به گزارش اصفهان زیبا؛ بیست‌وپنجمین مجمع عمومی سازمان جهانی گردشگری این ماه به میزبانی ازبکستان در شهر سمرقند، خواهرخوانده اصفهان، برگزار شد. حضور من به‌عنوان روزنامه‌نگار گردشگری در این رویداد، تجربه منحصربه‌فردی بود که درس‌های زیادی به‌همراه داشت.
در گزارش پیش رو سعی کرده‌ام روایتی از این رویداد جهانی و اقدامات ازبکستان در این میزبانی مهم را ارائه دهم؛ چون معتقدم شنیدن این روایت‌ها برای مسئولان شهر اصفهان، فعالان و تصمیم‌گیران حوزه گردشگری در ایران، پژوهشگران صنعت گردشگری و البته جهانگردان و علاقه‌مندان صنعت سبز، مهم است؛ مخصوصا که به روایت پروفسور جعفر جعفری، ازبکستان در این رویداد بستری را فراهم کرد که مهمانان فرامهمان‌نوازی را تجربه کنند.
روابط ایران و ازبکستان روند بهبود و ارتقا را طی می‌کند و این کشور هم‌زمان و باسرعت در مسیر توسعه گردشگری در عین حفاظت از میراث ملموس و ناملموس فرهنگی‌اش قدم برمی‌دارد.
در این مسیر البته به‌جز گشودن درهایش به روی کشورهای جهان و تلاش برای جذب گردشگران متنوع و حداکثری، درزمینه آموزش و ارتقای دانش گردشگری هم فعالیت‌های مختلفی را شروع کرده تا مهمان‌نوازی خارق‌العاده‌اش را به استانداردهای بین‌المللی صنعت گردشگری گره بزند و ره صدساله را یک‌شبه طی کند.
این خلاصه تجربه من بعد از دو سفر شخصی و رسمی به این کشور است. سفر اول، تک‌نفره و با هزینه‌کرد شخصی بود؛ به هدف تجربه جشن نوروز، میراث مشترک جهانی ایرانی و ازبکستان و سفر دوم به دعوت سفارت ازبکستان در ایران.
درباره سفر دوم یک درس مهم وجود دارد و آن، نقش پررنگ سفارت‌ها در تبلیغات گردشگری برای کشورشان است. در ماجرای دعوت من، دلمراد محمودوف (Dilmurod Makhmudov) دیپلمات سفارت ازبکستان در ایران، تولید محتوایم را رصد کرده و پسندیده بود؛ به همین دلیل گفت‌وگویی را با سفیر برایم مهیا کرد.
بهادر عبدالله‌اف (Abdullaev Bakhodir Barotovich) سفیر ازبکستان در ایران، در این گفت‌وگو که به زبان فارسی انجام شد، بر ارتقای روابط ایران و ازبکستان به‌خصوص در حوزه گردشگری تأکید کرد.
نظراتش را درباره گزارش‌هایم به‌خصوص گزارش سفر به خیوه گفت و دعوت کرد که برای بیست‌وپنجمین مجمع عمومی سازمان جهانی گردشگری در سمرقند، دوباره اما این بار به دعوت رسمی کشور ازبکستان، راهی این مقصد جذاب گردشگری شوم.
ضیافت حیرت‌انگیز موسیقایی میراثی ازبکستان
«لباس سنتی ازبکستان، موسیقی ازبکستان، اجرای حرکات فرمیک سنتی ازبکستان، پذیرایی با غذاهای سنتی ازبکستان با حضور پررنگ میزبانانی از ازبکستان و مهمانانی از حدود 130 کشور جهان در “شهر جاودان” جاده ابریشم!» این توصیف موجز همه آن چیزی است که ما در جشن روز ملی سمرقند تجربه کردیم و شگفت‌زده شدیم.
