به گزارش اصفهان زیبا؛ تصورش هم سخت است؛ زاینده‌رودی که تا همین دیروز مایه رونق و طراوت شهر بود، امروز به غول خفته‌ای تبدیل شده است که بستر خشکش، بلای جان اصفهانی‌ها شده و با تولید گردوغبار، اجازه نفس کشیدن به آن‌ها نمی‌دهد!
تا چندی پیش، کسی از زاینده‌رود خشک و خطرهایی که می‌تواند به‌همراه داشته باشد، سخنی به میان نمی‌آورد و همه توجه‌ها به تالاب گاوخونی بود که این روزها به کانون گردوغبار تبدیل شده است. حالا، اما زاینده‌رود خشک هم موردتوجه قرارگرفته است و گفته می‌شود که این رودخانه هم در تولید گردوغبار در اصفهان نقش بسزایی ایفا می‌کند.
این موضوع را احمد جلالیان که رئیس مرکز تحقیقات بیابان‌زدایی و مبارزه با گردوغبار دانشگاه آزاد اسلامی اصفهان است، به‌تازگی در گفت‌وگو با «ایرنا» بیان داشته؛ آنجا که گفته است: «بستر خشک زاینده‌رود یکی از منابع تولید گردوغبار به طول ۲۰۰ کیلومتر از سد نکوآباد تا تالاب بین‌المللی گاوخونی است.» او همچنین گفته است که اطلاعات اخیر ما در طرح پژوهشی که برای شهرداری اصفهان در حال انجام است، نشان می‌دهد بستر خشک زاینده‌رود مخصوصا در شهر اصفهان در ۴۰ ایستگاه تحقیقاتی از بیشه ناژوان گرفته تا پل فلزی، سی‌وسه‌پل، خواجو و پل شهرستان بسیار فرسایش‌پذیر شده است و گردوغبار تولید می‌کند.
با توجه به اینکه رودخانه زاینده‌رود سالیان درازی زه‌کش اراضی کشاورزی بوده و کودهای فسفاته و ازته که دارای فلزات سنگین خطرناک هستند، وارد رسوبات رودخانه شده است و ازطرفی، پساب کارخانه‌های کوچک و بزرگ به رودخانه می‌ریزند، احتمال اینکه رسوبات رودخانه به فلزات سنگین آلوده شده باشد، وجود دارد.
به گفته جلالیان، برای بررسی‌های بیشتر، غلظت هشت فلز سنگین خطرناک شامل کادمیم، سرب، روی، مس، نیکل، منگنز، کبالت و کُرم در دست مطالعه است و ارزیابی زیست‌محیطی و اکولوژیکی آن‌ها تعیین خواهد شد؛ همچنین بخشی از قسمت‌های شرقی تالاب بین‌المللی گاوخونی نیز که دارای بافت دانه‌ریز و از رس های با سطح ویژه بالا و ظرفیت تبادل کاتیونی چشمگیر است، فعال‌شده و می‌تواند مقدار فراوانی از فلزات سنگین خطرناک را به خود جذب کند و به‌صورت ریزگردهای سمی با بادهای شرقی به سمت اصفهان بیاورد.
این غول خفته، تازه بیدار شده است؛ ازاین‌رو زاینده‌رود باید هرچه زودتر احیا شود تا اجازه ندهیم این ریزگردها وارد سطح شهر شوند و مشکلات زیست‌محیطی و سلامتی برای آحاد مردم ایجاد کنند. طبق بررسی‌های انجام‌شده روی گُلباد (شکلی که جهت و سرعت بادهای غالب را نشان می‌دهد) ایستگاه هواشناسی ورزنه، بازوی شرقی قوی داشته و با فعال‌شدن تالاب می‌تواند گردوغبارهای سمی را از شرق به سمت اصفهان بیاورد. حل مشکل آلایندگی تالاب و بستر خشک رودخانه درگرو جریان پایدار آب در حدود ۱۰ تا ۱۵ مترمکعب در ثانیه در بستر زاینده‌رود است که کاهش فرونشست، احیای تالاب و رفع معضل برخی منابع ریزگرد از نتایج آن خواهد بود.
با‌وجوداین، منبع ریزگردهایی که در روزهای اخیر در اصفهان منجر به ایجاد آلودگی هوا شد و شاخص کیفیت هوا را به عدد ۵۰۰ (AQI) رساند، فقط از جانب تالاب گاوخونی نبود؛ بلکه از منابع مختلف و بیشتر از جانب شرق اصفهان، یعنی دشت سجزی، شمال‌شرق استان، بستر خشک زاینده‌رود، آران‌وبیدگل، نائین و خوروبیابانک بود. جلالیان با اشاره به اینکه تخریب اراضی، بیابان‌زایی و خشک‌سالی‌های پی‌درپی عوامل اصلی برای خیزش گردوغبار محسوب می‌شوند، می‌گوید: «درست است که در بهار امسال بارندگی‌های خوبی ایجاد شد، اما این بارندگی به استقرار گیاهان یک‌ساله کمک کرد که در مدت کوتاهی خشک می‌شوند و از سوی دیگر، تراکم گیاهان چندساله بسیار کم و زیر ۱۰درصد است. برای اینکه پوشش گیاهی بتواند مانع خیزش گردوغبار شود، گیاهان چندساله باید تراکم ۴۰درصدی داشته باشند؛ اما امسال تراکم این گیاهان زیر ۱۰درصد بوده است.»
