به گزارش اصفهان زیبا؛ کوچهبهکوچه شهر اصفهان با نمادهای ماندگاری از اباعبدالله(ع) و یاران باوفایش هزاران سال است که رنگوبوی عشق، شور و شعور و معنویت حسینی گرفته است. محرم و صفر پرچمهای سیاه از دیوار خانهها گرفته تا ورودی مغازهها پایین نمیآید و کتیبههای عزای حسینی خانهها و شهر را سیاهپوش میکنند.
عدهای هم بهواسطه ارادتی که به امامشان دارند، گوشه و کنار شهر موکبی میزنند و با چای و شربت از مردم پذیرایی میکنند؛ موکبهایی که هرکدام شکل و شمایلی دارند و رنگ و لعابی. ایستگاههایی که برای لحظهای آرامش و چشیدن معنویت همراه با جرعهای آب به یاد حسین(ع) یا شربت و چای و قهوه، پنجره دل را به روی بینالحرمین میگشایند و موجب درددلهای زیرلب میشوند.
در جایجای شهر موکب هست؛ موکبهایی که با انواع چلچراغها تزیین شده یا حتی موکبهایی که با یکپارچه سیاه، فقط توانسته داربستها را بپوشاند یا حتی نتوانسته روی داربست بیاید. یک موکب بزرگ با تفکیک میان قسمت مردانه و زنانه، کل پیادهرو را گرفته و یک موکب کوچک، حتی پارچه و کتیبهای برای تزیینش ندارد. یک موکب آنقدر زیباست که حتی در روز، خطوط کتیبههایش، زیر نور خورشید میدرخشد و مرواریدهای آویزان بر پردههایش میان نسیم تابستانی متبلور میشود و موکب دیگری شبها بدون نورافکنها و روزها خالی از زیبایی است.
موکبها اگرچه بوی استجابت میدهند و زیارتگاهی کوچک برای درماندگان و آنهایی هستند که پای رفتن به کربلا ندارند یا آرزوی رفتن هنوز در دلشان جوانه میزند؛ اما هر موکبی هم موکب نیست. در اصفهان، شهری که به گنبدهای فیروزهای و سفرههای قلمکار و خاتمهای ستودنی شناخته میشود، دیدن تنوعی از موکبها با قوارههای متفاوت، میتواند به مخدوششدن چهره آنان نزد شهروندان منجر شود.
درباره موکبهایی که در محورهای تاریخی برپا میشوند اهمیت توجه به زیباییشناسی دوچندان میشود. در کمتر موکبی جای پای سفرههای قلمکار اصفهان را میبینیم؛ هنری که در روضههای قدیمی اصفهان جزو جداییناپذیر روضه بود و هنوز در روضه خانه حاجآقا شجاع رد آن را میشود دید؛ همچنین نگارههای ایرانیاسلامی که در مساجدی چون شیخ لطفالله، مسجد جامع عباسی و… بهوفور یافت میشود، به دلیل کمسلیقگی یا محدودیت بودجه در موکبها ظهور و بروزی ندارد.
توجه به مقوله زیبایی در هیئتها، البته مسئله جدیدی نیست. در بسیاری از روضهها و هیئتهای شهر، روی پارچهها نقاشی میکشیدند و آنها را بهعنوان تزیینات استفاده میکردند یا کتیبهای را نزد استاد خط میبردند تا با خط خوش برایشان بنویسد. هماکنون نیز در هیئتها و روضهها بداههنویسی و خوشنویسی بر کتیبهها دارد به رونق سابق برمیگردد و عدهای متوجه شدهاند که وقتی روح هنرمند مؤمن در کتیبهها دمیده شود، به موکب و هیئتشان صفا میدهد.
موکبی متناسب با بافت و معماری اصفهان
کریم عربتهرانی، استاد خط و بداههنویس است و چندین سال مشغول نوشتن کتیبههایی است که سر از روضهها و موکبها درآوردهاند یا پایشان به پیادهروی اربعین باز شده است.
او دراینباره میگوید: محدودیتهایی در بحث اجرا وجود دارد. بیشتر طراحیهای موکبهای شهری چاپ است و یکنواخت نیست و هر کس طبق سلیقه خودش کار میکند و به دلیل کمبود منابع مالی، با محدودترین وسایل و چاپها کار را جلو میبرند؛ اما کسانی هم هستند که صرفا برای طراحی موکب به من مراجعه میکنند و من هم با توجه به مکان و امکاناتی که دارند، سعی میکنم طرحی متفاوت برایشان کار کنم. در این زمینه سعی کردهام با نوع معماری و بافت شهر اصفهان، طراحیها را انجام دهم.
عربتهرانی ادامه میدهد: همین دیروز موکبی را طراحی کردیم که در کربلا نصب میشود و با توجه به سلیقه عراقیها و رنگ و لعابی است که آنها دوست دارند. من این نگاه را دارم که هر طرحی که میزنم، نسبت به همان منطقه طراحی شود؛ برای مثال اگر بخواهم موکبی طراحی کنم که مکانش در کنار ارگ جهاننما باشد، سعی میکنم با بافت ارگ جهاننما منطبق باشد یا اگر برای شهر یزد بخواهم موکب بزنم، اگر در بافت سنتیاش باشد، رنگ و لعاب را روی رنگهای کاهی و آجری میبرم. این نگاه در اجرا وجود دارد؛ برای همین است که از معماری و کتیبههای قدیمی استفاده میکنم و این نکته برایم اهمیت داشته است.
