بخردی که معمار و طراح و هنرمند است این هفته دو نیمروز هم میزبان یک رویداد کولهگردی و اقامت شبانه بود که با حضور چندساعته مدیرمنطقه3 شهرداری اصفهان همراه و گفتوگوهای ارزشمندی میان او و حسین کارگر رد و بدل شد که میتواند فتحبابی برای همافزایی میان احیاگران و شهرداری «اصفهانِ قدیم» باشد.
آلبوم خاطرات خانه را ورق میزنم؛ در عکس ابتدای آلبوم، تابلوی «پروژه مرمت خانه تاریخی مهندس بخردی»، «تاریخ شروع: 15/10/78» را میبینم. روایتهای تصویری آلبوم، گواه میزبانی خانه از چهرههای مطرح فرهنگی هنری ملی و بینالمللی است و این فقط سر سوزنی از روایتهای غنی 21 سال زیست سرشار «خانه بخردی» و نزدیک به چهار قرن زیست پر فراز و نشیب این بناست؛ خانهای که سالهای اول حکومت صفویان در اصفهان را به چشم دیده و تا پیش از سلسله اتفاقات آبان و بهمن و اسفند 98 تا امروز، پر از مهمانان اکثرا اروپایی بوده است. یادآوری میکنم 78هفته پیش ما در روزنامه اصفهان زیبا گزارش مفصلی از رویداد ایرانی-رومانیایی در زمینه میراث جهانی بشر، هنر و میراث ناملموس منتشر کردیم که به میزبانی همین خانه برگزار شد و عنوانش را گذاشتیم: «پلی میان ایران و رومانی». اما مهندس بخردی و خانهاش میزبان پلهای فرهنگی و هنری بینالمللی بسیار بیشتری بودهاند و در جدیدترین تجربه، این خانه بانی خیر برقراری پلی میان اصفهان و اصفهانیها شد.
عصر 25 دی 99 به خانه بخردی میرسم و مهمان اتاق 23، یکی از 25 اتاق خانه که پنجرههایی به حیاط دارد، میشوم. اعضای تور در برنامه بازدید سهساعته از میراث محله دردشت و ابنسینا با راهنمایی علیرضا مساح، رئیس اداره گردشگری شهرداری اصفهان، دیدن کردهاند و قرار است شب همگی پای سخنان مهندس مرتضی بخردی بنشینند.دانشآموخته «دانشگاه هتل شاهعباس» که حالا دو دهه است «دانشگاه خانه بخردی» را دارد، همنشینی با اعضای تور را از بازگویی تاریخ اقامتگاه و روایت زندگیاش آغاز میکند. مرتضی بخردی که نامش با «گالری کلاسیک» گره خورده، از تجربه فعالیت در «پروژه» فرانسویایرانی هتل شاهعباس برایمان میگوید. از ماکسیم سیرو و آهنگرها و نجارها و دکوراتیوهای فرانسوی، از فعالیتهای حاج علی مرآتیان، خانواده روحانی که بهترین گچبرهای اصفهان بودند و از خوشسلیقگیهای مهندس ابراهیمیان و ابتکار عملش برای الهامگرفتن از میراث هنر هخامنشیان و صفویان در استخراج فرمهایی برای مبلمان هتل میگوید و اتفاقی را روایت میکند که به تغییر رویه «فرنگیسازان» خیابان آمادگاه منجر شد. روایت جذابی هم از برخوردهای دستودلبازانه جواد چایچی در انتقال ابتکار عملش به مبلمانسازها برایمان تعریف و از دو عدد مهم روایت میکند؛ یک سال و نیم (زمانی که صرف پروژه هتل عباسی شد) و 1.6 میلیون تومان (هزینه همه این تحولات!). او معتقد است که پروژه هتل شاهعباس، یک دانشگاه بود.
اما سوالی که برای خیلیها حتما مطرح میشود این است که چرا مرتضی بخردی در ایران ماند و با وجود آنکه فرزندان و اقوام نزدیکش اکثرا در ایران نیستند، ترک وطن نگفت!؟ خودش در پاسخ این پرسش میگوید: «اصفهان هنوز بعد از آن همه مصائب، بنیه قویای دارد، انرژیهایی دارد که دعوتکننده هستند. به نظر من کسانی که این انرژیها را به هر علتی دریافت نمیکنند، میروند. من چون در زمینه کارهای هنری فعالیت کردهام، همیشه توجهم به این بنیه قوی و سرمایه فرهنگی اصفهان بوده است. صداهای اصفهان مرا جذب کردهاند؛ در هر کوچه پسکوچه صداهای زیادی هست: قلمزنی، نجاری و …. اینها برای من مهم هستند و در ناخودآگاه همه ما تأثیر دارند. من مسافرتهای داخلی و خارجی زیادی داشتهام؛ اما هیچوقت این تصور در ذهنم نیامده که جمع کنم و از اصفهان بروم! اصفهان برای من دریایی بوده که در آن شناور بودهام و کار و پژوهش کردهام.»
