با اینکه بعد اقتصادی سفر آیتالله سیدابراهیم رئیسی به مسکو از دیگر جنبههای آن بیشتر خودنمایی کرد و بهنوعی هدف اصلی این سفر عنوان شد، اما موضوعات سیاسی، دفاعی و امنیتی، بررسی تحولات منطقهای و بینالمللی (تحولات سوریه، یمن، افغانستان) و تشدید تنشهای بین آمریکا و روسیه در حوزه اوکراین و گسترش ناتو در شرق اروپا و البته موضوع تحریمها علیه ایران و درنهایت مذاکرات وین نیز محورهای مدنظر دوطرف برای گفتوگو بوده است. درعینحال، رئیسجمهور کشورمان نیز مباحث مطرحشده در این سفر را در راستای تحقق اهداف کلان سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران و تعامل حداکثری با کشورهای جهان و بهویژه کشورهای همسو و همپیمان با ایران عنوان کرد؛ برخی کارشناسان بر این باورند که جدای از این اهداف، تلاش ایران و روسیه در تقویت همکاریهای راهبردی طولانیمدت، بهمنظور مقابله با آمریکا نیز محسوب میشود. چراکه هر دو با توجه مواضعشان درخصوص رویکردهای یکجانبه آمریکا، مورد تحریم قرار گرفتهاند و افزایش همکاریهای سیاسی، دفاعی و امنیتی تهران-مسکو میتواند همچون اهرم فشار علیه آمریکا عمل کند و این پیام را به ایالات متحده برساند که در صورت ادامه تحریمها، ایران و روسیه در راستای مقابله با این کشور متحد میشوند. آنطور که رئیسجمهوری ایران در سفرش به مسکو و در تمامی صحبتهایش از این سیاست یکجانبهگرایی آمریکا گفت و از روسیه خواست که دو کشور با همکاری بیشتر قدرت را از آمریکا بگیرند.
در دیدار رؤسای جمهور ایران و روسیه چه محورهایی مطرح شد؟
اولین بخش از سفر دو روزه آیت الله رئیسی به مسکو، دیدار با ولادیمیر پوتین در محل کاخ کرملین بود که از برآیند گفتوگویها میان آنها به نظر میآید روابط ایران و روسیه در مسیر جدیدی قرار خواهد گرفت و در آیندهای نزدیک ما شاهد همکاریهایی نوین در راستای توافقات صورتگرفته و در قالب همکاریهای راهبردی (سند بیستساله) خواهیم بود. چراکه از یک سو تهران و مسکو در ارتقای روابط دوجانبه بر پایه اقتصاد بسیار مصمم هستند و علاوه بر این، اهداف مشترک آنها در چارچوب تعاملات سیاسی امنیتی در منطقه (با موضوع سوریه، افغانستان و قفقاز جنوبی در چارچوب ۳+۳) و بینالملل (با موضوع برجام) نیز باعث بالارفتن سرعت این همکاریها خواهد شد و از سویی دیگر نیز دولت سیزدهم با تأکید بر ایجاد روابط متوازن با همسایگان با حفظ استقلال تلاش میکند نظم نوینی را در روابط دیپلماتیک ایران با وجود تحریمها به وجود آورد. رویکردی که روسیه نیز از آن استقبال کرده و در سایه منافع اقتصادی و سیاسیاش، به تعامل سیاسی با ایران خوشبین است و در حال حاضر ادامه همکاریها با ایران را از اولویتهای سیاست منطقهای خود میداند.
رئیسجمهور ایران در ملاقات روز چهارشنبه خود با پوتین ضمن اشاره به سیاست خارجی ایران با تأکید بر نزدیکی با همسایگان گفت: «تعامل حداکثری با کشورهای همسایه و همپیمان، جزو اولویتهای سیاست خارجی ایران است. همکاریهای دوجانبه ایران و روسیه نیز موجب رونق اقتصاد دو کشور و باعث افزایش امنیت منطقه و جهان خواهد شد.»
آیتالله رئیسی همچنین با اشاره به اینکه ایران هیچ محدودیتی برای گسترش و توسعه روابط با روسیه ندارد و خواهان برقراری روابط راهبردی با مسکو است، افزود: «ادراک مشترک دو کشور در مسائل منطقهای و بینالمللی زمینهساز همکاریهای مشترک میان دو کشور است و به همین خاطر روابط ایران و روسیه در مسیر مناسبات راهبردی قرار دارد. از سویی اسناد همکاری راهبردی میتواند افق روابط را در طول 20 سال مشخص کند. به دنبال افزایش حجم روابط تجاری با روسیه هستیم و تلاش زیادی در این زمینه انجام خواهیم داد و البته تهدید به تحریم مانع پیشرفت ایران نمیشود.»
