معاون حمل‌ونقل و ترافیک شهرداری اصفهان گفت: پروژه منشأیابی ذرات معلق به‌صورت آزمایش‌های میدانی با استفاده از دستگاه‌های هزینه‌بر به نتیجه رسید؛ به این صورت که ذرات معلق در هر نقطه آنالیز و منشأیابی آن بررسی شده است؛ پس در همین موضوع‌ها نشان می‌دهد که این پروژه برای ما زمان‌بر و بزرگ بوده است. مراحل انجام دو پروژه منشأیابی و سهم‌بندی ذرات معلق و سیاهه انتشار آلودگی هوا در حال حاضر تکمیل شده و نتایج آن مشخص و آماده استفاده برای مسئولان است.
حسین حق‌شناس تصریح کرد: موضوع آلودگی هوا از گذشته تا امروز یک مبحث طولانی‌مدت بوده و از زمانی که مسئولان تصمیم به ایجاد کارخانه‌های صنعتی همچون ذوب‌آهن و فولادمبارکه گرفتند، اتفاق افتاد؛ چرا که توسعه‌ها با محوریت اقتصادی انجام شده است. در تقسیم‌بندی نوع آلاینده‌ها برخی گازها مثل 2 CO و برخی ذرات معلق جامد یا مایع وجود دارد که در هوا به خاطر سایز کوچک معلق است و بقیه آلاینده‌ها که از نوع گاز بوده با چشم مشاهده نمی‌شود؛ اما با بو یا اثرگذاری می‌توان آن‌ها را مشاهده کرد.
او افزود: در کشورهای اروپایی بارش باران زیاد است و قطعا اگر چنین شرایطی نداشتند با آلودگی هوا روبه‌رو می‌شدند. در اصفهان کاهش شدید بارش باران و وزش باد وضعیت آلودگی هوا را تشدید می‌کند.
معاون حمل‌ونقل و ترافیک شهرداری اصفهان با بیان اینکه فعالیت صنایع، حمل‌ونقل و شرایط اقلیمی عوامل آلودگی هوای شهر اصفهان هستند که باید بررسی شوند، خاطرنشان کرد: وسایل نقلیه سنگین مانند کامیون‌ها و اتوبوس‌ها اصل دود قابل مشاهده را ایجاد می‌کنند؛ بدان معنا که هرجا از وسایل نقلیه دود سیاه مشاهده می‌شود، این دود همان ذرات معلق است؛ بنابراین تردد وسایل نقلیه سنگین داخل شهر و وسایلی که از اطراف شهر عبور می‌کنند، در آلودگی هوای شهر تأثیرگذار است. حق‌شناس اضافه کرد: سیر گرمایش زمین در چند سال اخیر نشان داده هر سال دمای کره زمین تا حدودی افزایش یافته؛ از این رو پدیده‌هایی همچون سونامی و خشک‌سالی به‌مرور رخ می‌دهد و کره زمین از زیست‌پذیری خارج می‌شود. در گذشته در شهر اصفهان بارش برف را شاهد بودیم؛ همچنین آب در مادی‌های شهر جریان داشت؛ اما در حال حاضر با شرایط ناخوشایندی مواجه شده‌ایم؛ ازاین‌رو اولین و مهم‌ترین موضوع این است که مردم و مسئولان بفهمند راه را اشتباه آمدیم و باید با برنامه‌ریزی صحیح به بهبود شرایط کمک کنیم. او ادامه داد: اصفهان در یک شاهراه ارتباطی قرار گرفته که حتی تردد وسایلی که مبدأ و مقصد آن‌ها داخل استان نیست، بر آلودگی هوای شهر تأثیر می‌گذارد؛ پس برای انجام محاسبه آلودگی هوا نرم‌افزارهایی وجود دارد که بر اساس داده‌های آن می‌توان تحلیل لازم را انجام داد؛ البته درزمینه حمل‌ونقل بین‌شهری و کشوری نیز پژوهش‌هایی انجام شده است.
