به گفته امیرعبداللهیان در رایزنیهای صورت گرفته با چاووش اوغلو، توافق شد یک سند همکاری بلندمدت با هدف گسترش هرچه بیشتر روابط و ارتقای تعاملها در همه حوزهها با محوریت اقتصادی تدوین شود. این سند قرار است در سفر رجب طیب اردوغان به تهران و تا پیش از پایان سال میلادی به امضای رؤسای جمهوری دو کشور برسد. چاووش اوغلو همچنین در کنفرانس خبری مشترک با امیر عبداللهیان از ایران بهعنوان «خانه دوست» یاد کرد و از پیشنهاد ایران برای تدوین نقشه راه همکاریهای بلندمدت بین دو کشور استقبال و اعلام کرد که قرار است در حاشیه نشست برگزاری شورای عالی همکاریهای دو کشور این قرارداد امضا شود. وزیر خارجه ترکیه با بیان اینکه این دیدار و رایزنیهای صورت گرفته باعث میشود شتاب بیشتری در روابط دو کشور و تحقق توافقهای صورتگرفته میان آنکارا و تهران ایجاد شود، افزود: «امیدواریم مذاکرات برجام در وین نیز به نتیجه برسد؛ چراکه به نتیجه رسیدن این مذاکرات نهتنها ازنظر اقتصادی، بلکه ازنظر ایجاد هرچه بیشتر ثبات در منطقه و روابط ما با ایران مهم است.» مدیریت منابع آبی، همکاریهای مرزی و مسائل زیستمحیطی، بحران افغانستان، یمن، سوریه، تحولات قفقاز و تحریمهای آمریکا علیه ایران نیز از دیگر موضوعهای موردبحث در این دیدار دیپلماتیک بود.
به گفته کارشناسان حوزه بینالملل، روابط ایران و ترکیه بهعنوان دو قدرت بزرگ منطقهای بر تحولات منطقه تأثیرگذار خواهد بود و تقویت این روابط میتواند باعث ثبات منطقه در مقابله با قدرتهای فرامنطقهای شود. درعینحال روابط تهران، آنکارا همیشه توأم با درگیری و رقابت بوده و اختلافهای آنها نیز خبرساز بوده است؛ اما اینکه هماکنون باوجوداین اختلاف چه چیزی در سیاست جدید دو کشور ایران و ترکیه تغییر کرده است، پرسشی است که باید از کارشناسان پرسید.
رویکرد جدید ترکیه درباره ایران به برجام برمیگردد
ســیــد احــمـــد فـــاطــمــینـــژاد، اســتــــاد روابــط بینالملل و عضو هیئتعلمی دانشگاه فردوسی مشهد، در گفتوگو با «اصفهانزیبا» با اشاره به برخی اختلافهای تهران و آنکارا، همچون بحران قفقاز، بیشترین اختلاف میان این دو کشور را به روابط دوجانبه و ناتوانیها در حوزه اقتصادی و تجارت نسبت داد و گفت: «از گذشته توافقها و مناسبات تجاری میان ایران و ترکیه، بهخصوص در حوزه صادرات نفت و گاز ،از سمت ایران وجود داشت که تحریمها علیه کشورمان باعث شد ترکیه نتواند تعهدات مالی خود را درباره ایران انجام دهد و در مقابل سطح تولید نفت و گاز ایران هم با مشکلات بسیاری مواجه شد و ایران نیز نتوانست بهموقع مقدار گاز فروختهشده به ترکیه را تحویل دهد؛ تا جایی که این موضوع به شکایتهای بینالمللی از سمت ترکیه نیز کشیده شد؛ مسائلی که همگی بر سردی و نوع روابط دو کشور طی این سالها مؤثر بوده است؛ چراکه روابط طرفین بیش از اینکه ماهیت سیاسی داشته باشد، بهصورت سنتی بوده و پایه اقتصادی داشته است.»