او همچنین با اشاره به مذاکرات وین و تلاش ایران برای رفع تحریمهای کشورمان گفت: «بیش از ۴۰ سال است که در رویارویی با آمریکا قرار داریم و هماکنون در وین با امید به لغو تحریمهای ایالات متحده تلاش میکنیم و مذاکرات را ادامه میدهیم که امیدواریم موفق شویم. از سویی معتقدیم که تهدید به تحریم مانع پیشرفت ایران نخواهد شد.»
پوتین نیز در دیدار با همتای ایرانیاش با بیان اینکه از طرف من سلام و آرزوی سلامتی برای رهبر معظم ایران را به ایشان منتقل کنید، خطاب به رئیسی گفت: «از حضور شما در روسیه خوشحال هستم و میتوانیم بگوییم دستورکار وسیعی را پیشرو داریم. پروژههای هنگفت دوجانبه در حال اجراست و ما بر پایه توافقنامه موقت، روابط بین ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا را گسترش میدهیم و فعالانه تلاش میکنیم یک پایه دائم در شکل منطقه آزاد تجاری بین ایران و اتحادیه اوراسیا تشکیل شود.»
ایران از حقوق ملت خود کوتاه نمیآید
دیدار آیت الله رئیسی با ایرانیان مقیم روسیه و نشست هماندیشی با فعالان اقتصادی این کشور، دیدارهای دوجانبه وزرای امور خارجه و اقتصاد ایران و روسیه و درنهایت حضور و سخنرانی آیتالله رئیسی در مجلس دومای روسیه از دیگر بخشهای سفر رئیس جمهور کشورمان طی این دو روز حضورش در مسکو بود.
او به همراه وزیران امور خارجه، نفت، امور اقتصادی و دارایی، سه عضو کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی، سفیر ایران در روسیه، رؤسای نهادهای ایرانی مستقر در روسیه، تجار و بازرگانان، دیپلماتها و دانشجویان ایرانی در مسکو در شامگاه چهارشنبه گرد هم آمدند و درخصوص محورهای همکاری پیش روی ایران و روسیه و بر طرفکردن مشکلات و موانع در مسیر آنها رایزنی کردند.
از سویی در نشست آیتالله رئیسی با فعالان اقتصادی روسیه با هدف عملیاتیکردن نقشه راه ارتقای مناسبات اقتصادی در مسکو، از سوی رئیسجمهور ایران مطرح شد که مقدمات سند جامع همکاری ایران و روسیه در حال نهایی شدن است.
رئیسجمهور ایران دیدار و آشنایی با دیدگاههای فعالان اقتصادی در کشور روسیه را بسیار مغتنم توصیف کرد و گفت: «آشنایی سران و مقامات دو کشور با دیدگاههای فعالان در حوزه تجارت و اقتصاد میتواند در تصمیمگیریهای کلان و راهبردی برای همکاری دوجانبه مؤثر باشد.»
و اما مهمترین صحبتهای رئیس جمهور ایران طی این سفر، در دومای روسیه و با حضور رئیس و نمایندگان پارلمان این کشور مطرح شد. آیتالله رئیسی با بیان اینکه جمهوری اسلامی ایران به دنبال تعامل حداکثری با همه کشورهای جهان، بهخصوص کشورهای همسایه و همپیمان خود است، گفت: «هدف و مبنای این همکاری و تعامل، منافع متقابل ملتها و شکلدهی فزاینده به یک جامعه جهانی متمدن است. امروزه خوشبختانه، افقهای بسیار روشنی برای همکاریهای دو کشور در سطوح دوجانبه، منطقهای و بینالمللی مشاهده میشود که تقویت روابط ایران و روسیه در قالبهای دوجانبه و چندجانبه موجب رونق اقتصاد دو ملت و تقویت امنیت منطقهای و بینالمللی خواهد بود.»
او همچنین ائتلاف شیطانی آمریکا با تروریستها، برای جهانیان بهخصوص ملتهای غرب آسیا از سوریه تا افغانستان را بسیار روشن عنوان کرد و گفت: «اکنون برنامههای پیچیدهای برای اعزام تروریستهای تکفیری به مأموریتهای جدید از قفقاز تا آسیای مرکزی در جریان است. از سوی دیگر، ناتو به دنبال نفوذ در حوزههای جغرافیایی مختلف، با پوششهای جدید است که منافع مشترک کشورهای مستقل را با تهدید مواجه میکند. ترویج حکومتهای غربگرا و مقابله با دموکراسیهای مستقل و مبتنی بر هویت و سنتهای ملی، بخشی از پروژههای ناتو فرهنگی است که بیانگر ریاکاری موجود در این الگوی رفتاری در حال افول، میباشد.»