باد؛ مقصر آلودگی هوا
گردوغبار قصد رفتن ندارد. نفس‌ها به شماره افتاده است و چشم دیگر چشم را نمی‌بیند! گردوغباری که سال‌هاست عوامل مختلفی در رقم‌زدن آن دخیل هستند. در همین ارتباط نوید حاجی‌بابایی، معاون توسعه و پیش‌بینی اداره‌کل هواشناسی استان اصفهان، به مهر می‌گوید: «عامل مهم در ایجاد شرایط کنونی هوا در اصفهان، باد است؛ امسال یکی از علل اصلی، قطعا سرعت وزش باد است که براثر تقویت جریان‌های مانسون یا موسمی اقیانوس هند در جنوب‌شرق کشور فعال‌تر شده و افزایش یافته است.»
حاجی‌بابایی با بیان اینکه تابستان امسال جریان‌های موسمی در مناطق مرکزی کشور و اصفهان به دلیل نبود رطوبت، بارندگی به همراه ندارد و شاهد خیزش گردوخاک خواهیم بود، اضافه می‌کند: «منشأ ریزگردها که غلظت آن‌ها نیز افزایش‌یافته، کانون‌های گردوغبار بین استانی و داخلی و بیشتر از سمت جنوب سمنان، مناطق شمال و شرق اصفهان، سجزی و اردستان است که شهرهایی مثل اصفهان، خوروبیابانک، کاشان، آران‌وبیدگل، ورزنه، اردستان، کوهپایه، هرند، لنجان، مبارکه، شهرضا، خمینی‌شهر و نجف‌آباد را از خرداد درگیر کرده است.»
نتایج پژوهشی با عنوان «مدیریت ریزگردها در اصفهان» که پایگاه مرکز اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی منتشر کرده است نیز نشان می‌دهد: «عدم مدیریت گردوغبار در سال‌های اخیر سبب شده است این ذرات به‌عنوان مهمان ناخوانده در همه ماه‌های سال در اصفهان مشاهده شوند. با بررسی داده‌ها و نمونه‌برداری از این ذرات می‌توان منشأ و میزان آن‌ها را به‌دست آورد تا به کمک آن‌ها بتوانیم مشکلاتی را که این ذرات روی موجودات زنده به‌وجود می‌آورند، کاهش دهیم. با بررسی و آنالیز این ذرات مشخص شد بیشترین و کمترین نرخ فرونشست گردوغبار متناسب با روند باد غالب منطقه مربوط به ماه‌های خشک‌سال با جهت باد شرقی و شمال‌شرقی و در ماه‌های مرطوب با جهت باد غربی و جنوب‌غربی اختصاص دارد که دلیلی بر منشأ احتمالی گردوغبار از مناطق بیابانی شرق اصفهان و خشک‌شدن زاینده‌رود و تالاب گاوخونی است. همبستگی‌های معنی‌دار منفی میان نرخ فرونشست گردوغبار با میزان بارش و رطوبت نسبی و رابطه مثبت با دما در تمام ماه‌ها را توجیه می‌کند. در ماه‌های خشک ذرات ریزتر گردوغبار از شرق اصفهان مسافت بیشتری را پیموده و در مناطق غربی شهر فرومی‌نشینند و در ماه‌های مرطوب به دلیل چسبندگی ذرات خاک و کاهش قدرت حمل باد این ذرات درشت‌تر هستند.»
ای که دستت می‌رسد کاری بکن…!
حالا، اما عوامل مختلف دست‌به‌دست هم داده‌اند تا ریزگردها در هوای گرم، مهمان مزاحمی برای اصفهانی‌ها باشند؛ فرقی نمی‌کند چه ماهی از فصل تابستان باشد! سروکله این مهمانان ناخواسته با شروع فصل گرم در اصفهان خیلی زود پیدا می‌شود و اما خیلی دیر از هوای آن دست می‌کشند. در روزهای اخیر، آسمان اصفهان غبارآلود بود تا عرصه را به اصفهانی‌ها تنگ کند.
گزارش‌های اعلام‌شده از سوی هواشناسی اصفهان، حاکی از این است که این کلان‌شهر، تابستان ۱۴۰۳ را با هوای آلوده آغاز کرد. تا نوزدهم ماه جاری، سهم این شهر از هوای سالم تنها چهار روز بوده است و ساکنان اصفهان ۱۵ روز هوای آلوده تنفس کرده‌اند؛هوای آلوده‌ای که ترکیبی از دوده و ریزگرد است. البته پدیده گردوغبار در نصف جهان، موضوع تازه‌ای نیست؛ بلکه اصفهان و شهرهای اطراف آن طی پنج سال گذشته در بهار و تابستان کمابیش درگیر باد و گردوخاک بوده‌اند؛ اما امسال از اواخر خرداد تاکنون ۲۵ روزی می‌شود که ریزگردها در هوای ناسالم اصفهان جا خوش کرده‌اند و قصد رفتن هم ندارند و البته کسی هم به فکر اصفهان و اصفهانی‌ها نیست؛ روزهای آلوده‌ای که حتما تا آخر تابستان افزایش نیز می‌یابد و به عددی بالاتر می‌رسد!
