به گزارش اصفهان زیبا؛ افغانستان یکی از مهم‌ترین همسایگان کشور ایران است که بیشترین مرز زمینی را با ایران در جوار مرزهای شرقی این کشور دارد. در این چهارچوب، روند مبادله‌های تجاری و اقتصادی ایران و افغانستان در زمان دولت اسبق افغانستان، روبه‌رشد بود ه است؛ بنابراین این روند با ظهور مجدد طالبان در سال‌های اخیر، کاهشی شده و البته هر چه از حضور طالبان در قدرت می‌گذرد، حجم مبادله‌های تجاری دو کشور نیز به‌تدریج و آهسته، افزایش می‌یابد؛با این حال، هنوز هم اماواگرهای زیادی درباره توسعه مناسبات اقتصادی ایران و افغانستان مطرح است.
در این نکته که افغانستان می‌تواند حامل فرصت‌های مختلف و متنوع برای کشور ایران باشد، تردیدی نیست؛ اما گویی افغانستان فعلی به دنبال بی‌ثباتی‌های سیاسی و امنیتی خود هنوز آمادگی لازم برای تقویت پیوندها با ایران را ندارد. در این رابطه، استان اصفهان نیز با توجه به ظرفیت‌های فراوان صنعتی خود می‌تواند فرصت‌های اقتصادی گسترده‌ای را در افغانستان کشف و فتح کند. «اصفهان‌زیبا» در گفت‌وگو با محسن روحی‌صفت، دیپلمات سابق کشورمان و کارشناس مسائل افغانستان، چند علامت سؤال مهم را در این رابطه واکاوی کرده است. مشروح گفت‌وگو با این کارشناس را در ادامه بخوانید.
تاکنون مطالب و مسائل مختلفی درباره ظرفیت‌های متنوع افغانستان برای توسعه روابط تجاری و اقتصادی با ایران مطرح شده است. دیدگاه شما در این باره چیست؟ افغانستان چه فرصت‌هایی را می‌تواند به ایران در این حوزه‌ها ارائه دهد؟
افغانستان یکی از مهم‌ترین همسایگان ایران در مجاورت مرزهای شرقی کشور ایران است. عموما همسایگان، سهم مهمی در تجارت و اقتصاد کشورهای مختلف جهان دارند. می‌بینیم که ما با ترکیه، عراق و کشورهای عرب حاشیه خلیج‌فارس پیوندهای تجاری و اقتصادی گسترده‌ای داریم؛ با این حال، روابط تجاری ما با افغانستان به نسبت بقیه محدودتر است.
یکی از اصلی‌ترین دلایلی که موجب شده است روابط تجاری و اقتصادی ایران و افغانستان آن‌گونه که بایدوشاید رشد نکند، عدم توسعه‌یافتگی کشور افغانستان است. وقتی طبقه متوسط در افغانستان ضعیف باشد، این بدان معناست که میزان مصرف نیز در این کشور کاهش پیدا می‌کند و هرچه این معادله برعکس باشد، زمینه‌های مساعدی برای توسعه مراودات تجاری فراهم می‌شود. این ضعف اقتصادی افغانستان سبب شده است آن‌گونه که بایدوشاید ظرفیت‌های تجاری و اقتصادی در قالب روابط دو کشور آشکار و فعال نشود و ظهور پیدا نکند. جدای از این‌ها، به دلیل شرایط خاص سیاسی و اقتصادی و امنیتی افغانستان، روابط کشورمان با افغانستان صرفا به برخی اقلام خاص نظیر موادغذایی یا لوازم دم‌دستی زندگی محدود شده است.
توجه داشته باشیم که تعداد کارخانه‌ها و کارگاه‌های تولیدی در افغانستان بسیار اندک است. اگر این تعداد افزایش یابد، زمینه‌های مساعدی برای صادرات مواد اولیه ایرانی به افغانستان یا کمک‌های فنی کشورمان به افغانستان فراهم می‌شود. تا قبل از ظهور مجدد قدرت طالبان در افغانستان، روابط تجاری ایران و افغانستان تا مرز سه‌میلیارد دلار هم افزایش پیدا کرد؛ بنابراین در دوره طالبان این روابط تقریبا نصف شد. در سال‌های اخیر که طالبان قدرت را مجدد در افغانستان به دست گرفت، مردم در افغانستان فقیرتر شدند و البته که با فرار سرمایه‌ها و نخبگان از افغانستان نیز روبه‌رو هستیم؛ موضوعی که اثرگذاری منفی خود را بر روابط مشترک ایران و افغانستان در حوزه تجارت نیز گذاشته است.
