مشارکت قدرتهای اقتصادی در چالشهای جهانی از اهدف اصلی گروه بیست است و رؤسای جمهور و نخستوزیران با زیر مجموعهای از وزرای اقتصادی و رؤسای بانکهای جهانی از حاضران ثابت و همیشگی آن هستند که جدای از محورهای همیشگی آن، به مشکلات روز جهان نیز میپردازند. مدیریت کرونا و کاهش انتشار گازهای گلخانهای در صدر مباحث اجلاس گروه بیست امسال و پرونده هستهای ایران و موقعیت اضطراری مردم افغانستان نیز از موضوعات حاشیهای و مورد بحث دیدارهای دو یا چند جانبه سران آن بود.
سران کشورهای جهان با چه مواضعی در اجلاس ایتالیا حضور پیدا کردند؟
شنبه و یکشنبه هفته جاری رم شاهد گفتوگویهای سران صاحبقدرت اقتصادی در بیستوششمین سال برگزاری اجلاس گروه بیست بود، تا از دل تبادل نظرات، چارهای برای حل چالشهای آبوهوایی، کرونا و مدیریت پرداخت عادلانه مالیات برای شرکتهای بین المللی با بهرهگیری از قدرت اقتصاد اندیشیده شود. شرایطی که اعتراضات فراوانی را پیش از شروع این اجلاس بهخصوص در رم ایجاد کرده بود و مردم از سران خواسته بودند تا برای بهبود این شرایط، تضمینی در اجلاس رم ایجاد کنند. از سویی با توجه به بحران کنونی در افغانستان، رسیدگی به شرایط اقتصادی این کشور نیز در دستور کار سران جی بیست قرار گرفت. آنچه که طالبان نیز آن را در قالب یک درخواست در تعهدات مادیشان به افغانستان و پیش از برگزاری این اجلاس عنوان کرده بودند و در طی نشست جی بیست نیز قول رسیدگی به بحران اقتصادی در افغانستان از سوی اعضا داده شد. نخست وزیر ایتالیا با پرداختن به ضرورت اتحاد برای مواجهه با چالشهای جهانی در این اجلاس و تأکید بر تعهدات این اجلاس گفت: «قبل از پاندمی با حمایتگرایی، یــکجانــبــهگـــرایی و نــاســـیــونـــالیـــسم مواجه بودیم؛ اما هرچه بیشتر با همه چالشهای خود پیش برویم، واضحتر میشود که چندجانبهگرایی بهترین پاسخ برای مشکلاتی است که امروز با آن روبهرو هستیم که از بسیاری جهات این تنها راه است. از همهگیری کرونا، تغییرات آبوهوایی تا مالیاتهای منصفانه و عادلانه، رفتن به تنهایی یک گزینه نیست. ما باید تمام تلاش خود را برای غلبه بر اختلافات انجام دهیم. رهبران باید از چالشهای جمعی پیشرو آگاه باشند. بیش از ۷۰درصد از مردم در کشورهای با درآمد بالا حداقل یک دز واکسن دریافت کردهاند. در مقایسه، تنها ۳ درصد از افراد واجد شرایط که در فقیرترین کشورهای جهان زندگی میکنند، یک بار تزریق شدهاند. این تفاوتها از نظر اخلاقی غیرقابل قبول هستند و بهبود جهانی را تضعیف میکنند.» جو بایدن، رئیس جمهور آمریکا نیز با محوریت ترمیم عملکرد نادرست دونالد ترامپ در خصوص روابط واشنگتن با متحدانش و البته کسب برخی اهداف سیاسی در رابطه با چین، ایران و افغانستان با انجام نشستهای دو یا چند جانبه در این اجلاس حضور پیدا کرد. بایدن همچنین ضمن بیان امیدواری از ادامه پیشرفتها در اجلاس تغییرات اقلیمی گلاسکو که در ادامه اجلاس گروه بیست در بریتانیا در حال برگزاری است، با انتقاد از عدم حضور چین و روسیه به عنوان بزرگترین تولیدکنندگان آلایندهها در این اجلاس، این