این استاد دانشگاه ادامه داد: «اختلافهای تجاری میان تهران و آنکارا در کنار دیگر مسائل همچون بحران قفقاز و افغانستان روابط دو کشور را با مشکلات بیشتری مواجه کرد؛ اما خوشبختانه به نظر میآید ورق برگشته است و وزیر خارجه ترکیه، تهران را بهعنوان خانه دوست خود در مقابل جامعه جهانی معرفی میکند.» فاطمینژاد این اعلان دوستی ترکیه با ایران را در ادبیات دیپلماتیک بهعنوان سطح بالایی از یک سیگنال مثبت میداند که بخشی از آن را باید به مشکلات اقتصادی ترکیه ربط داد. او افزود: «طی یکیدو سال اخیر شاهد افت پیوسته ارزش لیر ترکیه بودهایم که نشان میدهد ترکیه در تحقق اهداف اقتصادی خود موفق نبوده و نتوانسته است برنامههای اقتصادی خود را بهدرستی پیش ببرد؛ به همین خاطر هم به فکر احیا و توسعه روابط اقتصادی با ایران افتاده است. از سویی، با ازسرگیری مذاکرات وین در 8 آذر چشماندازهایی در خصوص گشایش روابط ایران و غرب نیز مطرح است که در تغییر سیاست ترکیه نسبت به ایران بیتأثیر نیست.» او گفت: «ترکیه در این سالها نشان داد در چرخشهای یکباره سیاست خارجیاش بسیار حرفهای است. نهتنها در روابط با ایران، بلکه در روابط با روسیه، رژیم صهیونیستی و اتحادیه اروپا نیز این تغییر رفتار از ترکیه بسیار دیدهشده است. ترکیه حتی در اوج منازعه با یک کشور میتواند تغییر رویکرد دهد و در سیاست خود بازنگری کند. به عبارتی، مواقعی که حس کند منافعش به خطر افتاده است بهسرعت تغییر رویه میدهد. احساس بنده از سفر اخیر وزیر خارجه ترکیه و امضای سند راهبردی بلندمدت تا قبل از سال نو میلادی و در کمتر از 45 روز دیگر بر پایه یک بازنگری در سیاست ترکیه نسبت به ایران است.»
اشتراک اقتصادی ایران و ترکیه بر اختلافهای سیاسی اولویت دارد
این کارشناس بینالملل در پاسخ به این پرسش که باوجود اختلافها میان ایران و ترکیه، توسعه و احیای روابط چگونه صورت میگیرد، گفت: «یکی از راهحلها برای گذر از اختلافهای میان کشورها این است که آنها بهجای بیان مسائل مورداختلاف و پررنگکردن آنها، روی مسائل و دغدغههای مشترک خود سرمایهگذاری کنند. اختلافهای میان ایران و ترکیه تازگی ندارد؛ بلکه ما همیشه با سیاستهای این کشور و بهطور مرتب در خصوص بحران سوریه، رابطهاش با داعش و حتی مسائل امنیتی طی دو دهه گذشته مشکلات اساسی داشتهایم. اما همه اینها باعث نشد مناسبات تجاری خود را نادیده بگیریم یا آنها را کنار بگذاریم. به عقیده بنده، یکی از نکات توفیق این دو کشور، انگیزههای اقتصادی، اشتراکهای اقتصادی، خواستهها و منافع مشترک تجاری است؛ آنچه باوجود اختلافهای سیاسی نقطه مشترکی برای تمرکز بر احیا و توسعه روابط خواهد شد.» فاطمینژاد با اشاره به روابط ایران و ترکیه در دولت محمود احمدینژاد ادامه داد: «در دولت آقای احمدینژاد یک توافق اقتصادی بهصورت امروزی شکل گرفت و سطح مناسبات اقتصادی ایران و ترکیه بسیار افزایش پیدا کرد؛ زمانی که ترکیه نیز تحتفشار تحریمهای بسیاری بود و منفذ چشمگیری برای اقتصاد ایران نیز به شمار میآمد. در حال حاضر نیز دو کشور با