بر همین اساس، یکی از مباحث مهم در این خصوص، ارائه تعریفی از «شهر سالم» است. ابتدا باید بدانیم شهر سالم با چه ویژگیهایی شناخته میشود، تا سپس به پرسش و بررسی درباره میزان سلامت شهری که در آن زندگی میکنیم، بپردازیم. هرگاه شهر را از حیث رویکردهای زیستمحیطی، سلامت جامعه، محیط زندگی فردی و اجتماعی، رفاه اجتماعی و… بررسی کنیم، در واقع میزان سلامت آن را سنجیدهایم و به دنبال پاسخ به این پرسش بودهایم که شهر مورد نظرمان چقدر سالم است. بد نیست بدانید که ایده شهر سالم در سال1986 توسط سازمان بهداشت جهانی مطرح شد تا راه را برای اعمال سیاستهای بهداشت عمومی در اروپا هموار کند. هرچند برخی معتقدند که تاریخ دقیق شکلگیری این ایده به اواسط قرن ۱۹ میلادی بازمیگردد.
در اینجا لازم است بدانیم آیا تعریفی استاندارد و جهانی از شهر سالم در جهان وجود دارد یا نه. پاسخ به این پرسش مثبت است. چنانکه سازمان بهداشت جهانی شهر سالم را اینگونه تعریف کرده است: «شهر سالم شهری است که بهطور مداوم در راستای ایجاد و توسعه محیطزیست فیزیکی و اجتماعی و توسعه منابع همکاری و مشارکت تلاش میکند. به نحوی که مردم را قادر سازد بهطور دوجانبه از یکدیگر در اجرای تمام کارکردهای زندگی و ارتقای تحقق حداکثر توان نهفته خود، حمایت کنند.» طبق این تـعـریـف، شهر سالم مباحث زیستمحیطی و مدیریت شهری مانند کیفیت هوا، تغییرات آبوهوایی، مسکن و ساختمان، بهداشت روانی و حملونقل شهری را دربر میگیرد که هریک از این بخشها نیز شامل زیرمجموعههایی هستند که بهصورت جداگانه مورد توجه قرار میگیرند. اما به دلیل اینکه اندازهگیری منظم شاخصهای ضروری در شهر سالم و ایجاد استانداردها بر سلامت شهر امری دشوار است، برخی از کشورها معیار ثابت و مشخصی برای سنجش و اندازهگیری سلامت شهر برای خود مشخص کردهاند. مثلا در اروپا، ارزیابی مشکلات «بهداشت و سلامت» بخشی الزامی در اجرای هرگونه طرح توسعه و عمران عمومی است. یعنی اجرای هر طرح عمرانی در این کشورها مشروط بر رعایت اصول بهداشتی و سلامت است که در غیر اینصورت طرح اجرایی نخواهد شد. یعنی اگر قرار است اجرای یک طرح عمرانی منجر به افزایش آلودگی هوا و تضییع حقوق شهروندان در استفاده از محیطی سالم و بهداشتی شود، عدم اجرای آن در دستور کار قرار میگیرد.
همه در تأمین سلامت شهر مسئولاند
اینکه چه کسانی در شهر مسئول تـأمین سلامت آن هستند، پرسشی است که طبق تعاریف و استانداردهای جهانی پاسخی روشن و صریح دارد. بر این اساس، تمام مسئولان و مقامات محلی مسئولیت دارند برای تأمین و توسعه سلامت شهر از رهگذر اقدامات سیاسی و اجتماعی اقدام کنند؛ بنابراین چنین نیست که مدیران و مسئولان شهری بیتوجه به مطالبات و خواستههای شهروندان در زمینه نگهداری از سلامت شهر، تنها به کلنگزنی و افتتاح پروژهها و ابرپروژههای عمرانی فکر کرده و سلامت شهر را قربانی پیشرفت فیزیکی آن کنند! چرا که بر اساس یک اصل واضح و مشخص که هر عقل سالمی آن را تأیید میکند، شهر پیش از هر چیز باید مکانی امن و پاکیزه برای زندگی باشد و بسترهای لازم برای فعالیتهای اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی شهروندانش را مهیا کند تا ثمره چنین رویکردی، ایجاد آرامش فکری و روحی و تأمین سلامت جسمی شهروندان باشد. در این میان باید دانست که معنای شهر پاکیزه و تمیز نیز تنها به شهری برخوردار از زیباییهای بصری محدود نمیشود. شهری که از آلودگی هوای مستمر رنج میبرد و به جای اکسیژن، انواع سموم را به ریه شهروندانش وارد میکند، هرچقدر هم که باغچههای کوچک و بزرگ در گوشه گوشهاش با انواع گلهای رنگین زینت بخشیده شود و از حیث ظاهری زیبا باشد، در زمره شهرهای سالم به شمار نمیرود! چنانکه در سالهای اخیر از برخی شهرهای ایران مانند کاشان، رشت، طبس و… بهعنوان شهرهای سالم نام برده میشود؛ اما این شهرها به دلیل برخورداری از حجم بالای آلودگیهای زیــسـتمحیـطــی، در فـهـرست شهـرهـای سـالم جای نمیگیرند.
