اصول پذیرفته‌شده جهانی که از تئوری نظریه‌پردازان مختلف تأثیر گرفته و در سطح بین‌المللی معرفی‌شده‌اند، دستورالعمل‌های روشنی را درباره استفاده از ساختارهای جدید در محوطه‌های تاریخی ارائه کرده‌اند. در ابتدا باید به این پرسش پاسخ داده شود که ضرورت افزودن یک ساختار جدید در زمینه تاریخی چیست؟ هرچند پس از آن، شاخص‌هایی مانند نوع کاربری، شکل، مقیاس، موقعیت و مصالح نیز به پاسخ شایانی نیاز دارند، آیا این ضرورت برای الحاق یک ساختار جدید به‌صورت دائمی یا موقت در میدان نقش‌جهان احساس می‌شود؟
نقش‌جهان جای مجسمه علی‌اکبر اصفهانی هم نیست
مــرتــضــی نـعــمــت‌الــهــی، هنــرمنــد مجسمه‌سازی است که اعتقاد دارد میدان نقش‌جهان نه جای مجسمه علی‌اکبر اصفهانی و نه جای هیچ المان دیگری است. او می‌گوید: «میدان نقش‌جهان یک اثر کامل است و جذابیت دارد و اگر مدیران شهری تصمیم به جذابیت اصفهان دارند، باید آن را در فضاهای فاقد جذابیت شهر اجرا کنند. الحاق اخیر که در میدان نقش‌جهان انجام‌شده حتی اگر به‌صورت موقت باشد، کارشناسانه نیست و هیچ دلیلی برای اجرای آن وجود ندارد.»
این هنرمند که سازنده مجسمه عــلــی‌اکبــر خان اصفــهــانی است، می‌افزاید: «بعد از اینکه مجسمه عــلــی‌اکــبــر خان ســـاخــتــه شــد، شهرداری اصفهان تصمیم گرفت آن را روبه‌روی بازار قیصریه نصب کند و من مخالفت کردم؛ چراکه اگر مجسمه استاد علی‌اکبر در آنجا نصب می‌شد، هیچ ضمانتی وجود نداشت که مجسمه رضا عباسی، علیرضا عباسی و سایر مفاخر اصفهان را نیز در میدان نگذاریم و کم‌کم میدان نقش‌جهان از مجسمه پر می‌شد.»
خرد جمعی باید در مسائل شهری حاکم باشد
محمود درویش، معمار شناخته‌شده اصفهان، نیز با اشاره به اینکه نصب المان‌های شهری باید به‌وسیله متخصصان و با رعایت احتیاط و توجه به بسیاری از موارد صورت گیــرد، می‌گــویـــد: «حــجــم، ابعاد، فاصله المان‌ها از انسان، نوع جنس، معنای آن‌ها و وجود ارتباط فکری با مکان جانمایی‌شده، از عوامل بسیار مهمی است که باید موردتوجه قرار گیرد.» این معمار پیش‌کسوت با بیان اینکه موزه لوور در طول تاریخ تغییرات و الحاق‌های بسیاری داشته است و بااین‌حال وقتی هرم شیشه‌ای در مقابل آن گذاشته شد، اگرچه با مطالعه اجرا شده بود، اما مخالفان جهانی زیادی پیدا کرد که این اقدام را نوعی تصرف در تاریخ و به‌دوراز شأن لوور دانستند، تصریح می‌کند: «افزودن الحاق‌ها و ساختار جدید در میدان نقش‌جهان نیز باید با احتیاط و مطالعه بسیاری انجام‌شده یا اصلا انجام نشود؛ چراکه این فضا دارای تقدس و احترام جهانی است و ما حق نداریم المان‌های مختلف را به‌سادگی و به‌صورت تصادفی در آنجا اضافه کنیم.»
درویش با تأکید بر اینکه خرد جمعی باید بر مسائل شهری حاکم باشد، می‌گوید: «من نمی‌توانم به‌صرف داشتن تخصص اعمال‌نظر کرده و سلیقه فردی را اجرا کنم. هر نوع کاری در فضاهای شهری باید با مطالعه، تحقیق و نظرخواهی همراه باشد. لازم است نظر محققان، متخصصان و عامه مردم دریافت و غربالگری و حاصل جمع آن‌ها اجرا شود.»
فضاهای عمومی شهر فقط متعلق به مدیران شهر نیست
او بــا تــأکیــد بر ایــنــکه میدان نقش‌جهان، مدرسه چهارباغ و دیگر بناهای تاریخی شهر اصفهان دارای ارزش و زیبایی‌اند و با الحاق‌ها، ریـــســه و چراغ زیــبـــا نمی‌شوند، می‌گوید: «ما چطور به خودمان اجازه مــی‌دهــیــم که بــه ســـردر مسجد جامع عباسی میخ بکوبیم و نخ آویزان کنیم و چراغ روی آن بگذاریم! سردر مدرسه چهارباغ در حال نشست است. جلوی آن مترو می‌کشیم و به درودیوار و کاشی‌های آن میخ و مانیتور نصب می‌کنیم! مغازه‌داران بازار به درودیوار میخ می‌کوبند، ویترین می‌گذارند و با در آهنی و قفل و زنجیر، فضا و سکوهای بازار را اشغال کرده و مالک می‌شوند!» این هنرمند معمار تصریح می‌کند: «فضاهای عمومی شهر مشاع است و فقط متعلق به شخص خاصی نیست؛ بلکه به توده مردم تعلق دارد و هر روز به آن‌ها تحمیل می‌شود؛ بنابراین اجرای یک المان نامرتبط یا برنامه‌ریزی برای نصب طرحی باعث می‌شود که من و شما هر روز محکوم به دیدن و استفاده از آن باشیم. باید از این اتفاق‌ها جلوگیری کنیم.»
