خبرهای زرد از روزنامه تا سایبر

همه ما چنین اتفاق‌هایی را بارها تجربه کرده‌ایم که بعد از جست‌وجوی موضوعی با تیترهای جنجالی و مطالبی کاملا بی‌ارتباط با تیتر روبه‌رو شده‌ایم؛ تیترهای مثل: آخرین خبرها از سلبریتی مشهور در ویلای شخصی‌اش، راز قتل خانوادگی، خواننده معروف متهم به رسوایی اخلاقی شد، ورزشکاران چه ماشینی سوار می‌شوند و….
از این دست تیترها در شبکه‌های اجتماعی، خبرگزاری‌ها یا مطبوعات پر است. این خبرها نه‌تنها در هیچ‌یک از بخش‌های فرهنگی، ورزشی، حوادث و… جای نمی‌گیرند، بلکه نویسنده تلاش می‌کند با استفاده از روش‌های عوام‌گرایانه، مخاطبان بیشتری را جذب کند بی‌آنکه دغدغه انتقال اطلاعات درست، مصلحت‌های عمومی، توازن و بی‌طرفی و سود و زیان اجتماعی و اخلاقی آن را داشته باشد. به این سبک محتواها، محتوای زرد و به رسانه‌ای که این مـحـتـواهـا را مـنـتـشـر مـی‌کنــد رسانـه زرد می‌گویند.
روزنامه‌نگاری زرد برای اولین‌بار در آمریکا و تقریبا در اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم شکل گرفت. علت استفاده از واژه زرد به داستان‌های محبوب کودکان و نوجوانان برمی‌گردد که در آن اسم یکی از قهرمانان این داستان‌ها که بسیار هم طرفدار پیدا کرده بود با رنگ زرد نوشته می‌شد. این داستان‌ها روی اوراق یک‌برگی با کیفیتی پایین، قیمت بسیار ارزان و تیراژ بالا تولید می‌شد. این نشریات ارزش خبری چندانی نداشتند، محتوای آن‌ها بیشتر تفریحی و تفننی و اخبار ارائه‌شده در آن‌ها درباره کودکان، قتل، عروسی، روابط خصوصی افراد معروف و… بود.
گذار مفهومی و محتوایی رسانه‌های زرد از دنیای کودکانه به دنیای سیاست نیز برای نخستین‌بار در آمریکا صورت گرفت. زمانی که ویلیام رندلف هرست می‌خواست رئیس‌جمهور شود به روزنامه‌نگاری زرد متوسل شد. ویلیام رندلف که خود صاحب‌امتیاز و سردبیر چندین نشریه بود برای احراز مقام ریاست‌جمهوری روزنامه‌هایش را با تیراژ بالا و قیمت پایین منتشر می‌کرد و برنامه‌های سیاسی و تبلیغاتی‌اش را از آن طریق در سطح وسیع انتشار می‌داد.
در ایران نیز نشریات زرد برای اولین بار در انقلاب مشروطه انتشار یافتند و از دهه 60 هجری شمسی به بعد موج جدیدی از نشریات زرد پدیدار شد. بنابر گزارش وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، بالغ بر 30 نشریه سراسری در ایران به صورت ماهنامه، دوهفته‌نامه و هفته‌نامه منتشر می‌شوند که آن‌ها را می‌توان در زمره نشریات زرد جای داد. محققان در بررسی‌ها و مصاحبه‌های خود مهم‌ترین ویژگی‌های نشریات زرد ایران را تیترهای درشت و جنجالی، درشت‌نمایی حوادث کم‌اهمیت با تأکید بر چگونگی و نادیده انگاشتن چرایی‌ها، تأکید بر ماجراها و حوادث هیجانی و بی‌توجهی به اطلاعات، سلب فکر و اندیشه از مخاطب و در نهایت مبتذل‌نویسی دانستند.
در زردنویسی اهمیت موضوع و ابهام در قضیه از ارزش زیادی برخوردار است. به طور کلی رسانه‌های زرد از تاکتیک‌هایی نظیر جنجال‌آفرینی خبری، شایعه، استفاده از عواطف مخاطبان و استفاده از عقاید و گرایش‌های سیاسی، فرهنگی و اجتماعی در جهت جذب بیشتر مخاطب و رسیدن به اهداف خود بهره‌های فراوانی می‌برند. از این‌گونه نشریات نباید انتظار داشت که بر قدرت تفکر، مهارت‌های تصمیم‌گیری و سطح دانش مخاطب تأثیر مثبتی بر جای نهند؛ حتی اگر یک نفر سال‌ها به مطالعه مستمر این‌گونه نشریات بپردازد به چیزی جز اطلاعات کوتاه‌مدت و بی‌ارزش دست نخواهد یافت.
در حال حاضر با افزایش استفاده از فضای مجازی، دغدغه بسیاری از مردم سایت‌های زرد شده است. سایت‌های زرد درواقع همان نشریات زردی هستند که در فضای مجازی منتشر می‌شوند. این سایت‌ها هیچ‌گونه هدف علمی، فرهنگی، مذهبی و سیاسی ندارند و تنها با انتشار اخبار کذب مخاطبان بیشتری را به سمت تبلیغات خود هدایت می‌کنند و از این راه درآمدهای نجومی به دست می‌آورند. در دنیای ارتباطات استفاده از رسانه و فضای مجازی جزئی از زندگی روزمره افراد شده و استفاده مداوم از آن تلطیف‌کننده زندگی است، به این صورت که از علم و دنیای واقعی فاصله می‌گیرد، شایعه می‌سازد و حرف‌ها را به زبان عامیانه و با ادبیات ساده در اختیار مخاطب قرار می‌دهد؛ اما از طرف دیگر ممکن است برای جوانان و نوجوانان ما که سواد رسانه‌ای ندارند خطرآفرین باشد و آن‌ها را از هدف اصلی خود در زندگی دور کند. این دغدغه‌ای است که امروزه من و دیگر مادران را رها نمی‌کند.