ایجاد شبکه شهرهای سالم در جهان
هماکنون حدود ۹۰ شهر در سراسر جهان، تنها در بخش اروپایی شبکه شهر سالم سازمان بهداشت جهانی عضویت دارند. مهمترین هدف این شبکه بهطور مشخص تمرکز بر مقوله «سلامت» در تمام فعالیتهای سیاسی، اقتصادی و اجتماعی دولتها در شهرهاست. سلامت موضوعی است فراگیر که مقامات دولتی و محلی با توجه به قدرت حمایت از پروژههایی در زمینه سلامت و بهداشت شهروندان، نقش منحصر بهفردی در رهبری این فعالیتها دارند. اما آنچه مورد تأکید جنبش یا برنامه «شهر سالم» در این زمینه است، شامل این موارد میشود: ضرورت بررسی و تمرکز بر فقر شهری و نابرابری شهروندان از نظر امکانات سلامت، ضرورت توجه به گروههای آسیبپذیر شهری، ضرورت رشد مدیریتهای مشارکتی و توجه به عوامل و موانع اجتماعی، اقتصادی و زیستمحیطی در بخش سلامت و بهداشت.
حالا بر اساس این موارد میتوانیم شهری را که در آن زندگی میکنیم، مورد سنجش قرار دهیم و به طرح این پرسشها بپردازیم که شهر اصفهان چه میزان از استانداردها و شاخصههای شهر سالم را دارد؟ شهری که مدعی است یکی از قطبهای گردشگری کشور به شمار میرود و قابلیت این را دارد که در فهرست شهرهای شاخص جهان از حیث جاذبههای گردشگری جای بگیرد، چقدر توانسته آسمانی پاک و آبی را به شهروندانش هدیه دهد؟ چه گامهایی در راستای کاهش بیماریها و ارائه خدمات درمانی ارزان برداشته است؟ چقدر تلاش کرده تا زمینه ایجاد نابرابریهای اجتماعی را مسدود کرده و فرصت بروز و ظهور توانمندی شهروندانش از اقشار مختلف را فراهم آورد؟ آیا توسعه فیزیکی شهر و ازدیاد جمعیت را مشروط بر حفظ و رعایت مؤلفههای بهداشتی کرده و تعریفی صحیح و استاندارد از توسعه شهری را الگوی عملکرد خود قرار داده یا تنها با تأکید بر ساختوسازهای بیرویه، توسعه شهر را از حیث بصری پی گرفته
است…؟
شهرهای سالم جهان را بشناسید
بر اساس معیارهایی که ذکر کردیم، تعدادی از شهرهای جهان به دلیل برنامههای خلاقانهای که برای مقابله با بیماریها و افزایش کیفیت زندگی شهروندان خود تدارک دیدهاند، بهعنوان شهرهای سالم انتخاب شدهاند. در ادامه با 10 شهر از میان این شهرها آشنا شوید. یکی از این 10 شهر، کپنهاگ (دانمارک) است. شهری پرجنبوجوش که طبق گزارش سازمان همکاری اقتصادی و توسعه، تنها 2درصد از کارمندان آن بیش از ۴۰ ساعت در هفته کار میکنند و مانند دیگر شهروندان بیشتر اوقاتشان را برای تفریح، دورهمنشینی، ورزش و استفاده از امکانات آموزشی و فرهنگی موجود در شهر که غالبا رایگان به شهروندان ارائه میشود، سپری میکنند. شهر کپنهاگ مردم شادی دارد و سازمان ملل از نظر میزان شادی، این شهر را در رتبه نخست جهان معرفی کرده است.
دومین شهر سالم جهان، اوکیناوا در ژاپن است که بالاترین تعداد افراد بالای ۱۰۰ سال جهان را در خود جای داده و بسیاری از شهروندان آن حتی تا سنین کهنسالی سلامت خود را به خوبی حفظ میکنند. این در حالی است که رژیم غذایی مردم اوکیناوا با گوشت قرمز و مشروبات الکلی میانه خوبی ندارد و آمار ابتلا به بیماریهای جدی نظیر سرطان، بیماریهای قلبی و دیابت نوع ۲ در بین مردم این شهر پایین است. سومین شهر سالم جهان منطقه مونت کارلو (منطقهای در کشور خودمختار موناکو در اروپای غربی) است که به دلیل برخورداری از سطح بالای رعایت اصول بهداشتی و خدمات درمانی، آمار مرگومیر نوزادان در آن بسیار پایین است. این منطقه ثروتمند همچنین از نظر درآمد تولید ناخالص ملی، پنجمین شهر جهان محسوب میشود.
