علی‌رغم حاشیه‌های بسیار در پی بیانیه مناقشه‌برانگیز مشترک چین با رهبران کشورهای عضو شورای همکاری خلیج‌فارس در آذرماه و نارضایتی‌های عمیق تهران از این اقدام پکن و البته با وجود همه حساسیت‌ها و مخالفت‌های غرب از تحکیم روابط ایران و چین، عصر روز دوشنبه (24 بهمن) رئیس‌جمهور کشورمان با دعوت رسمی همتای چینی خود در رأس هیئتی بلندپایه عازم پکن شد تا تعاملات دوکشور از لحاظ اقتصادی و سیاسی و همچنین ظرفیت‌های دیپلماتیک دو طرف در عرض سه‌روز مورد بازبینی قرار گیرد.
سفری که خود چینی‌ها اعلام کرده‌اند که طی دودهه گذشته سفری در این حد نداشته‌اند و مطمئنا بر روند رو به گسترش روابط در قالب همکاری‌های راهبردی بلندمدت (قرارداد 25ساله) این دو بازیگر منطقه آسیا که به گفته آیت‌الله رئیسی نمادی از اراده دو کشور برای توسعه روابط است، تأثیرگذار خواهد بود و درعین حال ممکن است فرصتی برای رایزنی درخصوص مذاکرات هسته‌ای ایران با کشورهای 1+4 و آمریکا به‌شمار آید.
آنطور که کارشناسان گفته‌اند، احتمال دارد بخشی از اهداف این سفر گشایش در مسیر برجام نیز باشد و می‌توان در این باره امیدوار بود؛ چراکه چین همواره حامی ایران در برنامه صلح‌آمیز هسته‌ای بوده و تا به حال مراودات بسیاری در این زمینه با طرف‌های دیگر مذاکرات داشته است.
از طرفی، با توجه به اینکه پکن روابط دیرینه‌ای در حوزه‌های مختلف اقتصادی و سیاسی با تهران داشته، احیای برجام می‌تواند برای این اولین شریک تجاری ایران منافع بسیاری به همراه داشته باشد.
امضای ۲۰ سند همکاری ایران و چین؛ یک بازی دو سر برد
در اولین روز و اولین بخش از سفر آیت‌الله رئیسی به چین که با دو هدف اصلی اقتصادی و سیاسی و راهبردی صورت گرفته است، مهم‌ترین گام در راستای نزدیک‌شدن روابط تهران و پکن در امضای توافق‌هایی فراگیر در قالب 20 سند همکاری میان مقامات عالی‌رتبه جمهوری اسلامی ایران و چین در حضور رؤسای جمهور دوکشور برداشته شد.
توافقاتی که تفاهمات همکاری در زمینه مدیریت بحران، گردشگری، ارتباطات و فناوری اطلاعات، محیط‌زیست، تجارت بـین‌المـللی، مالکیت معنوی، کشاورزی، صادرات، بهداشت و درمان، رسانه، ورزش و میراث فرهنگی از جمله موضوعات آن‌هاست و مطمئنا غربی‌ها را نسبت به آینده این توافقات و تقویت روابط دو کشور بسیار نگران خواهد کرد.تهران_پکن بر استمرار و تقویت این رویکرد دوجانبه تأکید بسیار دارند.
این موضوعاتی است که در بررسی آن‌ها با سیداحمد فاطمی‌نژاد، عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی مشهد گفت‌وگو کردیم. این کارشناس امور بین‌الملل درخصوص ابعاد سفر آیت‌الله رئیسی به پکن، ضرورت‌های آن و همچنین توسعه روابط تهران_ پکن و مواضع منطقه‌ای چین به «اصفهان‌زیبا» می‌گوید: «در روابط دو یا چندجانبه، طبیعتا طرفین سعی می‌کنند منافع خود را کسب کنند؛ سیاستی که همه کشورها در مسیر آن حرکت می‌کنند و چین نیز بر اساس این سیاست عمل می‌کند.»
فاطمی‌نژاد به سیاست‌های مشترک پکن و کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس نیز اشاره می‌کند و می‌گوید: «چین در رابطه با کشورهای حوزه خلیج فارس به منافع خود می‌اندیشد. آنطور که کشورهای حوزه خلیج فارس نیز در سفر رئیس جمهور چین به عربستان و امارات و… توانستند بیانیات و اقدامات مد نظر خود را به صورت مشترک با چین پیش ببرند و به نوعی پکن را در مقابل تهران قرار دهند.
سیاستی که ایران هم می‌تواند مشابه آن را در این سفر رئیس جمهور کشورمان به چین پیاده کند و در پاسخ به بیاینه مشترک شی جین پینگ و کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس مباحثی همچون تعهدات دوجانبه تهران_پکن و احترام به تمامیت ارضی ایران را مطرح کند.
