همین تضادها هستند که به پیام اثر عمق میبخشند.
در بسیاری از آثار نیز، متن و تصویر به گونهای ترکیب میشوند که روایت را تقویت کنند. برای مثال، استفاده از واژه «عطش» در کنار تصویر مشک پارهشده، یا نوشتن «هل من ناصر» در پسزمینه تصویر کودکی در گهواره، به تقویت بار عاطفی اثر کمک میکند.
هنر قهوهخانهای و گرافیک محرمی
در برخی آثار، به ویژه در مناطق سنتیتر، هنوز هم نقاشیهای قهوهخانهای الهامبخش طراحیهای گرافیکی هستند. چهرههایی حماسی، اسبهای زخمی، پیکرهای افتاده بر خاک، پرچمهای برافراشته، علمها و تکههای نمادین از روایات عاشورا در کنار تایپوگرافی مذهبی، اثری ترکیبی میسازند که هم روایتگر است و هم بصری.
هنر تجسمی، بهویژه نقاشی، همواره ابزار روایتگری بوده، اما در سنت ایرانی، این روایتگری در خدمت ایمان و فرهنگ قرار گرفته است. در نقاشیهای عاشورایی، هنرمند به روایت نه فقط تاریخ، بلکه حقیقتی عاطفی و اخلاقی میپردازد که در دل هر ایرانی جای دارد. برخلاف کتابهای تاریخی، نقاشی قهوهخانهای با زبان تصویر و اغراقهای دراماتیک، احساسات مخاطب را درگیر میکند و مخاطب را از یک بیننده صرف، به یک همراه و همدل تبدیل میکند.
طراحان گرافیک، گاه با بازآفرینی نقاشیهای قهوهخانهای و افزودن تایپوگرافی خلاقانه، آثار جدیدی خلق میکنند که تلفیقی از سنت و معاصرت است. این کار نه تنها یک احترام به پیشینه هنری ماست، بلکه تلاشی است برای زنده نگهداشتن فرهنگ تصویری عاشورا با زبان امروز.
شهر به مثابه گالری ایمان
در ایام محرم، شهر به نمایشگاهی از گرافیک تبدیل میشود. کوچهها و خیابانها پر از پرچمها و بنرهایی است که هر یک زبان بصری خاص خود را دارند. این گرافیک شهری، از پلاکاردهای دستی هیئتها گرفته تا طراحی دیجیتال پوسترهای مجازی در شبکههای اجتماعی، روایتگر یک واقعه تاریخی با بُعدهای معنوی است. برخی طراحان، حتی از فضای واقعیت افزوده و چاپ سهبعدی استفاده کردهاند تا تجربه بصری محرم را از دو بعد تصویر به یک حضور فراگیر در فضای عمومی ارتقا دهند.
گرافیک و تایپوگرافی محرمی، تلفیقی است از هنر، مذهب، تاریخ و اجتماع. این هنر میکوشد با استفاده از امکانات بصری، مفاهیم سنگین و عمیقی را چون حماسه، شهادت، مقاومت و حقیقتطلبی به مخاطب منتقل کند. در دنیای امروز که تصویر و متن نقشی اساسی در اقناع و ارتباط دارند، گرافیک محرمی میتواند همچون یک رسانهپرنفوذ، پیامهای عاشورا را فراتر از مرزها به تصویر بکشد.