من یکی از مهمانان رویداد بودم که سه میزبان برایم در نظر گرفته بودند و هزینه‌های این میزبانی را هم بزرگ‌ترین بانک ازبکستان به نام اگروبانک (Agro Bank) تقبل می‌کرد.
در روز ملی سمرقند، یولدوز (Yuldoz Kamilovna) میزبان من که نقش هماهنگ‌کننده را داشت و در اصل مدیر روابط‌عمومی آگروبانک بود، مرا به سیاب بازار (کهن‌ترین بازار شهر) سمرقند برد.
این بازار چیزی شبیه به سبزه‌میدان اصفهان است. همان‌طور که سبزه‌میدان (بازار کهنه یا بازار پیرامون مسجدجامع عتیق اصفهان) در حریم سایت میراث جهانی بشر قرار دارد، سیاب بازار هم در محوطه میراث جهانی ریگستان واقع شده است و نقش مشابهی هم دارد.
وارد یکی از فروشگاه‌ها شدیم. سه لباس سنتی دست‌دوز برایم انتخاب کرد تا امتحان کنم. از همه شکیل‌تر، لباسی بود که نقش معروف انار را بر خود داشت؛ نقشی موردعلاقه من و البته سمبلی از سمرقند.
همین لباس گران‌قیمت و شکیل شد هدیه روز ملی سمرقند از طرف آگروبانک؛ لباسی که من برای مهمانی روز ملی سمرقند پوشیدم و وقتی وارد محل مراسم شدم، دیدم همه مهمانان و میزبانان لباس‌های سنتی ازبکستان را به تن دارند.
همه به سمت آمفی‌تئاتر راهنمایی شدیم که سازهای فلزی شبیه کلوسئوم رم بود و دو فرق اساسی با آن داشت: بسیار کوچک‌تر و کم‌قدمت‌تر بود؛ اما می‌چرخید!
برنامه با صدای نقاره شروع شد و این اولین شگفتی بود. نقاره‌زن‌ها در طبقه سوم بنا ایستاده بودند؛ درحالی‌که زنان و مردان با لباس‌های سنتی روی صحنه آمدند تا میراث ناملموس ازبکستان را به نحو احسن به مخاطبان معرفی کنند؛ بعد کم‌‌کم سازه شروع کرد به چرخیدن و ناگهان بر پله‌های میانی بنا، ویولونیست مشهور ازبکستان را دیدیم؛ عبدالهاشم اسماعیلوف به تک‌نوازی پرداخت و پس از این اجرا، نوبت رسید به اجرای حرکات فرمیک سنتی سمرقند، بخارا، خوارزم و شهرهای مختلف ازبکستان که همراه شدند با ویدئومپینگ نام شهرها بر آسمان و رسیدند به نورافشانی پرقدرت و پیوسته‌ای که با تشویق ممتد حضار همراه شد.
مراسم که تمام شد، مهمانان به دو رستوران راهنمایی شدند. من با هماهنگی سرور کریموف (Sarvar Karimov) هماهنگ‌کننده دیگری که برایم اختصاص داده بودند و در طول روزهای کنفرانس، حد اعلایی از مهمان‌نوازی حرفه‌ای را اجرا کرد، به رستوران مهمانان وی‌آی‌پی دعوت شدم؛ جایی که برای دو ساعت تمام به مرور شام سنتی ازبکستان سرو شد و هم‌زمان مهمانان توانستند موسیقی سنتی و موسیقی ملل، رقص‌های سنتی مناطق مختلف ازبکستان و نمایش لباس را تماشا کنند؛ این برنامه هم با تک‌نوازی حیرت‌انگیز عبدالعاشیم اسماعیلوف و البته موسیقی‌های معروف جهان اجرا شد.
مراسم که به پایان رسید، وقتی از سالن خارج شدیم، موسیقی و اجراهای فرمیک در فضای بیرونی ادامه داشت و در رستوران دیگر هم اجراهای متفاوتی در سطحی دیگر برگزار شده بود. اجراکنندگان هم از سنین مختلف بودند؛ از جوانان گرفته تا کهن‌سالان.