موضوع را مایه سرخوردگی عنوان کرد. رئیس جمهور آمریکا در این اجلاس با اشاره به تعهدات آمریکا در خصوص تغییرات اقلیمی نیز گفت: «ما 900 میلیارد دلار برای انرژی تجدیدپذیر درنظر گرفتهایم و کنگره هفته آینده درباره آن رأیگیری خواهد کرد. ما باید به کارهایی که روسیه، چین یا عربستان سعودی انجام نمیدهند، متمرکز شویم.» بوریس جانسون نخستوزیر بریتانیا و میزبان اجلاس تغییرات اقلیمی سازمان ملل متحد در گلاسکو نیز طی سخنانی در نشست رم عنوان کرد: «تدریجا پوچبودن وعدههای بدون عمل از سوی برخی رهبران جهان مشخص میشود.» او با اشاره به اجلاس گلاسکو با محوریت مقابله با گازهای گلخانهای افزود: «اگر گلاسکو شکست بخورد تمام این طرح (مقابله با تغییرات اقلیمی) نیز شکست خواهد خورد.» استرالیا و فرانسه هم با وجود اختلافات بر سر خریدوفروش زیردریاییهای هستهای و با دفاع از مواضع خود در اجلاس جی بیست حضور پیدا کردند؛ آنچه که موجب عدم ملاقات امانوئل مکرون با نخست وزیر استرالیا در رم به همراه حمایتهای آمریکا از فرانسه و حمایت بایدن از مکرون در حضور دیگر اعضای این اجلاس شد. آنگلا مرکل، صدراعظم پیشین آلمان نیز از دیگر حاضران این نشست بود که با همراهی اولاف شولتز، صدراعظم آینده این کشور در رم حضور پیدا کرد. او که به نظر میآمد اهداف سیاسی همچون رسیدگی به پرونده هستهای ایران را در اولویت و دستور کار این سفر قرار داده است، به همراه شولتز دیدارهایی چندجانبه ای با بایدن، مکرون و جانسون انجام داد.
مروری بر حواشی اجلاس جی20
نشست گروه 20 اما حواشی بسیاری را در پس دیدارهای تک به تک و همچنین گروهی سران این اجلاس به همراه داشت. ملاقاتها و سخنرانیهایی با موضوعاتی فراتر از محورهای اصلی اجلاس و با هدف افزایش قدرت اکثریت کشورهای عضو. مسئله پرونده هستهای ایران و مذاکرات وین از جمله مباحث برخی کشورها و در حاشیه این اجلاس بود. آنچه که در دیدار چهارجانبه سه کشور اروپایی فرانسه، انگلستان و آلمان با آمریکا به صدور بیانیهای علیه ایران منتهی شد. تروییکای اروپایی در این بیانیه زیادهخواهانه از ایران خواستند تا به توافق برجام پایبند بوده و دست از گسترش فعالیتهای هستهای خود بردارد و ازسوی دیگر خواهان بازگشت سریعتر تهران به میز مذاکرات شدند. در این بیانیه ادعاهای غیرواقعی اروپاییان باز هم تکرار شده و آمده است: «ما، رئیسجمهور فرانسه، صدر اعظم آلمان، نخستوزیر انگلیس و رئیسجمهور آمریکا امروز در رم با یکدیگر دیدار کرده تا درباره خطراتی که برای امنیت بینالمللی به دلیل تشدید برنامه هستهای ایران ایجاد شده، بحث کنیم. ما عزم خود را برای اطمینان از اینکه ایران هرگز نتواند به توسعه سلاح هستهای یا دستیابی به آن بپردازد ابراز کردیم و نگرانی شدید و فزاینده خود را به اشتراک گذاشتیم. ایران هیچ نیاز غیرنظامی معتبری برای این اقدام نداشته اما هر دو اقدام برای برنامههای تسلیحات هستهای مهم هستند. ما توافق کردیم که ادامه پیشرفتهای هستهای ایران و موانع برای فعالیت آژانس بینالمللی انرژی اتمی امکان بازگشت به برجام را با خطر مواجه میکند.»