البته باید این موضوع را هم در نظر داشته باشیم که این روابط هم برای یران و هم برای چین بسیار ضروری است و به ویژه از منظر چین برای ما بسیار بااهمیت است؛ چراکه در شرایط تحریم گزینه‌های ایران نسبت به گزینه‌های کشورهای عربی بسیار محدودتر است.»
او ادامه می‌دهد: «علی رغم فضایی که در سفر رئیس‌جمهور چین به عربستان به‌وجود آمد، مشخص است که چین در نهایت بزرگ‌ترین خریدار نفت ایران به شمار می‌رود و نمی‌توان صرف یک بیانیه یا یک اظهارنظر یا مباحث شفاهی از منافع عملی چشم پوشید. از این منظــر سفر آقای رئیسی به چین هم گزینه ضروری بوده و هم بسیار مفید است و هم می‌تواند پاسخی به یک سری واکنش‌هایی که در این اواخر در منطقــه رخ داده است، باشد.»
ضرورت‌های سفر رئیس‌جمهور به چین
فاطمی‌نژاد درباره ضرورت‌های قابل‌توجه سفر آیت الله رئیسی به پکن می‌گوید: «یک بخش از ضرورت‌های این سفر، به چالش‌های سیاسی ایران با غرب برمی‌گردد؛ موضوعی که مختص دیروز و امروز نیست و در مقاطعی اوج می‌گیرد و در برهه‌هایی نیز فروکش می‌کند؛ چالش‌هایی که همیشه وجود داشته و دارد و چین در همه این زمان‌ها به عنوان تکیه‌گاه ایران و به لحاظ تقابل سیاسی در نقش یک وزنه حمایتی عمل کرده است.
دومین ضرورت سفر رئیس‌جمهور به چین مرتبط با مباحث اقتصادی است؛ موضوعی که صرفا حول محور فروش نفت نمی‌چرخد و از منظرهای مختلف مورد بررسی قرار خواهد گرفت. چین به‌عنوان بزرگ‌ترین شریک تجاری ایران هم منبع و مرجع اصلی واردات و هم مقصد اصلی صادرات کشورمان به‌شمار می‌رود و این موضوع برای ایران بسیار قابل‌اهمیت است. در نتیجه از جمله اهداف سفر رئیسی به پکن، تقویت مناسبات تجاری و حفظ همین شرایط است.»
این استاد دانشگاه در توضیح دیگر ضرورت‌های این سفر رئیس دولت به چین می‌افزاید: «سفر آیت‌الله رئیسی به تحولات و اتفاقات اخیر منطقه‌ای نیز مرتبط است تا در پی آن توازنی در منطقه ایجاد شود. چهارمین نکته به مسائل پیرامون ایران، همچون تحولاتی که در افغانستان و روسیه رخ داده است، برمی‌گردد. مسائلی که ایران و چین در برخی از آن‌ها با یکدیگر مواضع مشترک دارند و دوطرف می‌توانند از این فضا در جهت پیشبرد منافع مشترک خود استفاده کنند.»
فاطمی‌نژاد با اشاره به اینکه در حال حاضر تنش بین چین و آمریکا بالا گرفته است و به نظر می‌رسد شاید بتوان در این زمینه از چین امتیازات خوبی گرفت، ادامه می‌دهد: «هر چند راهبرد بلندمدت چین عدم درگیری با آمریکاست؛ اما با توجه به شرایط کنونی، چین برای تقابل با آمریکا انگیزه دارد؛ بنابراین در این شرایط ایران می‌تواند یک سری امتیازات اعلامی نه امتیازات عملی را از پکن دریافت کند.»
احیای برجام؛ از دیگر اهداف سفر رئیسی به پکن
این کارشناس روابط بین‌الملل در خصوص تأثیر این سفر آیت‌الله رئیسی بر احیای برجام و از بن‌بست‌درآمدن مذاکرات وین نیز می‌گوید: «مطمئنا یکی از برندگان احیای برجام، چین خواهد بود. در دولت پیشین ایران این نگرانی وجود داشت که رویکرد غرب‌گرایانه در راستای احیای برجام و همچنین برگشت به این توافقنامه، باعث بی‌توجهی یا کم‌توجهی ایران به چین می‌شود.
اما رویکرد دولت سیزدهم بیشتر شرق‌گرایانه و به سمت روسیه و چین است و اگر برجام احیا شود، علاوه بر اینکه روابط با این دوقدرت از بین نخواهد رفت، گشایش‌هایی همچون رفع محدودیت‌های صدور نفت ایران رخ می‌دهد که در نهایت چین برنده اصلی این بازی خواهد بود.»
به گفته فاطمی‌نژاد، در حال حاضر با اینکه چین بزرگ‌ترین شریک تجاری ایران است؛ اما این مراودات در مقیاس ظرفیت‌هایی که ایران دارد، نیست و با رفع محدودیت‌ها و تحریمی‌های اقتصادی علیه کشورمان مبادلات ایران با چین ممکن است به 50 میلیارد دلار هم برسد.