اهدای نوبل گردشگری با حضور پروفسور جعفری
در آخرین روز رویداد، جایزه اولیس (Ulysses Prize) که به تعبیری به‌عنوان «نوبل گردشگری» هم شناخته می‌شود، به یک پژوهشگر چینی اهدا شد. برای اعلام این جایزه از پروفسور جعفر جعفری که این جایزه را 20 سال پیش پایه‌گذاری کرده، دعوت شد که به روی صحنه بیاید.
پروفسور جعفری در مقام مشاور ویژه دبیرکل، سخنرانی هوشمندانه و پخته‌اش را این‌گونه آغاز کرد: «اول می‌خواهم درباره رویداد دیشب صحبت کنم. باورنکردنی بود. اجراهای متنوع و بی‌وقفه، مهمان‌نوازی بی‌وقفه و… من مدت‌ها به این فکر کردم که چه ترمینالوژی می‌توان برای این نوع از میزبانی در نظر گرفت. اول به عبارت over hospitality فکر کردم که خب به نظرم مناسب نیامد. بالاخره ساعت سه شب به‌اصطلاح مناسب Extreme Hospitality رسیدم. کاری که شما انجام دادید، فراتر از مهمان‌نوازی بود.»
پروفسور جعفری در این سخنان به رویدادهای روز ملی سمرقند اشاره داشت که با اجراهای فرمیک و موسیقایی سنتی ازبکستان و پذیرایی با انواع غذاهای سنتی و ملل همراه بود.
پروفسور جعفری در بخش دیگری از صحبت‌هایش از اسپانیا به‌عنوان پایتخت گردشگری جهان یاد کرد و درباره روند رسیدن به ایده جایزه و پایه‌گذاری آن در سازمان جهانی گردشگری گفت.
او بر اهمیت «دانش گردشگری» تأکید کرد و افزود: «بدون دانش گردشگری، نمی‌توانیم آموزش را در صنعت گردشگری داشته باشیم. وزیر گردشگری عربستان سعودی در صحبت‌هایش از نرم‌افزار و سخت‌افزار گردشگری صحبت کرد. باید بگویم قلب نرم‌افزار صنعت گردشگری، دانش است.»
پس‌ازاین صحبت‌ها، نام دکتر جیگانگ باو (Jigang Bao) به‌عنوان برنده جایزه اولیس در سال 2023 اعلام شد. دلیل این انتخاب هم فعالیت‌های مستمر پژوهشی او بود که به تولید بیش از 300 مقاله علمی و 20 کتاب در حوزه گردشگری انجامیده و نقش مهمی هم در ارتقای صنعت گردشگری داخلی چین داشته است.
پروفسور باو، استاد دانشگاه و رئیس مرکز توسعه، پژوهش و برنامه‌ریزی گردشگری دانشگاه سان یات-سن گوانگجو چین است. او مدیریت مرکز نظارت بر ارزیابان گردشگری پایدار را هم برعهده دارد و در پروژه‌های مختلف مقاصد گردشگری به‌عنوان مشاور متخصص فعالیت کرده و تخصص ویژه‌اش تم‌پارک‌ها، گردشگری شهری و مشارکت مدنی است.
او مدال را دریافت کرد و از همسر و پسرش هم دعوت کرد که روی صحنه بیایند تا همه با هم و با حضور مقامات سازمان جهانی گردشگری و کشور میزبان، عکس یادگاری بگیرند.
خورشت ماست را به بهشت عشاق غذاهای گوشتی صادر کنیم!
وقتی از سفر ازبکستان صحبت می‌کنیم، غذا جایگاه ویژه‌ای دارد. مراسم سرو غذا در ازبکستان آرام و با اصول خاصی است. در تمام روزهای میزبانی این مراسم به همین ترتیب اجرا شد.