این بیانیه با واکنش ایران و پاسخگویی از سوی سخنگوی وزارت امور خارجه کشورمان نیز مواجه شد. سعید خطیب زاده با اعلام اینکه ما از قصد دیگر طرفها برای بازگشت کامل به اجرای تعهدات خود استقبال میکنیم، گفت: «ملاک برای ما، عمل طرف مقابل است. دولت جدید آمریکا بر خلاف مواضع اعلامی، همچنان سیاست فشار حداکثری که منجر به اعمال تحریمهای جدید یا اعمال مجدد تحریمهایی که پیش از آن رفع شده بودند را ادامه میدهد. بحران به اصطلاح هستهای که در این بیانیه به گزافه از آن یاد شده است، یک بحران ساختگی و تبلیغاتی بیشتر نیست. اما هرچه هست، شرایط کنونی در واقع حاصل عدم مسئولیتپذیری و عدم پایبندی به اجرای تعهدات توسط دولتهای صادرکننده این بیانیه بوده و خروج غیرقانونی و نقض قطعنامه ۲۲۳۱ (۲۰۱۵) شورای امنیت سازمان ملل متحد توسط دولت ایالات متحده آمریکا و بیعملی طرفهای اروپایی در اجرای تعهدات خود منجر به ایجاد وضعیت کنونی شده است.» این در حالی است که وزرای خارجه عربستان و آمریکا نیز درباره برنامه هستهای ایران در رم به گفتوگو نشستند و به موضوعاتی همچون روابط دیرینه میان دو کشور، امنیت و ثبات غرب آسیا و گسترش همکاریهای دوجانبه نیز پرداختند. از سویی اظهارات سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه و تأیید موضع تهران در خصوص برجام از دیگر حواشی مورد توجه این اجلاس بود. لاوروف با بیان اینکه هرگونه تعدیل در شکل اصلی توافق هستهای برای ایران غیرقابل قبول بوده و مسکو نیز این موضع را کاملا تأیید میکند، اظهار داشت که احیای این توافق به صورت اصلی و بدون واردکردن هرگونه تغییری، تنها راه ممکن است.
استفاده از اقتصاد در حل بحرانهای بین المللی نیاز به توافق دارد
«اصفهانزیبا» برای بررسی اجلاس جی بیست و اهداف اقتصادی و سیاسی آن با سید کمال طیبی، کارشناس اقتصاد بینالملل و استاد دانشگاه اصفهان گفتوگو کرد. او با اشاره به اهداف اصلی اجلاس گروه بیست، اقدامات اقتصادی کشورهای صاحب قدرت و حتی نوظهور را در حل بحرانهای اقتصادی و چالشهای محیط زیستی مؤثر دانست و تأکید کرد: «رسیدگی به مسائلی همچون تخریب محیط زیست و تغییر اقلیم از طریق سیستمهای حملونقل، رشد سرمایهگذاری و فعالیتهای صنعتی، باعث تولید گازهای گلخانهای میشود و اثرات تخریبی بسیاری بر زمین دارد. طی دو دهه آینده ما شاهد افزایش حرارت کره زمین خواهیم بود که این موضوع مطمئنا تخریب محیطزیست را به دنبال خواهد داشت. از سویی کمبود منابع آبی نیز از دیگر بحرانهای پیش روی زمین است که جامعه جهانی میتواند با اجماع خود و با اخذ تصمیمات صحیح اثرات ناشی از آنها را کاهش دهد. در حال حاضر کشورها در حوزه تخریب محیطزیست به سه دسته تقسیم شدهاند؛ کشورهایی که سهم بیشتری در تولید کربن دارند، کشورهایی با سهم کمتر و کشورهای قربانی. بنابراین این اجلاس با هدف رسیدگی به یک توافق جهانی به سمت توسعه پایدار و با استفاده از قدرت اقتصادی شکل گرفته است. اقداماتی در راستای بهبود