آیتالله رئیسی صحبتهای خود را با اشاره به تحریمهای آمریکا علیه ایران ادامه داد و در این باره گفت: «تحریم ملتها، یکی از شکلهای رایج سلطهگری جدید است و مقابله با آن نیازمند همکاری کشورهای مستقل و پاسخ دستهجمعی است؛ در غیر این صورت، تحریم به بهانههای مختلف گریبان همه کشورها، حتی متحدین آمریکا را نیز خواهد گرفت. آمریکا ادعا میکند که تحریم، به علت فعالیتهای هستهای جمهوری اسلامی ایران است. همه میدانند این فعالیتها، قانونی و تحت نظارت مستمر آژانس بینالمللی انرژی اتمی است. اما واقعیت این است که در ادوار مختلف تاریخی پیشرفت ایران، هر زمان ملت ما پرچم ملیگرایی، استقلالخواهی، یا توسعه علمی را برافراشته است، با تحریم و فشار دشمنان ملت ایران مواجه شده است.»
رئیس جمهور کشورمان همچنین با بیان اینکه سیاست جمهوری اسلامی ایران طبق فتوای رهبر معظم انقلاب اسلامی، آن است که ما به دنبال سلاح اتمی نیستیم و این سلاح در استراتژی دفاعی ما هیچ جایگاهی ندارد، خاطرنشان کرد: «آمریکا به دنبال مقابله با حقوق ملت ماست. فلسفه ما نیز روشن است؛ ما از حقوق ملت خود کوتاه نمیآییم. آنهایی که شعار میدهند آمریکا برگشته است، هنوز به تعهدات خود در توافق هستهای برنگشتهاند. ما به چیزی کمتر از حقوق خود رضایت نمیدهیم. جمهوری اسلامی ایران در رسیدن به توافق جدی است، اگر طرفهای مقابل بر رفع واقعی و مؤثر تحریمها جدی باشند.»
دولت ایران باید اهتمام لازم درخصوص پیگیری رابطه با روسیه را داشته باشد
رئیسجمهور ایران در حالی سومین سفر خارجی خود را در جایگاه ریاستجمهوری به اتمام رساند که دیدار او با پوتین و صحبتهای قاطع او درخصوص نظام جمهوری اسلامی ایران در صحن پارلمان این کشور بازتاب گستردهای در رسانههای بینالمللی به دنبال داشت. رسانهها گسترش روابط ایران با شرق را عاملی مهم در تقویت عرصههای اقتصادی، سیاسی و امنیتی کشورمان با رویکرد فشار به غرب عنوان کردند و از سوی دیگر توجه و اشتیاق پوتین در دیدار با آیتالله رئیسی را از توجه خاص نظام فدراسیون روسیه به موضوع ارتقای سطح روابط با تهران دانستند. از سوی دیگر، برخی رسانههای منطقهای نیز در ارزیابی سخنان رئیسجمهور ایران در صحن پارلمان روسیه با محوریت اهداف و فعالیتهای هستهای ایران مطرح کردند: پر واضح است که برنامه هستهای ایران در تضاد با قوانین نیست، ایران به دنبال ساخت بمب هستهای نیست و توافق هستهای با اعمال لغو تحریمها را مد نظر دارد. برداشتهایی که به گفته کارشناسان اثرات مثبتی بر افکار عمومی جهانی داشته است و این موضوع شاید ایران را تا رسیدن به اهداف خود در مذاکرات وین همراهی کند.
در بررسی این تحلیلها، «اصفهانزیبا» با منصور حقیقتپور، نایبرئیس سابق کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس نهم شورای اسلامی، مشاور عالی رئیس سابق مجلس (علی لاریجانی) و تحلیلگر مسائل استراتژیک گفتوگو کرد. حقیقتپور در ارزیابیهای سفر رئیسجمهور ایران به مسکو و چشماندازهای توسعه روابط روسیه و ایران در زمینههای مختلف گفت: «دولت ایران باید اهتمام لازم در خصوص توسعه روابط با روسیه داشته باشد و در راستای ادامهداربودن همکاریها با این کشور همسایه خود عناصر پیگیر و فعالی را عهدهدار این مسئولیت قرار دهد. ایران موضوعات متعددی بسیاری برای بهاشتراکگذاشتن با روسها دارد که میتواند از این طریق با آنها کنار بیاید.»
