به گزارش اصفهان زیبا؛ وقتی تعریف‌های مختلف شهرسازی را از گذر می‌خوانی کارکردهای مهمی برای گذرها تعریف شده و بر نقش مهم آن‌ها در محله‌ها تأکید شده است. اما در خصوص گذر حاج‌آقا نجفی و بررسی بهتر گذرها به سراغ منصوره مهره‌کش کارشناسی ارشد برنامه‌ریزی شهری دانشگاه هنر اصفهان رفتم و از او خواستم تا این موضوع را بهتر توضیح دهد.
مهره‌کش در ابتدای صحبتش تعریفی از گذر دارد و می‌گوید: «گذر به معنی معبر و جاده است. درگذشته شبکه گذرها یکی از مهم‌ترین عناصر ارتباطی بودند و علاوه بر اینکه بین بخش‌های مختلف بافت محله پیوند ایجاد می‌کردند، زمینه حضور فعالیت مختلف و متنوعی برای ساکنان محله نیز در پیرامون گذرها ایجاد می‌شد و جایگاه مهمی در حوزه همگانی شهر داشتند.»
او در ادامه به نقش مؤثر گذرها در محله‌ها اشاره می‌کند و ادامه می‌دهد: «این گذرهای تاریخی به‌عنوان عنصر خطی تلقی می‌شدند که معبری برای تردد روزانه بوده است، اما ازاین‌جهت که کارکردهای مختلف درباره این گذر شکل می‌گرفته است؛ مثل کارکرد تجاری شامل انواع مغازه‌ها، کارکرد مذهبی مثل مساجد و حسینیه‌ها و آموزشی مثل مدارس و حوزه علمیه که درک مخاطب را از این فضاها در نظام محله و شهر دوچندان می‌کرده است.»
این استاد دانشگاه معتقد است گذرها قادر بودند به‌واسطه عناصری که درباره خودشان داشتند، هویت اجتماعی و کالبدی منحصربه‌فرد برای محله خودشان ایجاد کنند. بنا به گفته او از این گذرها در اصفهان بسیار زیاد وجود داشته و در محله‌های جویباره، شهشهان و دردشت از این گذرها زیاد به چشم می‌خورد.
او اضافه می‌کند: «گذرها از طریق تعامل با فضای شهر روح شهرنشینی را در دل محلات تاریخی ایجاد می‌کردند.
یک نمود از فضای عمومی که نقش اجتماعی و فرهنگی را در دل محلات ایجاد می‌کردند. از منظر اجتماعی اگر بخواهیم بررسی کنیم گذرها مکانی بودند برای تهیه مایحتاج روزانه و رفع نیاز محله که راستای محله هم در نظر گرفته می‌شدند و در جهت تردد ساکنان وبستری برای تعاملات اجتماعی نیز کارکرد داشته‌اند.
او در پاسخ به این سؤال که مهم‌ترین ویژگی گذر چه می‌تواند باشد می‌گوید: «شاید مهم‌ترین ویژگی که باید برای گذر در نظر بگیریم باید درباره خودشان انواع کاربری را داشته باشند، مجموعه‌ای از کاربری‌های مختلط مثل مغازه، تکیه، مدرسه وبعضا در گذشته حمام را داشتیم. در گذر باید عنصر شاخصی داشته باشیم و با آن عنصر شاخص مسیریابی آن گذر برای تمام ساکنان محله وجود داشته باشد.
مهره‌کش با تأکید بر اینکه یکی از مهم‌ترین وظایف آن عنصر شاخص علاوه بر ایجاد هویت برای گذر، نقش مهمی برای خوانایی آن گذر می‌تواند داشته باشد، اضافه می‌کند: «یکی دیگر از ویژگی‌های گذر آن است که باید هم پیوندی با سایر مسیرها داشته باشد. تناسب عرض و طول گذر حتما باید رعایت بشود و انسجام فضایی و هویت متفاوتی را نسبت به بافت پیرامون داشته باشد.»
او با اشاره به اینکه متأسفانه این گذرها در طول تاریخ به دلیل گذشت زمان ازلحاظ کالبد و فعالیت دچار فرسودگی شده‌اند، ادامه می‌دهد: «این گذرها انسجام و هویت خودشان را از دست داده‌اند و فعالیتی هم در آنجا جاری و ساری نیست؛ بنابراین بافت دچار فرسودگی کامل می‌شود و می‌تواند بستری برای شکل‌گیری یک فضای بی‌دفاع شهری شود که این فضاها زمینه را برای شکل‌گیری انواع آسیب‌ها فراهم می‌کنند.»
فضای بی‌دفاع شهری در گذرها آسیب‌زاست
او تأکید می‌کند: «مهم‌ترین نکته‌ای که برنامه‌ریزان شهری باید به آن توجه کنند این است که وقتی این گذرها با روش‌های مختلف احیا می‌شوند مهم‌ترین روش که برای احیای گذرهای تاریخی پیشنهاد می‌شود، احیا از طریق بازآفرینی فرهنگ مبناست، فضای بی‌دفاع شهری این گذرها می‌تواند بستری برای گسترش آسیب اجتماعی داشته باشند.» این پژوهشگر و مدرس دانشگاه در خصوص گذر حاج‌آقانورالله نجفی اضافه می‌کند: «در گذر تاریخی حاج‌آقا نورالله، هدف احیای این گذر تاریخی بوده و تلاش شده جداره‌های گذر احیا شود و درمجموع کالبد و فعالیت این گذر که دچار فرسودگی شده است، مجددا احیا وبازآفرینی شود.
شاید این گذر یکی از نقاطی است که در بافت تاریخی به‌عنوان یک محدوده شناخته شده و با افت شدید کیفیت محیطی روبه‌رو بوده که جریان زندگی در آن تزریق شده است.»
حیات شبانه گذر باید تأمین شود
او راه تکمیل شدن احیای گذر حاج‌آقا نورالله و دورشدن این گذر از بافت بی‌دفاع شهری را فعال شدن کاربری پیرامون گذر می‌داند و می‌گوید: «مهم‌ترین اتفاقی که برای این گذر بایستی در طول زمان بیفتد، در کنار احیای سایر کاربری‌ها، کاربری و حیات شبانه آن نیز باید تأمین شود که اگر این اتفاق بیفتد، ارزش گذر را دوچندان می‌کند. در کنار آن، چیزی که تأثیر‌گذاری گذر را دوچندان خواهد کرد این است که دسترسی از طریق خیابان تأمین و قابل‌رؤیت شود. وقتی گذر برای مردم باید قابل‌رؤیت شود تأثیری بیش‌ازپیش پیدا خواهد کرد.»