کارخانه‌های صنعتی تولیدکننده آلاینده‌ها هستند
معاون حمل‌ونقل و ترافیک شهرداری اصفهان با بیان اینکه کارخانه‌های صنعتی مصرف‌کننده عمده آب و تولیدکننده آلاینده‌ها هستند و این مسائل باید بررسی شده و برنامه‌های بلندمدت، میان‌مدت و کوتاه‌مدت در نظر گرفته شود، اظهار کرد: در حوزه حمل‌ونقل ۴۰ سال پیش شرایط خاصی در اصفهان وجود داشت. آن زمان اصفهان ۵۰هزار نفر جمعیت داشت و مردم اطراف شهر در روستاهایی همچون جی سکونت داشتند که برای رفع نیازهای اساسی خود به مرکز شهر می‌آمدند و بسیاری از نیازهایشان را در اطراف محل سکونت برطرف می‌کردند؛ اما با توسعه شهر و زیــادشــدن فــاصله‌هــا، سـفــرهای شهری طولانی و مسائل حمل‌ونقلی به‌وجود آمد و مردم ناچار به استفاده از خودروی شــخصــی یــا اتــوبــوس شدند.
حق‌شناس بیان کرد: توزیع امکانات برنامه‌ای بلندمدت است که در پلان‌های شهرسازی و مطالعات جامع شهری مصوب وزارت راه و شهرسازی باید مورد توجه قرار گیرد. هوشمندسازی و فضای مجازی در شرایط کرونایی به خوبی اجرا شده است؛ اما باید میزان آلایندگی‌های هوا را مشخص و بعد برای آن‌ها راهکار پیدا کرد؛ همچنین سیستم دورکاری یا فعالیت به‌صورت مجازی را در بسیاری از برنامه‌ها قابل اجرا کرد.
جلوگیری از توسعه ناپایدار شهری
در ادامه نیز معاون پژوهشی و دانشیار گروه محیط‌زیست دانشگاه صنعتی اصفهان گفت: برای تصمیم‌گیری هر مقوله داشتن اطلاعات حرف اول را می‌زند. درزمینه آلودگی هوا از گذشته‌های دور بخش‌ها و دانشگاه‌های مختلفی کار کرده‌اند؛ اما اینکه منابع چه سهمی در آلودگی هوا داشته و تا چه میزان اثرگذار هستند، یکی از مسائل بسیار مهمی است که باید در برنامه‌ریزی‌ها مدنظر قرار گیرد.
محسن سلیمانی با بیان اینکه شهرداری اصفهان با مشارکت اداره‌کل حفاظت محیط‌زیست و دو دانشگاه برتر استان (اصفهان و صنعتی) سال ۹۶ دو پروژه تحقیقاتی شامل منشأیابی و سهم‌بندی ذرات معلق و سیاهه انتشار آلودگی هوا را تعریف کرده است، تصریح کرد: قسمت ذرات معلق توسط تیم دانشگاه صنعتی و موضوع سیاهه انتشار آلودگی هوا از سوی دانشگاه اصفهان پیگیری شد؛ البته این پروژه‌ها دو مسیر جداگانه را طی کرده‌اند.
او ادامه داد: در پروژه سیاهه انتشار آلودگی هوا، موضوع مهم برآورد انتشار آلاینده‌ها از نقاط خروجی همچون دودکش کارخانه، خروجی اگزوز خودروها در منطقه کلان‌شهر اصفهان و آلاینده‌های معیار (گازهای آلاینده، اکسیدهای نیتروژن، گوگرد، ازن، مونوکسیدکربن و ذرات معلق) مدنظر بود؛ هدف از انجام این پروژه آن بوده که مشخص شود هر منبع در هر نقطه‌ای که وجود دارد، چه میزان آلاینده وارد محیط‌زیست می‌کند؛ اما اینکه این میزان چقدر بر شهر اصفهان اثر می‌گذارد، بحثی جداگانه است. معاون پژوهشی و دانشیار گروه محیط‌زیست دانشگاه صنعتی اصفهان بیان کرد: میزان خروجی آلاینده‌ها در پروژه تحقیقاتی سیاهه انتشار آلودگی هوا مشخص شده است. سلیمانی ادامه داد: پروژه منشأیابی و سهم‌بندی ذرات معلق مهم‌ترین عامل اثرگذار بر کیفیت هوای شهر اصفهان است؛ همچنین در نقاط مختلف شهر اصفهان و پیرامون آن نمونه‌برداری شده و بر اساس آنالیزهای انجام‌شده سهم منابع مختلف در ایجاد ذرات معلق مشخص و سپس به‌صورت اطلاعات جمع‌بندی شده در قالب گزارش ارائه شده است.