تلفیق نقوش و خطهای اسلیمی که در اماکن تاریخی آمده، در کارهای استاد عربتهرانی دیده میشود و فرمهایی که در کار یا حاشیه آن استفاده شده نیز از فرهنگ ایرانیاسلامی نشئت گرفته است.
این استاد خط میگوید: معمولا افرادی که در بحث موکب فعالیت دارند، از قشر ضعیف جامعه هستند؛ البته افرادی نیز هستند که کار خوبی سفارش میدهند که رنگ و پارچه زیادی میبرد. برخی طراحی موکبها سه یا چهار روز وقت میبرد و هزینه خیلی بالایی دارد که قشر ضعیف از عهده آن برنمیآید و مجموعهای نیز از آنها حمایت نمیکند.
همگامسازی طراحی موکبها
این استاد خط اشارهای هم به همگامسازی موکبها در ایام فاطمیه و نیمه شعبان سال گذشته میکند و میافزاید: سال گذشته زیباسازی شهرداری در فاطمیه و نیمه شعبان از این افراد حمایتهایی کرد. برای فاطمیه حدود 34 موکب یکشکل زدیم و برای نیمه شعبان 17 موکب یکشکل. اگر طرحها یک چارچوب خاص و ویژه داشته باشند، زیباتر به نظر میرسد.
استفاده از هنرمندان در برپایی موکبها ظرفیت خوبی است تا موکبهایی درخور اصفهان داشته باشیم. هفته گذشته نمایشگاهی با عنوان «نمایشگاه گروهی چیدمان براساس تصویرگریهای کتاب طوفانالبکاء» در حوزه هنری اصفهان برپا شد که تا 15 شهریور نیز ادامه دارد و به توضیح مجتبی مجلسی، مدیر هنرهای تجسمی حوزه هنری استان اصفهان، در این نمایشگاه بیش از 30 اثر که از کتاب «طوفان البکاء» الهام گرفته شده است بر روی پارچه چاپ شدهاند که همراه با چهار چیدمان ارائه میشوند؛ همچنین در کنار آن آثار، تصویرسازیهای عاشورایی هاجر سلیمی نمین با همین سبک چاپ سنگی و با موضوع امام حسین(ع) به چاپ رسیدهاند و در کنار این نمایشگاه به نمایش درمیآیند.
زهرا امیری کارشناسی ارشد گرافیک دارد و یکی از دستاندرکاران نمایشگاه «طوفانالبکاء» است.
او نیز در این رابطه میگوید: موکبها اسم دارند. این اسم یا نشئتگرفته از اسم هیئتشان است یا برگرفته از اسامی ائمه(ع)؛ درصورتی که بهتر است موکبها را براساس المانهای مربوط به هیئت نامگذاری کنند؛ برای مثال اگر موکب به اسم علیاکبر(ع) است، میتوانند فرم موکب را به شکل خیمه حضرت علیاکبر(ع) درست کنند و حتی طراحیاش را ایرانیزه کنند، بهگونهای که به فضای شهر اصفهان بخورد.
امیری معتقد است محل قرارگیری موکب نیز مهم است و خاطرنشان میکند: محل موکب باید بهگونهای باشد که دستش برای تزیینات و فضاسازی باز باشد و بتواند به فرم دلخواه برسد. گاهی برخی موکبها چایی سادهای میدهند؛ ولی بیشازحد پیادهرو را گرفتهاند. در اصفهان تعداد محدودی از موکبها به فضاسازی بیرونی موکب پرداختهاند و علتش آن است که محل قرارگیری آنها جایی است که محل رفتوآمد مردم و توی چشم است و حتی در بهکارگیری رنگها از رنگهایی استفاده کردند که به فضا بخورد و دیده شود.
نگذاریم موکبها موجب دافعه دینی شود
این کارشناس در ادامه توضیحاتش درخصوص مکان قرارگرفتن موکبها به این موضوع نیز اشاره میکند که مکان موکب نباید بهگونهای باشد که ترافیک ایجاد کرده و فضایی مناسب برای زبالهها ایجاد کند تا آسیب زیستمحیطی نیز ایجاد نشود. این مسائل گاهی دافعه دینی ایجاد میکند و باید مسئولان و موکبداران نسبت به آن حساسیت بیشتری داشته باشند.
به نظر میرسد یکی از عوامل حضور کمرنگ هنر در موکبهای شهری اصفهان، رابطه کمرنگ مسئولان موکبها با هنرمندان باشد. سال گذشته یکی از هیئتهای اصفهان با رابطه خوبی که با یکی از اساتید نگارگری اصفهان برقرار کرده بود، توانست یکی از تابلوهای عاشورایی این هنرمند را چاپ و در هیئت نصب کند که موجب معرفی هنرمند و تلفیق هیئت و هنر شد و به مجلس آنها شور بیشتری داد.
چندسالی است برخی از نهادهای اصفهان برای بهتربرگزارشدن روضههای دهه اول محرم، چندین کارگاه در زمینه گرافیک، طراحی و… برگزار میکنند. بهتر است این کارگاهها برای برپاکنندگان موکبها نیز برگزار شود تا بدون اضافه شدن بروکراسی های اداری، موکبهای بومیشده اصفهانی با طراحی اصیل ایرانیاسلامی داشته باشیم؛ موکبی که اگر گردشگری آن را میبیند، یاد عراق نیفتد، بلکه نماد اصفهان را درونش بیابد و با فرهنگ ایرانیاسلامی آشنا شود.