بخردی شاهد جزئیات زیست در اصفهان است و از این جزئیات در فعالیتهایش به نحو احسن الهام گرفته. اهل آزمون و خطا هم نیست. همیشه فعالیتهایش بر مبنای تأمل، طراحی و سپس اجرا بوده است. برای همین به جزئیات و کلیات فعالیتهای ارگانهای مختلف فعال در شهر هم اهمیت میدهد و برای تصحیح غلطها پای برطرفکردن خطاها میایستد. مثلا از نصب مجسمهای در میدان محلهشان شاکی است و توضیح میدهد که این مجسمه تناسبی با تاریخ این محله ندارد. از قدیم «دروازه نو» را محله پهلوانها میدانستهاند و یکی از نشانههایش هم زورخانه سر همین میدان است. در بازگویی خاطراتش از فعالیت در کارگاه سرامیکسازی عبادی در نطنز و روند علاقهمند شدنش به «خروس» برایمان میگوید. مهمان ویژه همنشینی، مدیر منطقه3 شهرداری اصفهان، باتوجه به صحبتها و خاطرات بخردی، از ظرفیتهای مهم منطقهای میگوید که عنوان «اصفهان قدیم» را به به دلیل بافت گسترده تاریخیاش از آن خود کرده است. حسین کارگر این خبر خوش را هم اعلام میکند که بخشی را با عنوان «احیای بافت تاریخی» در شهرداری منطقه 3 راهاندازی کردهاند و برنامههایی برای همکاری هر چه بیشتر با سرمایهگذاران بخش خصوصی فعال در بافت تاریخی دارند. به روایت او، شهرداری این منطقه نباید مجبور باشد از «تراکمفروشی» درآمدزایی کند بلکه بتواند عطای صدور مجوز ارتفاع را به لقایش ببخشد. کارگر اضافه میکند: «در این منطقه حدود 630 خانه تاریخی وجود دارند. خانههایی که در نقشه طرح تفضیلی اصفهان ستارهدار هستند. اما تا به حال فقط 30 تا 40 تایشان احیا شدهاند و بعضیهایشان هم آسفالت شدهاند، مثل خانه نائل!» او با تاکید بر اینکه «خودم رغبت بیشتری به بحثهای مرمت و احیا دارم» از مالکیتهای چندگانه و همسو نبودن ارگانهای ذیربط در حوزه احیا و بهرهبرداری صحیح از میراث به عنوان چوبهایی لای چرخ رونق گردشگری منطقه3 اصفهان یاد و مهمتر اینکه از همه فعالان دعوت میکند صرفنظر از دیدن خوبیها، «زشتیها را ببینند و روایت کنند و پای همه ارگانها را به میان بکشند تا این معضلات رفع شوند.» به روایت مدیر منطقه3 شهرداری اصفهان، طی دو سال اخیر البته پروژههای مختلفی در حوزه احیا و مرمت خانههای تاریخی و محور گردشگری انجام شده و بهزودی اصفهان شاهد موجی از افتتاحهای بومگردی و هتل و مجموعههای گردشگری خواهد بود. اما فضا برای سرمایهگذاریهای خیلی بیشتر و احیای خانههای در کمای منطقه، باز است و مدیریت شهری هم سنگی پیش پای سرمایهگذاران نمیاندازد، هر چه در توان دارد برای کمک به آنان به کار میگیرد و چشمانتظار همسو شدن باقی ارگانها هم هست تا آن اتفاقی که باید، برای نجات بافت تاریخی اصفهان بیفتد. چنانکه مرتضی بخردی هم تاکید میکند قدم اول، «نجات میراث» است و قدم دوم که بسا مهمتر از اولی است، «تعریف کاربری متناسب» برای بنا و این دومی به کمکهای دولتی نیاز دارد.
پهلوان مرمت در محله پهلوانها
صداهای اصفهان او را پایبند این شهر کرد؛ آن قدر که دنیاگردی و اصفهاننشینی با هم به متن زندگیاش آمد و از همه بهتر، میراثبان و احیاگر میراث تاریخی محله پهلوانها و میزبان جهانگردانی شد که از سراسر دنیا برای دیدن نصفجهان میآیند؛ چه میزبانی محشری! مرتضی بخردی در قلب سنبلستان اصفهان، خانهای دارد که برای گوشهگوشهاش خوشسلیقگی به خرج داده و وجهه هتل سنتی، موزه، گالری هنری و حتی تا حدودی کافه را با هم برایش فراهم کرده؛ چنان که روحِ آرامِ شورانگیز این خانه لذت تجربه ملاقات با اصفهان را دوصدچندان میکند.
-
نفیسه حاجاتی
خبرنگار