ونکوور (کانادا) چهارمین شهر سالم در جهان است. شهری که به دلیل برخورداری از سیستم حملونقل عـمـومـی قدرتمند، مسیرهای دوچرخهسواری فراوان، مسیرها پیادهروی، تغییر فرهنگ خودروسواری، اعمال استانداردهای سختگیرانه زیستمحیطی در ساختوسازها و تجارت، جنگلهای همیشه سبز و نسیم ساحلی از پاکیزهترین شهرهای جهان به شمار میرود. اما برای شناخت پنجمین شهر سالم جهان، باید ملبورن (استرالیا) را بشناسید. شهری که در میان ۱۴۰ شهر جهان از نظر پایین بودن میزان جرم و جنایت، خدمات درمانی عالی، آموزش، سازگاری قومیتها و اقلیتهای مذهبی و شیوه زندگی در رتبه نخست قرار دارد. ملبورن شبکه گسترده حملونقل ریـلـی و خـودرویـــی و مـسیـرهـای ویژه تردد دوچرخه دارد و ازجمله دوستانهترین شهرهای جهان به شمار میرود.
شهر نیویورک که معمولا بهعنوان شهری پرازدحام و شلوغ شناخته میشود نیز در میان شهرهای سالم جای گرفته است. این شهر هشت میلیون نفری، مبارزه سریع و مستمر با دخانیات را از دو دهه پیش آغاز کرده است. چنانکه بنابر مطالعهای که از سوی اداره بهداشت این شهر انجام شده از سال ۲۰۰۲ تا ۲۰۱۲ میلادی تعداد افراد سیگاری بالغ در نیویورک ۲۸درصد کاهش یافته است. ضمن اینکه در همین مدت، شمار دانشآموزان دبیرستانی سیگاری نیز ۵۰درصد کاهش یافته است. این شهر همیشه در برنامههای مقابله با تنباکو و دخانیات پیشگام بوده است.
داشتن شهری مناسب برای سالمندان از ویژگیهای شهرهای سالم به شمار میرود. کشور سوئد نیز در زمینه بهبود کیفیت زندگی برای سالمندان همیشه جزو کشورهای نزدیک به رتبههای بالا قرار دارد. در همین زمینه شهر یونشوپینگ الگوی مناسبی برای شهرهای جهان است. برنامههای یکپارچه مراقبت از سالمندان در شهر یونشوپینگ بسیار موفق بوده و یکی از نتایج غیرمترقبهای که از این خدمات حاصل شد، کاهش جدی نیاز به تخت در بیمارستانها بود که منجر به صرفهجویی مالی بسیار گسترده در این کشور شد.
اگرچه سایه شوم فقر بر سر کشور کوبا همچون بسیاری دیگر از کشورها وجود دارد؛ اما جالب است بدانید که شهر هاوانای کوبا از نظر سیاستهای پیشگیرانه در زمینه پزشکی و طب پیشگیری، از سالمترین شهرهای این کره خاکی است. در این شهر میزان مرگومیر نوزادان پایینتر از آمریکاست و به طور میانگین به ازای هر نفر تنها حدود ۴۰۰ دلار برای بیمه خدمات درمانی هزینه میشود؛ در حالی که این رقم در آمریکا به ازای هر نفر ۹۰۰۰ دلار است. اقدامات سادهای نظیر واکسیناسیون ۱۰۰درصدی و معاینات باعث شده تا مردم شهر هاوانا کمتر بیمار شوند. آموزش کمکهای اولیه و احیای قلبی به کودکان و تحصیل در مدارس پزشکی به صورت رایگان از دیگر خدماتی است که شهروندان هاوانا از آن برخوردارند. به همین دلیل هم این شهر از آمار بالایی در زمینه تربیت پزشک در جهان برخوردار است.
اما بشنوید از سنگاپور که نهمین شهر سالم جهان و بهترین مکان برای درمان است. نظام مراقبتهای بهداشتی در این شهر در زمره یکی از بهترین و کارآمدترین نظامهای سلامت جهان قرار دارد و برنامههای دولتی مراقبتهای بهداشت و درمان این شهر ۸۰درصد از شهروندان را تحتپوشش قرار میدهند. سنگاپور در مقایسه با سایر کشورهای ثروتمند جهان، مبلغ کمتری را در بخش مراقبتهای درمانی هزینه میکند. در این شهر برخی جنبشهای موفق بهداشتی صورت میگیرد که از آن جمله میتوان به جنبش کرایه دوچرخه، جنبش تغذیه بدون روغن ترانس و برنامههای عاری از دخانیات اشاره کرد.
در پایان نیز باید از شهر ناپا در ایالت کالیفرنیا یاد کرد که شهروندان آن رکورددار پیادهروی و دویدن هستند. این شهر سرشار از خوردنیهای سالم است و مردم آن نیز معمولا از غذاها و خوراکیهای تولید خود استفاده میکنند. در این شهر جنبشهای مختلفی نظیر جلوگیری از چاقی، دوچرخهسواری و تغذیه با شیر مادر وجود دارد که افراد بسیاری در آن عضو هستند. مردم این شهر از هر بهانهای برای شرکت در برنامههای شاد و تفریحی استفاده میکنند.
