به گزارش اصفهان زیبا؛ نقشجهان یکی از محلههایی است که در ساختار فکری، فرهنگی، هنری، مذهبی، سیاسی و اجتماعی اصفهان نقش بسزایی داشته و علاوه بر مدارس، مساجد، کاخها و بازار، مرکز حکومتی بسیاری از دورههای تاریخی بهویژه دوران آلبویه، سلجوقی و صفویان بوده است.
این محله در منطقه ۳ شهرداری اصفهان واقعشده است. مهاجرت و مدرنیتهشدن موجب تغییراتی در بافت این محلهها شده است.
از سمت بازار حسنآباد به بازار میدان امام (ره) وارد میشوم. آقای مصلحی که گرد سفید بر موهایش نشسته از اهالی قدیمی بازار است، از همان ابتدا در بازار خواربارفروشی داشته است.
محلهای با کوچههای قدیمی و بدون تغییر بافت
از مصلحی در رابطه با گذشتههای محله نقش جهان و تفاوت آن با زمان حال میپرسم؛ میگوید: «این محله با توجه به اینکه در نزدیک آثار باستانی و میدان امام(ره) است، هیچگونه ساختوساز جدیدی نداشته و خانهها اکثرا قدیمی هستند و بیشتر آنها بازسازیشده است.»او ادامه میدهد: «در محله نقش جهان شهرداری بههیچعنوان اجازه ساخت ساختمان بلند و ارتفاعدار نمیدهد و حتی عقبنشینی هم نداشته است.» این خواربارفروش به طاقهای بازار اشاره میکند و میگوید: «در زمانهای گذشته این بازار تا سمت چهارراه نقاشی طاق داشت و سرپوشیده بوده است.»
داستان آقانجفیها؛ مالکان اصلی محله نقش جهان
مصلحی آقانجفیها را مالکان اصلی این مکان معرفی میکند و توضیح میدهد: «این خانواده و اقوام آنها در پشت مسجد امام فعلی زندگی میکردند. علامه محمدتقی نجفی و نورالله نجفی از مجتهدان و مبارزان مشهور اصفهان بودند که با ظلالسطان که حاکم اصفهان بوده است مخالفت میکردند.»
او میافزاید: «آقانجفیها باسواد بودند و حتی میگویند اداره ثبت را آنها به اصفهان میآورند. حالا نوادگان آنها از این محل به سمت دروازه شیراز رفتهاند و خانهها را رها کردهاند که بخشی از آنها تخریب شده و تعدادی هم بازسازی شده است.»
او به چگونگی روند تعمیرات و بازسازی خانهها در محله نقش جهان اشاره میکند و میافزاید: «به خاطر دارم یک نفر یکی از منازل قدیمی در نزدیکی خانه ما را خریداری کرد. در حال بازسازی آن بود که بهصورت اتفاقی به یک مکان تاریخی در داخل خانه رسید. وقتی اداره میراث فرهنگی از این موضوع مطلع شد، بازسازی را متوقف کرد و حالا چندسالی است که این خانه همینطور بلاتکلیف رهاشده؛ نه میراث فرهنگی کار خود را انجام میدهد و نه صاحب ملک میتواند کار بازسازی را ادامه دهد.»
قصه خوراکیفروشان بازارچه حسنآباد
از این ساکن محله نقش جهان درباره گذشتههای بازارچه حسنآباد میپرسم؛ میگوید: «اینجا تمام خوراکیفروشها مستقر بودند. از لبنیات تا خشکبار، کلهپاچه فروشی و قصابی و… قرار داشت و تمام مردم میتوانستند مایحتاج خود را اینجا تأمین کنند.»
چهارسو مقصود بیک و ارتباط بیشتر با مسجد امام (ره)
مصلحی در رابطه با چهارسو مقصود بیک، میگوید: «در زمان شاهعباس، مقصودبیک مسئول خرید مایحتاج کارکنان مسجد امام(ره) بوده است. بعدها دستور میدهد یک بازار در کنار مسجد امام بسازند تا از این طریق بتواند کالاهای موردنیاز کارکنان مسجد را تأمین کند.» او ادامه میدهد: «البته ساخت این بازار برای کاسبان محله خوشیمن بود. بسیاری از آنها زمانی که میخواستند به خانه بروند در مسیر از اینجا خرید خودشان را میکردند.»
از او درباره علت نامگذاری برخی از کوچهها به نام نجارها یا مسگرها میپرسم؛ توضیح میدهد: «نجارها در بخشی از بازار که به مسجد میخورد مغازه داشتند. اینجا هم خانههای آنها بود و بعدها به یاد آنها نام این کوچه را نجارها گذاشتند.»
دروازه حسنآباد؛ راهی برای ورود به شهر
این کاسب محله نقش جهان درباره دروازه حسنآباد میگوید: «حسنآباد دروازه شهر بود و گفته میشود فردی به نام حسن اینجا را آباد کرد. این دروازه از آثار دوره آق قویونلوها در اصفهان است که در دوره صفویه تا چهارسو نقاشی هم ادامه داشت.» او درباره گذشته این دروازه میافزاید: «درواقع این دروازه محل تأمین امنیت برای شهر بود. آن دوران مردم صبح زود از خانه بیرون میرفتند و شبها هم خیلی زود میخوابیدند؛ بنابراین زمانی که مردها نبودند یا شبها برای جلوگیری از ورود دزدها، این دروازه بسته میشد.»