ابتدا قوری چای سبز و لیمو سر میز آورده می‌شود؛ بعد، نوبت به انواع سالاد و پیش‌غذا می‌رسد که معمولا با ماستاوا همراه است؛ نوعی سوپ که با محتویات متنوع و زیاد ازجمله گوشت، نخود، سبزی و ماست درست شده است.
سبد نان هم جزو جدایی‌ناپذیر این سفره است و نان سمرقندی هم در این میان حضور پررنگ دارد.
در مرحله بعدی، غذای اصلی را که معمولا شامل انواع کباب ازجمله غازان کباب، شیشلیک و البته آش‌پلو می‌شود، برای مهمانان سرو می‌کنند؛ کوکاکولا هم نوشابه محبوبی در این کشور است که در سفره‌ها حتما دیده می‌شود.
سپس نوبت می‌رسد به دسر که معمولا انواع کیک‌های شکلاتی و میوه است و البته قوری چای سبز هم حتما روی میز دیده می‌شود.
درمجموع باید بگویم ازبکستان «بهشت عشاق غذاهای گوشتی» محسوب می‌شود و به‌خصوص گوشت بخارا بسیار معروف است؛ سوپ خوارزم هم طرفداران زیادی دارد و قیمت غذاها به‌صرفه محسوب می‌شود.
ازبکستانی‌ها علاقه زیادی به گوشت دارند و تنها بخش منوی غذایی‌شان که گوشت ندارد، دسرها هستند! به این فکر کردم که اگر خورشت ماست اصفهان را به ازبکستان صادر کنیم، چقدر طرفدار پیدا می‌کند!
نحوه طبخ خورشت ماست اصفهان در فهرست میراث ملی ایرانیان به ثبت رسیده است و می‌تواند مکمل جذابی هم برای سفره‌های لوکس ازبکستانی‌ها باشد؛ در مقابل از ازبکستان می‌توانیم حلوا (xojiba) را وارد کنیم که طعم بسیار جذابی دارد و شبیه گز اصفهان هم است؛ اما با بافتی بسیار نرم.
مرد شماره یک مجمع عمومی سازمان جهانی گردشگری در سمرقند
عزیز عبدالحکیموف (Aziz Abduhakimov) را می‌توان مرد شماره یک بیست‌وپنجمین مجمع‌عمومی سازمان جهانی گردشگری در سمرقند، دانست.
او که رئیس دانشگاه راه ابریشم سمرقند و هم‌اکنون وزیر اکولوژی، حفاظت از محیط‌زیست و تغییرات اقلیمی ازبکستان است، در تمام طول رویداد حضور پررنگی داشت و بارها در بخش‌های مختلف به ایراد سخنرانی به زبان انگلیسی پرداخت.
افتتاحیه کالج گردشگری سمرقند (International Academy of Tourism) را با حضور مهمانان بین‌المللی مجمع، برگزار کرد و خلاصه وزیری معتقد به نقش مهم و تعیین‌کننده گردشگری، محسوب می‌شود.
کنفرانس گردشگری پایدار در دانشگاه راه ابریشم سمرقند
در آخرین روز میزبانی سمرقند، کنفرانس علمی و کاربردی توسعه گردشگری پایدار در کشورهای عضو پیمان شانگهای، به میزبانی دانشگاه راه ابریشم سمرقند (Silk Road” International University of Tourism and Cultural Heritage) برگزار شد.
در کنار سخنرانانی از چین، هند، پاکستان، قزاقستان، روسیه، تاجیکستان و ازبکستان، من هم به دعوت سرداربیک سراجی (Sardorbek Sirojiy) به‌عنوان سخنرانی از ایران با موضوع «چشم‌اندازهای احیای میراث فرهنگی و توسعه گردشگری پایدار در بافت تاریخی اصفهان» پانزده دقیقه به زبان انگلیسی درباره دو نمونه موردی از رویکردهای اصفهان صحبت کردم.
نیمه اول صحبت‌هایم به رویکرد سازمان نوسازی و بهسازی شهر اصفهان در بیش از 40 پروژه فعالی که هم‌اکنون در سطح شهر دارد، اختصاص داشت.
