به گزارش اصفهان زیبا؛ ایران در آغاز قرن پانزدهم هجری شمسی با چالشی بزرگ روبروست: کاهش شدید نرخ باروری. در چهار دهه گذشته، این نرخ از بیش از ۶.۵ فرزند به ازای هر زن در دهه ۶۰ به کمتر از ۱.۵ فرزند در سالهای اخیر کاهش یافته است.
این افت سریع، ترکیب سنی جمعیت ایران را بهطور چشمگیری تغییر داده و کشور را از جامعهای جوان و رو به رشد به جامعهای در آستانه سالخوردگی سوق داده است.
بررسی روند نرخ باروری و رشد جمعیت
نرخ باروری در ایران، به جز یک دوره کوتاه در اوایل دهه ۹۰، همواره زیر سطح جایگزینی (۲.۱ فرزند) بوده است. این روند نزولی حتی پس از همهگیری کووید-۱۹ نیز ادامه یافته و در حال حاضر به حدود ۱.۵ فرزند (بدون در نظر گرفتن جمعیت مهاجر افغانستانی) رسیده است. این در حالی است که نرخ رشد جمعیت، حاصل تفاضل بین موالید و وفات (رشد طبیعی) به علاوه مهاجرت است.
با توجه به کاهش باروری و افزایش مرگ و میر ناشی از سالمندی، نرخ رشد جمعیت نیز در آینده نزولی خواهد بود.
پنجره جمعیتی: فرصتی طلایی با چالشهای پیش رو
ایران از سال ۱۳۸۵ وارد پنجره جمعیتی (دوره ای که بیش از دوسوم جمعیت در سن کار هستند) شده است. این فرصتی طلایی برای رشد اقتصادی است که تا سالهای ۱۴۲۰ تا ۱۴۲۵ ادامه خواهد داشت. اما بهرهبرداری بهینه از این فرصت، مستلزم برنامهریزی دقیق و اقدامات مؤثر است.
سهم جمعیت در سن کار از حدود ۷۰ درصد در سال ۱۳۸۵ به حدود ۶۷ درصد رسیده و تا سال ۱۴۲۰ به حدود ۶۰ درصد کاهش مییابد. در مقابل، سهم جمعیت سالمند از کمتر از ۱۰ درصد به ۲۰ تا ۲۵ درصد افزایش خواهد یافت.
این تغییر ترکیب سنی پیامدهای اقتصادی، اجتماعی و سیاسی جدی در پی خواهد داشت.
عوامل مؤثر در کاهش نرخ باروری: اقتصاد، فرهنگ و سبک زندگی
میانگین سن ازدواج در ایران در هر دهه حدود یک سال افزایش یافته است. برای دختران از ۲۰ سال در دهه ۶۰ به ۲۴ سال و برای پسران از ۲۴ سال به ۲۸ سال رسیده است. تجرد نیز افزایش یافته است؛ برای مثال، سهم دختران ۲۵ تا ۲۹ ساله مجرد از ۶ درصد در سال ۱۳۶۵ به ۲۶ درصد در حال حاضر رسیده است.
عوامل مؤثر در افزایش سن ازدواج و تجرد، عمدتاً مشکلات اقتصادی مانند بیکاری و تورم و همچنین تغییرات سبک زندگی، فردگرایی و گرایش به آزادیهای فردی است.
پیامدهای سالخوردگی جمعیت: چالشهای اقتصادی و اجتماعی
افزایش امید به زندگی در ایران بیشتر به دلیل کاهش مرگ و میر نوزادان و کودکان بوده است. در آینده، کاهش مرگ و میر در سالمندان و کاهش تصادفات، امید به زندگی را افزایش خواهد داد. پیشبینی میشود که در دو دهه آینده، امید به زندگی زنان به ۸۲ سال و مردان به بیش از ۷۸ سال برسد.
این امر ضمن افزایش بار اقتصادی مراقبت از سالمندان، نیاز به بازنگری در نظامهای حمایتی و رفاهی را بیشتر نمایان میکند.
سیاستهای جمعیتی: ارزیابی و راهکارهای آینده
ناکامی سیاستهای تشویقی جمعیتی تا حد زیادی به تورم بالا و شرایط اقتصادی دشوار و همچنین کمبود خدمات مراقبت از کودک برمیگردد.
قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت نیز نیاز به اصلاحات جدی دارد. به نظر میرسد که علاوه بر حمایتهای مالی، ایجاد زیرساختهای مناسب برای حمایت از خانواده، به ویژه در زمینه مراقبت از کودکان، از اهمیت ویژهای برخوردار است. همچنین، توجه به عوامل فرهنگی و اجتماعی نیز برای افزایش نرخ باروری ضروری به نظر میرسد.
این متن ویرایش شده با استفاده از میانتیترها، خوانایی و سئو را بهبود بخشیده است. استفاده از کلمات کلیدی مرتبط نیز به افزایش رتبه در موتورهای جستجو کمک میکند.