الحاق‌ها موقتی و مربوط به ایام نوروز بوده است
موضوع را از فریبا خطابخش، مدیر پایگاه جهانی میدان نقش‌جهان، جویا می‌شویم. او ابتدا ضمن اشاره به اینکه این الحاق‌ها موقتی و مربوط به ایام نوروز است و در هرکدام از آن‌ها یکی از نمادهای سفره هفت‌سین قرار داده شده و قرار بوده این الحاق‌ها از میدان برداشته شود و حتما به‌زودی در این زمینه اقدام می‌شود، از تداوم حضور این عناصر الحاقی بی‌اطلاع است و ادامه می‌دهد: «من یک هفته در اداره درگیر پروژه‌های مرمتی بودم و دقت نکردم؛ اما حتما به خاطر کرونا فرصت حمل آن‌ها از میدان را نداشته‌اند.»
خطابخش درباره علت استفاده از چنین عناصر الحاقی در محوطه تــاریــخی نــقــش‌جــهــان، می‌گوید: «نوروز جزء فرهنگ ماست و من موافق نصب نمادهای نوروز در همه بناهای تاریخی ایران هستم و خیلی خوب است که این نمادها در میدان نقش‌جهان گذاشته شود؛ مثل بازی چوگان که در این میدان برگزار می‌شود و پوسترهای آن را هم می‌گذارند؛ ضمن اینکه بته‌جقه از نمادهای سنتی است و نمادهای هفت‌سین به آن‌ها متصل بوده است.»
او با بیان اینکه در ایام نوروز در میدان نقش‌جهان حضور داشته و متوجه آمدوشد و عکاسی آن‌ها از این الحاق‌ها شده است، اضافه می‌کند: «این المان‌ها ابعاد بزرگی ندارند. شاید عکس‌ها را بزرگ گرفته‌اند؛ ولی خیلی در دید نیستند؛ چون اگر منظر میدان را تحت‌تأثیر قرار دهند ما تذکر خواهیم داد.»
مدیر پایگاه جهانی نقش‌جهان بعد از پیگیری موضوع از عوامل اجرایی این پروژه، با بیان اینکه قرار بوده الحاق‌ها تا پایان هفته فرهنگی اصفهان در میدان باقی بماند و الان برای جمع‌آوری‌شان اقدام کرده‌ایم، می‌افزاید: «گزارش‌های ادواری که ما به یونسکو ارسال می‌کنیم شامل چندین بخش است؛ مانند کارهای مرمتی و حفاظتی، دوربین‌های الکترونیکی، برنامه‌های فرهنگی و اجتماعی و مشارکت با شهرداری و دیگر سازمان‌ها که اتفاقا یونسکو تأکید بسیار بر این موضوع دارد که با دیگر سازمان‌ها مشارکت وجود داشته باشد؛ بنابراین اگر اداره‌های اوقاف، میراث، شهرداری و حتی بازاری‌ها مشارکت کنند من حتما عکس و گزارش چنین فعالیت‌هایی را به یونسکو ارسال می‌کنم؛ چون این کارها جنبه‌های مثبتی دارد و یونسکو موافق چنین فعالیت‌هایی است و امتیازهای زیادی برای کشور دارد و تقدیر خواهد شد. من قطعا موضوع اجرای سفره هفت‌سین در میدان نقش‌جهان و همچنین گزارشی با مضمون برگزاری هفته اصفهان را به یونسکو ارسال خواهم کرد.»
ثبت خاطره با عناصر الحاقی
مـــدیـــرعــامــل ســازمــان زیباسازی شهرداری اصفهان نیز با بیان اینکه هرسال برای آذین‌بندی میدان نقش‌جهان سفره هفت‌سین در محوطه آن چیده می‌شود، می‌گوید: «این المان‌ها شب عید طراحی‌شده و چندمنظوره است تا هزینه‌های زیادی نداشته باشد. المان‌های موجود در اولین مرحله در نوروز نصب شدند و قرار است جمع‌آوری‌شده و در سال‌ها و دوره‌های دیگر نیز استفاده شوند.» حسن مؤذنی درباره علت انتخاب میدان نقش‌جهان برای نصب این الحاق‌ها، می‌افزاید: «این میدان جزء مکان‌هایی است که هرسال سفره هفت‌سین در آن قرار داده می‌شود تا گردشگران و شهروندان با ورود به میدان نقش‌جهان ثبت خاطره کنند؛ ضمن اینکه این المان‌های نوروزی برای ایجاد هارمونی در مناطق دیگر مانند منطقه 5 و یک نیز اجرا شده‌اند.»