مصلحی درباره چگونگی ورود به حرفه پدرش، میگوید: «از پنجسالگی در کنار پدرم بودم و به عبارتی شاگرد مغازه محسوب میشدم. پدر اینجا را در سال ۴۵ با سرقفلی ۱۵۰۰ تومان خریدند. دو سال بعد هم یک مغازه دیگر برای انبار مواد غذایی خریداری کردند.
یادم هست روبهروی مغازه ما یک مغازه میوهفروشی بود که صندوقهای خودش را در مغازه ما میگذاشت.»مصلحی در رابطه با شغل زنان در آن دوران هم حرف میزند: «اینجا همه کاسب بودند. آن زمان بد میدانستند که خانمها کار کنند؛ فقط زنان روستایی بودند که کار میکردند؛ مثلا یک نفر بود که از مرغ و مهیار آمده بود و خانمش در برخی کارها به او میکرد؛ اما زنهای شهر بههیچعنوان کار نمیکردند.»
مسجد ساروتقی و اثر تاریخی دوره صفویه و قاجار
او در خصوص مسجد ساروتقی هم توضیحاتی به ما میدهد: «این مسجد یکی از آثار تاریخی باقیمانده در محله نقشجهان است. قدمت مسجد مربوط به دوران صفوی تا اوایل دوره قاجار است و در فاصله بین بازار مقصودبیک و بازار حسنآباد و در مجاورت امامزاده احمد قرار دارد.»
این ساکن محله نقش جهان درباره علت نامگذاری مسجد میگوید: «اینجا به دستور ساروتقی ساخته شد. گفته میشود ایشان وزیر اعظم شاه صفی بودند و حتی بعد از مرگ شاه، همیار شاهعباس دوم بود؛ اما بعد از مدتی به قتل رسید. به دلیل محبوبیت او ساخت اینجا بعد از قتل او نیز ادامه یافت و در پایان مسجد ساروتقی نام گرفت.»
کاروانسرای بزرگ محله و خریدوفروش کالا
مصلحی به کاروانسرای بزرگی که در پشت بازار قرار داشته است، اشاره میکند و ادامه میدهد: «پشت این مغازه را شهرداری خریداری کرده و هنوز کاری نکرده است. اینجا یک کاروانسرا و محل خریدوفروش کالا بوده. درِ ورودی آن وسط بازار بود که حالت گنبدی داشت و دو مغازه بودند که دقیقا در محل درِ اصلی کاروانسرا قرار داشتند؛ یکی سبزیفروشی بود و دیگری مغازهای که حالا به محلی برای فروش صنایعدستی تبدیلشده است.»
بازار حسنآباد و عبور مردم برای رفتن به پل خواجو
آقای سرمدی نیز یکی دیگر از کاسبان قدیمی محله نقشجهان است. او از گذشتهها و رفتوآمد بسیار زیاد مردم به سمت محله خواجو، میگوید: «تعداد زیادی از مردم محله زمانی که میخواستند به سمت پل خواجو و یا پل بزرگمهر و خوراسگان بروند، از این بازار عبور میکردند.» سرمدی ادامه میدهد: «۹۰درصد ساکنان این بازار خوراکیفروش بودند؛ از میوهفروش تا قصاب و نانوا، عطار و لبنیاتفروشی فشارکیهای معروف در اینجا بود و بهنوعی همه چیز خلاصهشده در این بازار بود.»
او که ادامهدهنده راه پدر در خرید و فروش خشکبار است، میگوید: «آن زمان ترازو دیجیتال نبود. برای وزنکردن چوبی بزرگ بود که آن را روی چهارپایه قرار میدادند و کفههای آن حصیری بود و مواد غذایی را به وسیله آن وزن میکردند.»
این کاسب محله نقش جهان از کوچههای طاقیشکل این محله تعریف میکند و میافزاید: «خود اصفهان در اینجا خلاصه میشد و بیشتر ساکنان محله کاسب بودند. بعدها مغازههای صنایعدستی که تعداد زیادی از آنها در اطراف میدان بودند به اینجا آمدند.»
از او درمورد مکانهای مقدس محله میپرسم، میگوید: «مسجدی در این محل بود که در واقع مدرسه طلاب بود و آنها در اینجا درس میخواندند. بعدها این مسجد بهطورکامل تخریب شد.»
امامزاده احمد(ع) و نسبت او با امام محمد باقر(ع)
سرمدی در رابطه با امامزاده احمد(ع)، میگوید: «نسب این امامزاده به امام محمد باقر(ع) میرسد که در بازارچه حسنآباد قرار دارد و مربوط به دوران صفوی بوده و بعدها بازسازیشده است.» او از خاندان آقانجفیها و مزار محمدتقی آقانجفی که در این امامزاده به خاک سپرده شده است یاد میکند و ادامه میدهد: «آنها مالک این قسمت بودند و پول بسیار زیادی داشتند.»
حمام قدیمی که تبدیل به پارکینگ شد
از او در رابطه با حمام قدیمی محله میپرسم، میگوید: «در اینجا دو حمام قرار داشت که بخشی برای خانمها و بخشی برای آقایان بود و حالت خزینهای داشت، بعدها تخریب شد و جای آن پارکینگ ساخته شد.»