این کارشناس مسائل استراتژیک ادامه داد: «اولین موضوع مشترک فیمابین ایران و روسیه بحث احیای کریدور شمال به جنوب و ترانزیت کالا میان دو کشور همسایه است که از اهمیت اقتصادی و سیاسی بالایی برخوردار است. تحقق این پروژه هم برای روسها پر از منفعت است و هم میتواند سالانه بیش از ده میلیارد دلار سود نصیب ایران کند. موضوع دیگر، مسئله انرژی است. ایران به عنوان قطب بزرگ دنیا در حوزه انرژی (نفت و گاز) میتواند همکاری و همراهی خوبی با روسها داشته باشد و با تنظیم قیمت جهانی نفت و گاز، نبض اقتصاد انرژی را در دست بگیرد.»
حقیقتپور خاطرنشان کرد: «از سوی دیگر روسیه کشوری مصرفکننده در بخشهای مواد غذایی، باغی و بهخصوص میوه است که متأسفانه ایران حتی با داشتن ظرفیتهای کافی تاکنون نتوانسته این نیاز روسیه را تأمین کند و حتی عامل نزدیکی مسیر حملونقل صادرات ایران به روسیه را تقویت نکرده است. چراکه عدم سازماندهی متناسب و صحیح صادرات درخصوص ارائه خدمات به مشتریان در زمان مقرر در ایران دچار مشکل است. ما اگر بتوانیم یک قطب کشاورزی متناسب و همسطح با نیاز روسها سازماندهی و برخی از استانها را موظف به تولید محصولات مورد نیاز بازار روس با ویژگیهای مد نظر آنها کنیم، بهراحتی میتوانیم از ظرفیت بالای کشاورزی خود در بحث صادرات استفاده ببریم. ایران نیز با واردات گندم، جو و مواد اولیه برای تولید روغن آفتابگردان از روسیه میتواند تبادل خوبی در حوزه کشاورزی با روسیه داشته باشد. از سوی دیگر دریای خزر نیز همانند یک اتوبان میتواند در جابه جایی نیازمندیهای ایران و روسیه نقش مهمی ایفا کند. جدای از ظرفیتهای غذایی و کشاورزی در دو کشور، این دو همسایه در بخشهای صنایع، دفاعی و امنیتی توانمندیهای بسیاری داشته و ضمن ارائه خدمات میتوانند از ظرفیتهای طرف مقابل استفاده کنند.»
به گفته این تحلیلگر مسائل استراتژیک، همکاری روسیه در نیروگاه هستهای بوشهر (در راستای شیرین کردن آب دریا) با ایران، خرید تجهیزات نظامی و همکاریهای نظامی امنیتی در مقابله با تروریست در سوریه این دو کشور را بیش از پیش به یکدیگر نزدیک کرده است.
او افزود: «البته این همکاریها در برخی موارد همراه با مشکلات و موانع بسیاری ادامه پیدا کرده است که امیدواریم در سایه توافقات جدید صورتگرفته در سفر رئیسجمهور کشورمان به مسکو مشکلات به پایینترین سطح خود برسد و همکاریها در حوزههای مختلف گسترش یابد. البته این پیشبینیها در صورتی محقق خواهد شد که زیر ساختهای لازم برای ایجاد روابط دوجانبه و راهبردی فراهم شوند و توافقات به حال خود رها نشوند.»
حقیقتپور در ضمن ارائه پیشنهادها با هدف توسعه و ادامه همکاری ایران با روسیه گفت: «دولت باید مسئولیت توسعه همکاریهای با روسیه را به یک فرد مستقل با همراهی تیمی کارآمد و متخصص با سطح روابط بالا با سازمانهای بینالمللی بسپارد. چراکه وزارت امور خارجه به دلیل مسئولیتهای فراوان و بار اجرایی بسیار سنگین قادر به پیگیری در این خصوص نیست. همان اقدامی که در توافق ایران و چین صورت گرفت و آقای علی لاریجانی خود شخصا مسئولیت توافقهای ایران با چین را بر عهده گرفت.»
این کارشناس بینالملل در پاســـــخ به این سؤال که آیا نزدیکی ایران با روسیه و چین در حین مذاکرات وین میتواند به پیشبرد اهداف ایران در توافق با کشورهای 1+4 کمک کند، گفت: «بنده مطمئنم هم روسیه و هم چین میتوانند تأثیر مثبتی بر مذاکرات گروه 1+4 با ایران و کوتاهآمدن غرب در مقابله با مواضع ایران داشته باشند. در غیر این صورت غرب و آمریکا به دالان حسرت خواهند رفت. چراکه چین و روسیه در بسیاری از زمانها همگی با آمریکا در راستای اعمال تحریمها بر ایران همسو بودند. در حال حاضر اما با نزدیکشدن ایران به این قطبهای اقتصادی جهان، این ادبیات سیاسی برای آمریکا تبدیل به یک حسرت شده است و قراردادها و توافقات 20 و 25ساله فیمابین ایران با روسیه و چین همگی حاصل کج فهمیها و بد فهمیهای غرب و آمریکا در رابطه با ایران است.»