او تصریح می‌کند: «امسال اولین دوره‌ای است که المان‌های نوروز از سوی مناطق، ساخته و نصب شده‌اند؛ یعنی آن‌ها پیمانکار را انتخاب کرده و طرح‌های سازمان زیباسازی را ساخته و جانمایی کردند که البته هماهنگی‌های آن نیز با ما انجام شده است؛ درحالی‌که سال‌های قبل این المان‌ها یا در کارگاه سازمان زیباسازی ساخته یا به‌صورت برون‌سپاری به بخش خصوصی انجام می‌شد که ما درباره همه این طرح‌ها فراخوان منتشر کرده یا با تعدادی از طراحان برای دریافت ایده‌های آن‌ها تماس می‌گیریم؛ سپس تمام طرح‌ها در هیئت‌مدیره بررسی و برخی از آن‌ها نمونه‌سازی و اجرا می‌شود.»
ابعاد المان‌ها با فضای میدان تناسب دارد
مؤذنی تصریح می‌کند: «المان‌های مــیــدان نــقــش‌جـــهـــان مــوقــتی و قابل‌حمل هستند و با فضای میدان نقش‌جهان تناسب دارند. میدان نقش‌جهان آن‌قدر بزرگ است که مردم می‌توانند در هر جای آن بنشینند و منظر مسجد امام، عالی‌قاپو و مسجد شیخ لطف‌الله را ببینند. هرچه آنجا بگذاریم بازهم خودش را کوچک نشان می‌دهد. درضمن این المان‌ها از نظر تناسبات آن‌چنان بزرگ نیستند که منظر میدان را تحت‌الشعاع قرار داده باشند.» او با اشاره به اینکه کارشناس میراث فرهنگی در کمیته بررسی المان‌های شهری سازمان زیباسازی شهرداری حضور ندارد، ادامه می‌دهد: «میراث فرهنگی زمانی حضور پیدا می‌کند که الحاق‌ها به‌صورت دائمی باشد؛ ضمن اینکه ما با میراث هماهنگ هستیم. اگر میراث فرهنگی درباره این الحاق‌ها نیز اشکالی وارد می‌کرد ما آن‌ها را حتی به‌صورت موقت نیز نصب نمی‌کردیم؛ اما عناصر ثابت زیادی در این میدان وجود دارد که جلوی دید مسجد امام و عالی‌قاپو را گرفته است و هیچ‌کس درباره آن‌ها حرفی نمی‌زند و مصاحبه نمی‌کند.»
دلیلی برای آرایش میدان نقش‌جهان نیست
امــا رئــیــس ایــکومــوس ایــران دیدگاه دیگری دارد. او می‌گوید: «پــرســش‌هــای بــســـیــاری درباره قراردادن ساختارهای جدید در یک محوطه تاریخی وجود دارد که باید به آن‌ها پاسخ داد؛ ازجمله اینکه آن محوطه از چه ارزش‌های تاریخی برخوردار است؟ چه تأسیسات و چه مستحدثاتی دارد؟ اگر آن ساختار جدید است چه ضرورتی دارد؟ حیثیت آن محوطه را به هم می‌زند یا نه؟ در چه موقعیتی ساخته می‌شود؟ حجم، جنس و ابعاد آن چیست؟ آیا به مستحدثات اطراف خود متعرض است؟» مهدی حجت با بیان اینکه اقدام برای اجرای یک ساختار جدید در یک محوطه تاریخی با نیتی که آن را موجب می‌شود، تفاوت دارد، ادامه می‌دهد: «گاهی شما فکر می‌کنید که ارزش‌های میدان نقش‌جهان و آنچه در آن است به‌اندازه کافی جذاب نیست یا آن‌ها را درک نمی‌کنید؛ به همین دلیل از الحاق استفاده می‌کنید تا افراد بیشتری به میدان بیایند؛ اما ریشه این موضوع در این است که وقتی میدان به خودی خود جذاب و زیباست دلیلی برای الحاق و آرایش آن وجود ندارد.» او در ادامه به میدان سن مارکو در شهر ونیز به‌عنوان مثال اشاره می‌کند و می‌گوید: «هیچ المان اضافی ندارد و همه از آن لذت می‌برند؛ لذا هرچه اصیل‌تر و خالص‌تر باشد، زیباتر و درست‌تر است.»
رئیس ایکوموس ایران اضافه می‌کند: «برخی مواقع ممکن است یک الحاق به‌صورت موقتی باشد؛ مثلا هنرمندی جایی برای ارائه اثر خود ندارد و مسئولان به او اجازه داده‌اند برای یک یا دو روز اثر خود را در میدان بگذارد و بعد آن را جمع‌آوری کند که در این صورت نیز اگرچه بازهم پسندیده نیست، اما می‌توان چشم‌پوشی کرد. ولی اینکه برای مراسم نوروز یا مراسم دیگری الحاقی تازه را هرچند به‌صورت موقت در میدان نقش‌جهان قرار دهیم درست نیست.»