برنامه‌ریزی برای رفع مشکل آلودگی
سلیمانی اضافه کرد: هدف هیچ‌کدام از پروژه‌های تحقیقاتی این نبود که با انجام پروژه مشکل آلودگی هوای شهر اصفهان حل شود؛ بلکه هدف این بود که اطلاعاتی در اختیار مسئولان و مدیران و تصمیم‌گیران قرار داده شود تا اولویت‌بندی‌ها انجام و به سمت برنامه‌ریزی و رفع مشکل حرکت شود. تا شعاع ۳۰ کیلومتر منابع مختلف آلاینده هوا وجود دارد و در اطراف شهر اصفهان شهرک‌های صنعتی و صنایع در حال فعالیت هستند؛ همچنین تردد وسایل نقلیه سبک و سنگین در شاهراه‌های ورودی فعال است؛ در داخل شهر نیز اصناف متعدد فعالیت دارند که بعضی از آن‌ها می‌توانند آلودگی ایجاد کنند؛ علاوه بر این، کانون‌های گردوغبار، به‌ویژه در شرق اصفهان، به‌عنوان منابع تولیدکننده ذرات معلق از دیگر عوامل آلایندگی هوای شهر به‌شمار می‌روند.
او با بیان اینکه وقتی صحبت از سیاهه انتشار می‌شود، باید تک‌تک آلاینده‌ها، اندازه‌گیری و میزان خروجی آن‌ها تخمین زده شود که به عنوان مثال، چه تناژی از دودکش صنایع یا اگزوز خودروها و اصناف خارج می‌شود، افزود: نتایج پروژه منشأیابی و سهم‌بندی ذرات معلق نشان می‌دهد میزان تأثیرگذاری منابع آلاینده در فصول مختلف متفاوت است و در فصول سرد عمده‌سهم ناشی از فعالیت صنایع به میزان ۳۷درصد است که در فصول گرم سهم این صنعت کم می‌شود؛ زیرا آلودگی‌ها فرصت پخش‌شدن پیدا می‌کنند.
مجری پروژه منشأیابی و سهم‌بندی ذرات معلق هوای شهر اصفهان اظهار کرد: پس از آن، فعالیت‌های حمل‌ونقلی در ناوگان‌های مختلف مطرح است که بین ۳۳ تا ۵۳ درصد در فصول سرد و گرم تأثیرگذار هستند؛ سپس احتراق گاز طبیعی که به اشتباه به‌عنوان سوخت پاک معرفی می‌شود، می‌تواند یکی از منابع آلایندگی باشد؛ زیرا در فصل سرد مصرف گاز در بخش خانگی به‌شدت افزایش پیدا می‌کند؛ به‌طوری‌که در شبانه‌روز مصرف گاز در بخش خانگی بیش از ۴۰میلیون مترمکعب است؛ با تغییر فصل و میزان مصرف گاز سهم بخش خانگی از 7درصد به 2درصد کاهش پیدا می‌کند.
سلیمانی بیان کرد: موضوع دیگر، گردوغبار جاده‌ای و طبیعی است که در فصول سرد سال سهم این بخش 4درصد بوده، اما وقتی هوا گرم می‌شود، با توجه به فعال‌شدن کانون‌های طبیعی به دوونیم برابر، یعنی به میزان ۱۰درصد، افزایش پیدا می‌کند. بخش دیگر آلاینده‌های ثانویه است. در شرایط کرونایی حمل‌ونقل کاهش یافته، اما آلودگی بر قوت خود باقی مانده است. یکی از دلایل این است که فعالیت بخشی از منابع از بین نرفته؛ به عنوان مثال، بخش صنعت در دوران کرونا فعال بوده است.