در این بخش با ذکر نقل‌قولی از محمدعلی ایزدخواستی، مدیرعامل این سازمان، که معتقد است «اصفهان را باید یک شهر تاریخی دانست و نه شهری که بافت تاریخی هم دارد» آغاز کردم و به‌عنوان نمونه در حالی که ویدئویی از پروژه احیای پهنه باباقاسم روی مانیتورهای سالن کنفرانس نمایش داده می‌شد، درباره این منطقه مهم اصفهان (شامل دردشت، شهشهان و باباقاسم) و میراثی که از دوران مختلف تاریخی ازجمله دوره تیموریان (مقبره شهشهان) دارد، صحبت کردم و گفتم که یک پروژه احیا در این محله در حال اجراست که با تمرکز بر مطالعات و پژوهش‌های عمیق چندجانبه، جذب مشارکت محلی، احیای میراث، خواناسازی داشته‌ها و هم‌پیوندی‌ها در مسیر دستیابی اصفهان به گردشگری پایدار حرکت می‌کند.
بخش دوم سخنانم هم به یک نمونه موردی در محدوده یکی از مهم‌ترین عرصه‌های میراث جهانی بشر ایران اختصاص داشت؛ موزه‌گالری و کافه قیصریه که بخش مهمی از میدان نقش‌جهان است و در سال 2014 توسط بخش خصوصی، به مدیریت رفیع رضوی، مرمت، احیا و با کاربری معاصر بازگشایی شد، در کمتر از سه ماه بعد از افتتاح به رکورد 625 بازدیدکننده در روز (از 9 صبح تا 9 شب) رسید و حالا نه‌فقط به مقصد مهم گردشگری میدان میراث جهانی اصفهان، بلکه به مقصد مهمانان بلندپایه و علاقه‌مند میراث، فرهنگ و هنر در شهر اصفهان تبدیل شده است.
صحبت‌هایم را هم با این جملات تمام کردم: «تلاش‌ها برای احیا و مرمت شهر تاریخی اصفهان فقط به حفاظت از میراث گذشته این شهر اختصاص ندارد، بلکه با رویکرد دمیدن روح زندگی معاصر به کالبد تاریخی ارزشمند شهر و توسعه گردشگری پایدار و ارتقای زیست شهروندان این شهر را به عنوان هدف موردنظر قرار داده است.»
رویداد سمرقند که تمام شد، روزنامه‌نگاران مهمان اجلاس به میزبانی وزارت گردشگری ازبکستان، به دیدن دو شهر مهم دیگر این کشور، یعنی بخارا و خیوه رفتند.
قدم‌زدن در کوچه‌های بخارا و دیدن بافت تاریخی‌اش یکی از تجربه‌های جذاب به‌خصوص برای ما ایرانی‌ها و اصفهانی‌هاست؛ آن‌قدر که اشک شوق و حسرت بارها به چشمانتان می‌آید و از این همه شباهت‌های آمیخته به تفاوت حیرت می‌کنید.
هتل‌های جذاب ازبکستان طعم سفر را شیرین‌تر می‌کنند
هتل مینیون (Silk Road by Minyoun) در شهرک جاده ابریشم سمرقند در صدر تجربه‌های اقامتم قرار دارد. اتاق‌هایی که منظر زیبایی به رودخانه و شهرک دارند، سرویس بهداشتی فرنگی اتوماتیک و صبحانه متنوع ازجمله جاذبه‌های این هتل بود که در مدت حضور در مجمع جهانی در سمرقند، تجربه‌اش کردم.
در شهر بخارا، هتل سهید زرفشان (Sahid-Zarafshon Hotel Bukhara) طعم بخارا را برایم جذاب‌تر کرد؛ هتل چهار ستاره‌ای با صبحانه عالی موردعلاقه ایتالیایی‌ها، امکانات مختلف تفریحی در هتل و مدیری که ازجمله کارآفرینان برتر ازبکستان محسوب می‌شود و همراه پسرش، هتل و تأسیسات گردشگری مختلفی را مدیریت می‌کنند.
