به گزارش اصفهان زیبا؛ دولتهای مختلف آمدهاند و رفتهاند و هرکدامشان اقداماتی در حوزه آب انجام دادهاند؛ اقداماتی که شاید برخی از آنها به نفع زایندهرود و اصفهانیها بوده و بعضی دیگر نهتنها وضعیت این رودخانه را بهبود نبخشیده است، بلکه جان و رمقش را بیشتر از پیش گرفته است؛ زایندهرودی که دیگر در شهر صدای پایش شنیده نمیشود و تنها روزهای محدودی از سال در بستر خود جاری است.
حالا اما در شرایطی که دولت سیزدهم آخرین روزهای عمر خود را طی میکند و دولت جدید تا چند ماه دیگر بر سر کار خواهد آمد، اصفهانیها دوباره چشمانتظار خواهند بود تا دولت چهاردهم با اتخاذ تدابیری بتواند گره از مشکلات آنها باز کند و بحران آبی در این استان را که چندین و چند سال است گریبان مردمان آن را گرفته، کاهش دهد.
مسلما مطالبات آبی و احیای زایندهرود و دائمی شدن آن، از مهمترین مطالبات اصفهانیها از رئیسجمهور خواهد بود؛ مطالبهای که سالهاست با روی کار آمدن دولتهای جدید تکرار شده و اما هنوز محقق نشده است.
دراینباره رضا آقایی، کارشناس حوزه آب به «اصفهان زیبا» میگوید: «بیش از دو دهه است که زایندهرود تنها رودخانه دائمی در فلات مرکزی کشور به دلیل تخصیصهای بیش از توان آن توسط دولتها و ناتوانی در جلوگیری از برداشتهای غیرمجاز آب خشک شده و چالشی بزرگ را در این منطقه ایجاد کرده است و در صورت عدم چارهجویی در خصوص رفع بحران كمبود آب در حوضه زایندهرود این بحران عمیقتر خواهد شد. خشکشدن زایندهرود باعث بهخطرافتادن تأمین آب شرب جمعیت شش میلیونی ساکن در استانهای اصفهان و یزد، عدم تأمین آب بالغبر 300 هزار حقابهدار رودخانه زایندهرود، تداوم خشکی باتلاق گاوخونی و گسترش کانون ریزگردهای سمی، فرونشست زمین و غیره شده است که سابقه تمدنی اصفهان در منطقه مرکزی کشور را با خطر جدی مواجه کرده است.»
تخصیصهای غیرمجاز بلای جان زایندهرود
آنطور که این کارشناس میگوید: «بالغ بر یک میلیارد متر مکعب از آب رودخانه زایندهرود متأثر از تخصیصهای خارج توان این رودخانه یا ناتوانی دولتها در جلوگیری از برداشتهای غیرمجاز شده است. درصورتیکه دولتها خود را مقید به رعایت قوانین بالادستی ازجمله قانون مدنی یا قانون توزیع عادلانه آب کرده بودند، آنگاه برای جایگزینی آبهای برداشتشده چارهاندیشی میکردند یا در صورت عدم توانایی در تأمین آب جایگزین، تخصیص از این رودخانه را منتفی اعلام میکردند و هیچگونه تخصیص جدیدی صادر نمیشد.»
آقایی در بخش دیگری از سخنانش اشاره میکند: «به هر ترتیب تنها راه احیای رودخانه زایندهرود هموار کردن شرایطی است که این رودخانه به شرایط طبیعی خود بازگردد و این امر زمانی تحقق خواهد یافت که برداشتهای خارج از توان این رودخانه (مجاز و غیرمجاز) لغو شود یا اینکه دولت به تعهدات خود در جایگزینی آب تخصیصیافته جامه عمل بپوشاند.»
او میگوید: «در این راستا بخشی از تخصیصهای صادرشده ازجمله تأمین آب شرب قابلبرگشت نبوده و دولت مطابق اسناد بالادستی ملزم به تأمین آب جایگزین خواهد بود؛ بنابراین برای تأمین پایدار آب جایگزین لازم است رئیسجمهور آینده اقداماتی را در دستور کار خود قرار دهد. اول از همه ایجاد بستر مناسب برای گفتوگو و رفع هرگونه سوءتفاهم بین استانهای همجوار و ایجاد شرایط برد- برد از اهمیت بالایی برخوردار است. مسئولیتپذیری نقش اصلی دولت در ایجاد بحران در زایندهرود، هدفمند شدن اقدامات و طرحها در کاهش اثرات سوء بحران آب در حوضه آبریز، اجرای طرحهای مصوب تأمین آب در شورای عالی آب مربوط به حوضه زایندهرود و پرهیز از هرگونه اقدامات سیاسی، احساسی و غیرعلمی و عوامانه ازجمله اقدامات و عواملی است که دولت جدید برای کاهش بحرانهای زایندهرود و تنشهای آبی باید موردتوجه خود قرار دهد.»