و حفظ و نگهداری محیط زیست نه بر علیه آن.» به گفته طیبی استفاده از قدرت اقتصاد و سرمایهگذاری برای حل بحرانهای بینالمللی نیاز به توافق و تعامل بدون اهداف فردی دارد؛ چراکه در غیر این صورت چنین اجلاسهایی همچون گروه بیست از اهداف اصلی خود دور خواهند شد. او خاطر نشان کرد: «توافق به منظور سرمایهگذاری و اعمال هزینهها برای حفظ و نگهداری محیط زیست لازمه اینگونه اجلاسهاست. از سویی عدم رسیدگی به بحرانهایی همچون سونامی، خشکی دریاها، اقیانوسها و آلودگی هوا و بحرانهای معیشتی در کشورهای جهان سوم باعث مهاجرت انسانها از کشورها در حال توسعه و فقیر به سمت کشورهای پیشرفته و در نهایت رشد هزینهها در جهان میشود.» این استاد اقتصاد بینالملل معتقد است که کشورهای پیشرفته باید در بستر چنین اجلاسهایی به یک نوع تعادل و توافق در فعالیتهای اقتصادی خود برسند. او گفت: «امروزه بیش از هر زمان دیگری نیاز به تعامل میان کشورها در حوزه اقتصاد و البته سیاست وجود دارد؛ چراکه مشکلات، اختلافات، تنشها و عدم همکاریهای سیاسی در بلندمدت، رسیدن به اهداف اقتصادی را مختل خواهد کرد. برای مثال زمانی که ترامپ از معاهده پاریس خارج شد، مشکلات و مسائلی بسیاری را چه برای خود و چه برای متحدانش به وجود آورد.»
بیانیه اجلاس رهبران جی 20
اجلاس جی بیست در حالی روز یکشنبه به پایان رسید که نتایج اجلاس بیــنالمللی آبوهــوایی در گلاســکو نیز تأثیر بسیاری بر خروجی نهایی آن دارد. با این حال سران اجلاس ایتالیا با توافق بر سر مسائلی همچون اقدامات هدفمند و مؤثر به منظور محدودکردن روند گرمایشی زمین با کاهش یکونیم درجه سانتیگرادی در به صفر رساندن کربن تا سال 2050، مقابله با جرائم الکترونیکی، توافق برای اعمال مالیاتی حداقل 15 درصدی بر سود شرکتهای بزرگ جهان، مقابله با کرونا از طریق تسریع واکسیناسیون با تأکید سازمان جهانی به رهبران گروه 20 و تعهدات مالی در خصوص بحران اقتصادی افغانستان به این اجلاس دو روزه در رم با صدور بیانیهای پایان دادند. بیانیهای نهچندان دلچسب از نظر طرفداران محیط زیست و البته بدون الزام در اجرای مفاد آن، که سازمان صلح سبز آن را ضعیف و عاری از بلندپروازی و بصیرت توصیف کرد و به عقیده برخی کارشناسان خروجی این اجلاس به نوعی نیمه کاره، فاقد اقدامات لازم و چندان موفق نبود. چراکه به نظر تحلیلگران عدم اتحاد اعضا و اختلاف و تقابل آنها بر سر مسائل مورد بحث این اجلاس و درگیر مسائل حاشیهای مانع از تحقق اهداف جمعی میشود و عملا نتیجهای در حل بحرانهای کنونی جهان همچون شرایط نامساعد اقلیمی، کمبود آب، بحران و جنگ در خاورمیانه، کرونا و… نخواهد داشت؛ تا جایی که آنتونیوگوترش، دبیرکل سازمان ملل پس از ترک این نشست در توئیتر خود گفت: «با اینکه از تعهد مجدد گروه ۲۰ به چارهسازیهای جهانی استقبال میکنم، رم را بدون رسیدن به آمالم ترک خواهم کرد.» ایتالیا نیز پس از پایان این اجلاس، ریاست دورهای را به اندونزی برای سال آینده واگذار کرد.