تمرکز بر منافع مشترک اقتصادی به دنبال این هستند که مسائل اختلافزا را به حاشیه برانند؛ چراکه اختلافها وجود دارند و ما همچنان در خصوص رفتار ترکیه در قفقاز، سوریه، عراق و رابطهاش با اسرائیل نگرانیم و ترکیه نیز نگرانیها و ملاحظههایی در برابر ایران دارد؛ اما همه اینها را میتوان در حاشیه باقی گذاشت و بر منافع مشترک تمرکز کرد؛ چهارچوبی که ایران و ترکیه خوب به آن واقف هستند و بر اساس آن پیش میروند.» به گفته این تحلیلگر بینالملل ایران و ترکیه برای غلبه بر تحریمها و توسعه روابط تجاری زیر سایه این محدودیتها باید از پول رسمی خود برای تعاملهای اقتصادی استفاده کنند. او خاطرنشان کرد: «ایران و ترکیه میتوانند با استفاده از پولهای خود بهجای ارزهای جاافتاده بینالمللی همچون دلار و یورو مناسبات اقتصادی خود را پایهریزی کنند؛ راهکاری ثمربخش برای ایجاد بلوکهای اقتصادی منطقهای. طی سه دهه اخیر ترکیه همیشه مراودههای خوبی با ایران داشته و جزو ده شریک اول تجاری ایران بهشمار میآمد. البته دراینبین، افتوخیزهایی هم وجود داشته اما در برخی مواقع حتی تراز تجاری این دو کشور و میزان مبادلههای تجاری اقتصادی آنها به 20 میلیارد دلار هم رسیده است. در حال حاضر ترکیه نیز همچون ایران با بحران کاهش ارزش پول ملی خود مواجه بوده و خیلی مشتاق است با پول کشورش به مراودههای اقتصادی با ایران بپردازد و این شرایط نابسامان را ساماندهی کند. درواقع از کشورهای پیرامون ایران، ترکیه از معدود کشورهایی است که اقتصادش میتواند مکمل اقتصاد ایران باشد.» این استاد دانشگاه در توضیح اختلاف آبی ایران و ترکیه و افزایش این اختلافها با سد جدید ترکیه روی رودخانه دجله گفت: «اختلافها بر سر آب یکی از مسائل مهم در منطقه است و روزبهروز هم بر اهمیت آن افزوده میشود. البته در خصوص سد ایلیسو باید گفت که بازندگان بسیاری بر اثر احداث این سد وجود دارند؛ کشورهایی که طی سالهای گذشته با این موضوع مقابله نکردند و برای عدم احداث آن، آنطور که لازم بود به ترکیه فشار کافی نیاوردند. ازجمله بازندگان اصلی این مسئله کشور عراق، بعدازآن ایران و درنهایت ترکیه به علت زیر آب رفتن میراث بشری خود است. نهادهای بینالمللی نیز باید در این زمینه عکسالعمل لازم را از خود نشان میدادند. ایران و عراق نیز باید با در پیش گرفتن یک رویه مشترک به مقابله با این موضوع بپردازند تا درنهایت مانع این کار شوند. حالا اما این اتفاق افتاده است و با منازعه نمیتوان آن را حل کرد. اتفاقا اگر روابط با ترکیه گسترده شود، شاید بر اثر مذاکرات امتیازهایی نیز در خصوص سطح آبگیری این سد گرفته شود یا اینکه رهاسازی آب را افزایش دهند. البته حل این بحران به این سادگیها نیست و بحث درباره آن باید فراتر از مذاکره با ترکیه باشد و دیگر کشورهای منطقه نیز باید با یکدیگر هماهنگ شوند. به عبارتی، این یک مسئله اساسی در سطح جهان است که چندان اطمینانی در حل آن وجود ندارد؛ بنابراین نمیتوان مناسبات، روابط و منافع مشترک میان کشورهای منطقه را به آن گره زد و وابسته کرد.»