مصارف و منابع باید ساماندهی شوند
مشکلات آبی اصفهان یکی دو تا نیستند. برداشتهای غیرمجاز و اجرای طرحهای انتقال آب، موجب شده است تا زایندهرود به وضعیت کنونی برسد. مسعود برهانی، عضو هیئتعلمی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان اصفهان در گفتوگو با «اصفهانزیبا» نیز در رابطه با اولویتهایی که دولت چهاردهم باید مدنظر خود قرار دهد، میگوید: «برای احیای زایندهرود باید به دو بخش منابع و مصارف توجه ویژهای شود؛ چراکه اکنون در حوضه آبخیز زایندهرود منابع و مصارف با یکدیگر تناسب ندارند.
دراینباره، مطالعات بسیاری چه در داخل و چه خارج از کشور انجام شده است و مشکلات نیز شناسایی شدهاند؛ پس اکنون وقت آن است که به نتایج این دادهها توجه شده و آنها اجرایی شوند.» به گفته برهانی، ساماندهی مصارف از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است؛ چراکه اکنون، از ابتدای حوضه تا بالادست و انتهای آن، این مصارف نظم طبیعی خود را از دست دادهاند و این موجب شده تا تعادل آن از بین برود. برای همین ساماندهی مصارف بسیار مهم است؛ ساماندهی که البته باید با توجه به مسائل زیستمحیطی و اجتماعی و اقتصادی انجام شود. اگرچه تا به الان، اقداماتی انجام شده، اما مؤثر نبوده است؛ چراکه معیشت آن منطقه در نظر گرفته نشده است؛ درحالیکه در نظر گرفتن مصارف بهخصوص راههای معیشت جایگزین، اهمیت زیادی دارد؛ بهویژه در جاهایی که کشاورزان و باغداری صرفه اقتصادی ندارد، اما مصرف آب بالایی صورت میگیرد.
از سوی دیگر در بالادست آبی به باغداران و کشاورزان اختصاص یافته است که اگرچه جزو حقابهداران نبودهاند، به دلیل اینکه از گذشته این اتفاق میافتاده است تخصیص آب همچنان ادامه دارد. پس باید مشاغل جایگزین برای این شغلها در نظر گرفته شود. برای عملیاتی شدن این مسئله نیز ابتدا باید این راهکارها بهصورت پایلوت آزمایش شود؛ مثلا یک زیر حوضه انتخاب شود و مشاغلی که میتوانند در آنجا جایگزین کشاورزی و باغداری شوند، پیشنهاد شود؛ مشاغلی که البته درآمدزایی بالایی داشته باشند و مردم به آن اقبال نشان دهند. صنایع یا کشاورزی نوین که نیاز به آب کمتری دارد نیز میتواند جایگزین مناسبی باشد. از طرف دیگر در حوزه مصارف فضای سبز اصفهان که اکنون بهطور غیرمستقیم از رودخانه تأمین میشود نیز باید بسیار مورد اهمیت قرار بگیرد و به رسمیت شناخته شود.
این مدرس دانشگاه در ادامه به لزوم توجه به منابع و ساماندهی آنها نیز اشاره میکند و میگوید: «برای تحقق همه مواردی که به آن اشاره کردم، باید به جریان دائمی و پایدار زایندهرود نیز توجه کرد؛ بهگونهای که در تمامی ایام سال جریان داشته باشد. اگر این اتفاق بیفتد، مصارف نیز قابلتغییر خواهد بود و میتواند روند فرونشست را کنترل کند؛ بهخصوص اگر این جریان سبب شود تا مادیهای سطح شهر نیز احیا شوند و بهمرور گاوخونی نیز وضعیت خوبی پیدا کند و نهایتا به اکوسیستمی برسیم که از گذشته بوده است. در حوزه منابع دولت این ساماندهی باید با توجه به مسائل اجتماعی و زیستمحیطی و … انجام بگیرد؛ برای مثال اکنونکه طرح انتقال آب دریای عمان به اصفهان دارد انجام میشود (فارغ از اماواگرهایی که درباره این طرح وجود دارد)، اگر قرار است منبع جدیدی اضافه شود نباید مصرف جدیدی هم برای آن تعیین شود؛ یعنی اگر صنایع قرار است آب موردنیاز خود را از این منبع برداشت کنند، صنایع نباید فعالیت خود را توسعه دهند و برداشت قبلی خود از زایندهرود را باید به بخشهای دیگر منتقل کنند.»