در این چهارچوب، افغانستان در شرایط جدید خود تا اندازه زیادی به سمت تهیه کالاهای ارزان‌قیمت رو آورده است. باید توجه داشته باشیم که کالاهای ارزان‌قیمت برای افغانستان از پاکستان در مقایسه با ایران بهتر تأمین می‌شوند. در این باره به این نکته اشاره می‌کنم که مسئله سرمایه‌گذاری موجب تحکیم پیوندهای اقتصادی و تجاری میان دو کشور می‌شود و این بدان معناست که به‌طورمثال، ایرانی‌ها بتوانند در افغانستان کارخانه ایجاد کنند؛ معادله‌ای که حداقل در شرایط کنونی چندان از زمینه‌های لازم برای تحقق برخوردار نیست. باید بدانیم که افغانستان امروز به‌شدت با چالش‌های مختلف در حوزه تأمین نیازهای خود روبه‌روست؛ به‌عنوان‌مثال، این کشور برق چندانی ندارد یا در حوزه تأمین انرژی خود با چالش‌های جدی روبه‌روست و کمبودهایی دارد که ایران می‌تواند آن‌ها را رفع کند.
استان اصفهان به‌عنوان یکی از استان‌های صنعتی ایران از ظرفیت‌های متنوعی در این رابطه برخوردار است. به نظر شما افغانستان می‌تواند حامل چه فرصت‌ها و مزایایی برای این استان و صنایع آن باشد؟
استان اصفهان یک استان صنعتی بوده و از ظرفیت‌های زیادی برای توسعه مناسبات تجاری با افغانستان برخوردار است. در این خصوص به‌طور خاص به بخش معدن و صنعت ذوب‌آهن اشاره می‌کنم. صنعت ذوب‌آهن به سنگ‌آهن نیاز دارد و افغانستان نیز ذخایر سنگ‌آهن زیادی دارد.
متأسفانه شرایط کنونی در افغانستان به نحوی نیست که بتواند زمینه‌های لازم برای فتح فرصت‌های اقتصادی مختلف را که در افغانستان و ایران موجود است، فراهم کند. مطلع هستم که کارخانه ذوب‌آهن اصفهان در مناقصه‌های مرتبط با بحث استخراج سنگ‌آهن و همکاری‌ها با افغانستان در حوزه کاری خود شرکت کرده است؛ بااین‌حال از نتایج آن اطلاعی ندارم. البته همان‌طور که گفتم تنوع صنایع در استان اصفهان زیاد است و این استان به مواد اولیه نیاز زیادی دارد و افغانستان می‌تواند هم نیازهای این استان و صنایع آن را تا اندازه‌ای تأمین کند و هم میزبان سرمایه‌گذاری اصفهان در حوزه‌های مختلف باشد؛ بااین‌حال، همان‌گونه که پیش‌تر نیز گفتم این افغانستان است که فعلا آمادگی لازم برای این مسئله را ندارد.
درحقیقت، اگر ساختار سیاسی در افغانستان آمادگی خود را نشان دهد و زیرساخت‌های ارتباطی هم در این کشور توسعه یابد، این موضوع می‌تواند حامل فرصت‌های ذی‌قیمتی برای استان اصفهان و صنایع و اقتصاد آن باشد. این نکته را هم متذکر می‌شوم که اصفهان در دیگر حوزه‌ها نظیر استخراج طلا یا ساخت کارخانه سیمان نیز پیش‌تر همکاری‌هایی با افغانستان داشته است؛ بااین‌حال این همکاری‌ها با موانع زیادی درزمینه توسعه خود در شرایط کنونی روبه‌رو هستند؛ ازاین‌رو، موارد همکاری اصفهان با افغانستان متنوع و متعدد است؛ اما ظرفیت‌های لازم از سوی طرف افغانی هنوز آن‌گونه که بایدوشاید فراهم نیست.
تکیه بر مفهوم دیپلماسی شهری یکی از مسائل مهم در جهان حاضر است که با تکیه بر آن شاهد توسعه پیوندهای اقتصادی میان کشورهای مختلف هستیم. آیا اصفهان در شرایط فعلی می‌تواند با استفاده از این موضوع روابط خود را با شهرهای مختلف افغانستان که از ظرفیت‌های اقتصادی چشمگیری نیز برخوردار هستند، توسعه بخشد؟
به نظر من کمی برای طرح ایده توسعه دیپلماسی شهری با شهرهای مختلف افغانستان زود است. افغانستانِ کنونی هنوز با چالش بی‌ثباتی روبه‌رو بوده و زود است که بخواهیم از ایده توسعه دیپلماسی شهری با شهرهای مختلف افغانستان صحبت کنیم. به عقیده من، اگر بخش خصوصی ایران و افغانستان بتوانند روابط نزدیکی را با یکدیگر تعریف کنند، این مسئله می‌تواند منافع خوبی را برای دو طرف داشته باشد.
درحقیقت معتقدم که روابط اقتصادی باید سیاسی‌زدایی شود؛ به‌طورمثال، در اصفهان نیازهایی در حوزه مواد اولیه داریم که افغانستان می‌تواند آن‌ها را رفع کند. با توجه به منافعی که دولت‌ها از این مسئله می‌برند نیز چندان با این موضوع مخالفت نخواهند کرد؛ بااین‌حال، همان‌طور که گفتم، هنوز برای صحبت درباره مفهوم دیپلماسی شهری میان دو کشور ایران و افغانستان و به‌طور خاص کنشگری اصفهان در این رابطه زود است.