این هتل سوئیت پرزیدنت و چندین رستوران و استخر و سالن کنفرانس هم دارد و همین باعث شده است جایگاه رسمی ویژه‌ای در شهر داشته باشد؛ و اما خیوه که طعم تاریخی کهن‌شهر خوارزم را دارد و قدم‌زدن در بافت ایچان‌کالایش با آن همه مناره و مساجد و مدارس و ارگ تاریخی و موزه‌های مختلف فراموش‌نشدنی است.
گزارش کاملم از خیوه را قبلا در همین صفحه خوانده‌اید و به‌زودی راهنمای سفر بخارا را هم مفصل می‌نویسم.
موزه‌گردی در پایتخت مدرن و شیک ازبکستان
اما در کنار مثلث گردشگری ازبکستان (سمرقند، بخارا و خیوه)، شهر تاشکند هم بسیار دیدنی است. دو روز انتهایی این سفر را در پایتخت ازبکستان گذراندم؛ شهری بسیار تمیز و زیبا که چهره پاییزی جذابی هم به خود گرفته بود.
خیابان‌های عریض با درختانی که به خزان نشسته بودند، حوض‌ها و فواره‌های انبوه، ساختمان‌های مدرن و معاصر و دو موزه و یک گالری هنر را هم دیدم؛ اول موزه ملی هنرهای کاربردی ازبکستان (Amaliy San ati Muzeyi) که هم بنای تاریخی جذابی دارد و هم مجموعه‌ای از صنایع‌دستی مهم این کشور را شامل پارچه‌های اطلسی، کلاه‌ها و لباس‌های دست‌دوخت سنتی، پارچه‌های نفیس سوزنی، آثار مینیاتور، نقاشی روی چوب، سازهای مختلف، فرش و گلیم و غیره.
لازم است تأکید کنم ما هم در اصفهان که شهر جهانی و خلاق صنایع‌دستی است، می‌توانیم و باید چنین موزه‌ای برای قلمکاری، قلم‌زنی، خاتم‌کاری، مینیاتور و بیش از 256 رسته مختلف ثبت‌شده صنایع‌دستی‌مان داشته باشیم.
مقصد بعدی‌مان موزه ملی تیموریان (State Museum of the Temurids) مشهور به موزه امیرتیمور بود؛ ساختمانی نوساز با معماری ویژه که در بیرون از گنبد مقبره امیرتیمور در سمرقند الهام گرفته شده و وقتی واردش می‌شوید، آسمانه‌اش شگفت‌زده‌تان می‌کند.
نقش زیرگنبد، هم‌زمان شما را به یاد نقش زیرگنبد مسجد شیخ لطف‌الله اصفهان، مدرسه طلاکاری و مقبره امیرتیمور در سمرقند می‌اندازد. در دوطبقه موزه اشیایی یادآور تاریخ ازبکستان هستند، ازجمله نقشه قلمرو حکمرانی تیموریان (که نام اصفهان نیز در این نقشه وجود دارد و کیوآرکدهایی هم هستند که وقتی اسکنشان کنید، پیکره واقعیت مجازی امیرتیمور گورکانی ظاهر می‌شود و برایتان از داستان زندگی خودش می‌گوید).
باز هم باید تأکید کنم در اصفهان می‌توانیم چنین موزه‌ای را برای دو شخصیت مهم تاریخی داشته باشیم؛ اول شاه‌عباس صفوی و دوم، ابن‌سینا که محل تدریسش به نام مدرس ابن‌سینا در اصفهان وجود دارد و روایت‌های زیست بیش از 15ساله این چهره جهانی در اصفهان، هنوز برای اصفهانی‌ها، ایرانی‌ها و جهانیان ارائه نشده است.