او خاطرنشان کرد: بخش دیگر منابع غیراحتراقی ناشی از بخارهای پمپ‌بنزین‌ها یا جاهایی است که نشت مواد آلی وجود دارد و سهم حدود یک تا 2 درصد را در فصول مختلف شاهد هستیم و مابقی منابع ناشناخته است.
او با بیان اینکه، نه‌تنها آلودگی ذرات معلق، بلکه آلاینده‌های دیگری همچون اکسیدهای نیتروژن ناشی از فعالیت‌های صنعتی همچون نیروگاه‌ها و بخش حمل‌ونقل را باید در نظر گرفت، افزود: این آلاینده‌ها وقتی وارد هوا می‌شوند، می‌توانند به‌صورت ذره‌ای بروز پیدا کنند که از آن‌ها با عنوان آلاینده‌های ثانویه یاد می‌کنیم. در فصول سرد و گرم سال می‌بینیم که بین ۱۱ تا ۱۳درصد سهم آلودگی ذرات معلق هوای شهر اصفهان ناشی از این بخش است. معاون پژوهشی و دانشیار گروه محیط‌زیست دانشگاه صنعتی اصفهان تصریح کرد: سهم انتشار منابع آلاینده مختلف در شهر اصفهان نشان داده در دو بخش منابع ثابت و متحرک بسته به نوع آلاینده درصدها متفاوت است؛ زیرا نقش منابع متحرک بیشتر از منابع ثابت است؛ ولی در بخش اکسیدهای گوگرد، بخش عمده را منابع ثابت (صنعتی) دارد. بررسی‌ها نشان داده که در کلان‌شهرهایی همچون اصفهان مسیر توسعه به درستی پیش نرفته است.
موضوع آلودگی با مقوله‌های اقتصادی و اجتماعی گره خورده است
سلیمانی با اشاره به اینکه توسعه به مفهوم پایدار که به محیط‌زیست و منابع طبیعی توجه شود، صورت نگرفته است، افزود: البته طبیعت تا حد امکان با ما مدارا کرده و به ظلمی که انسان‌ها داشتند، واکنش نشان نداده است. ما به جایی رسیدیم که برای اصفهانی که به‌عنوان باغ‌شهر از آن یاد می‌شد، شعار رسیدن به زیست‌پذیری سر می‌دهیم و اگر عزم و اراده جدی وجود داشته باشد، باید توسعه با مفهومی که تاکنون دنبال شده، متوقف شود. موضوع آلودگی با مقوله‌های اقتصادی و اجتماعی گره خورده است و باید مدنظر قرار گیرد؛ اما آیا اولویت محیط‌زیست و سلامت بوده یا تولید و ایجاد اشتغال بیشتر است؟
او خاطرنشان کرد: باید عزم و اراده جدی برای جلوگیری از توسعه به مفهوم ناپایدار، در نظر گرفته شود. هر صنعتی را توسعه دادیم، تکنولوژی هم‌خوان با مفهوم توسعه پایدار نبوده است؛ بررسی‌ها نشان داده است برای داشتن هوای سالم باید بیش از ۷۵درصد فعالیت‌ها را متوقف کنیم و این نشان می‌دهد چقدر بارگذاری‌ها بیش از ظرفیت‌ها بوده است.
معاون پژوهشی و دانشیار گروه مــحیــط‌زیــســت دانـشــگاه صنـعـتـی اصفهان اضافه کرد: جلوگیری از توسعه ناپایدار، توجه به ظرفیت محیط‌زیست و اجرای قوانین به‌ویژه قانون هوای پاک در این راستا می‌تواند اثرگذار باشد. درباره صنایع فعال نیز باید از مبدأ با به‌روزکردن تکنولوژی و استفاده از فیلترهای مخصوص از انتشار آلودگی هوا جلوگیری کرد؛ در غیر این صورت فعالیت متوقف یا جابه‌جایی آن‌ها انجام شود.
