به گزارش اصفهان زیبا؛ بعد از چندماه مسجدگردی که در پرونده روزنامه «اصفهان‌زیبا» ثبت شده است و تلاش کرده‌ایم تشریح و توصیفی از فعالیت‌ها و وضعیت فعلی برخی مساجد ارائه کنیم، باخبر شدیم که مسجد امام حسن مجتبی(ع) واقع در خیابان کاوه و روبه‌روی ترمینال کاوه به‌عنوان مسجد برتر در دومین آیین ملی تکریم فعالان مساجد کشور با عنوان «مثل ابراهیم» انتخاب شده است. به همین خاطر به‌عنوان حسن‌ختام سلسله‌گزارش‌های «مسجد پویا» به سراغ این مسجد رفتیم تا از نزدیک با فعالیت‌ها، نقاط ضعف و قوت مسجد آشنا شویم.
موقع نماز مغرب و عشاست که از در مسجد قسمت بانوان وارد می‌شوم. یک پاگرد دومتری است که ازیک‌طرف به طبقه دوم مسجد و درواقع اتاق بسیج مسجد می‌خورد و ازطرف دیگر به ورودی قسمت خواهران مسجد راه دارد و همان‌جا یک روشور کوچک که احتمالا برای وضوی خواهران علاوه بر سرویس بهداشتی‌ها در نظر گرفته شده است.
پرده‌ای که روی آن نوشته شده «ورود آقایان ممنوع» را کنار می‌زنم تا وارد قسمت خواهران شوم. کفش‌هایم را داخل جاکفشی می‌گذارم و از کنار تابلو اعلانات مسجد که با پوسترهای «طرح رایگان حمایت از زوج‌های نابارور»، «چرا انقلاب کردیم؟»، «عزیز جمهور» و «کلاس‌های تابستانه مسجد جای خالی ندارد» می‌گذرم. فرش‌ها و کاشی‌های آبی‌رنگ، میز و صندلی‌های یک‌شکل، جامهری منظم، کولرگازی و پرده دیتاشو نصب شده، درمجموع تصویر یک مسجد نوساز را در ذهنم تداعی می‌کند.
فضای داخلی مسجد حداقل در قسمت بانوان نسبتا کوچک است؛ نهایتا گنجایش 150 نفر را دارد. بااین‌حال نزدیک به سه‌چهارم فضا برای نماز پر شده است. از این سه‌چهارم پرشده هم یک‌سومش را پابه‌سن‌گذاشته‌ها و صندلی‌نشین‌ها تشکیل داده‌اند، دوسومش را هم به‌اصطلاح بزرگ‌سال‌ها و حدودا 10دختربچه دبستانی.
اقامه را که مکبر می‌گوید، امام‌جماعت نماز را شروع می‌کند. از آن نمازهایی نیست که زیادی طول بکشد. نهایتا در سه‌چهار دقیقه نماز مغرب خوانده می‌شود. بعد از نماز، امام جماعت مسجد بلندگو را به دست می‌گیرد و با گفتن از اهمیت امربه‌معروف صحبتش را آغاز می‌کند. مثال صحبتش اشاره به قطعی‌های مکرر برق است. می‌گوید چنین رویه‌ای باعث کساد کارخانه‌ها و گرانی‌های چندماه آینده می‌شود. پس اینجاست که مردم باید از مسئولان مطالبه کنند تا نسبت به این مسئله پاسخگو باشند. صحبت‌های پنج‌شش‌دقیقه‌ای او که تمام می‌شود، شخصی اعلام می‌کند که بعد از اقامه نماز عشا، دعای توسل خوانده می‌شود.
در همین حین از خانم بغل‌دستی‌ام که به نظر سی‌وخرده‌ای سال دارد، می‌پرسم آیا از اهالی همین محله است و قبلا هم به این مسجد آمده یا نه؟ او می‌گوید صرفا گذرش به مسجد خورده است و زیاد مسجد را نمی‌شناسد؛ ولی همین‌که کولرش خو ب کار می‌کند حتما بقیه کارهایش هم درست است! خودش هم از تعمیم جزء به کلش خنده‌اش می‌گیرد. نگاهی به پشت‌سری‌ام می‌کنم. می‌خواهم از او هم اطلاعاتی راجع‌به مسجد بپرسم که سری تکان می‌دهد و می‌گوید اهل این محل نیست. این‌همه آن چیزی است که با حضور در مسجد امام حسن مجتبی (ع) می‌بینم و مابقی را باید از امام‌جماعت و مسئولان هیئت‌امنا بپرسم.
مسجد، از فرصت هم‌جواری با ترمینال کاوه برای خدمت به مسافران استفاده کرده است
حجت‌الاسلام حامد جدیدی امام جماعت مسجد است. دوسالی است که این مسئولیت را قبول کرده‌اند و به گفته حامد قاسمی، از اعضای هیئت‌امنای مسجد، مردم محل بودند که پیشنهاد حضور حجت‌الاسلامجدیدی در مسجد را مطرح کردند و هیئت‌امنا پذیرفته است. گفت‌وگوی من با ایشان با اشاره به موقعیت جغرافیایی مسجد و هم‌جواری‌اش با ترمینال بزرگ اصفهان آغاز می‌شود.
او می‌گوید: مسجد امام حسن مجتبی(ع) از نظر موقعیت جغرافیایی در نقطه بسیار مهمی است و از یک سو به‌خاطر ترمینال مسافران بسیاری در منطقه هستند و از سوی دیگر اهالی بومی مسجد کم نیستند. این موقعیت ازیک‌طرف فرصت است و از سوی دیگر تهدید که سعی کرده‌ایم از فرصت‌هایش به‌خوبی استفاده کنیم؛ به‌طورمثال برای استفاده مسافران از مسجد، با اینکه از لحاظ ساختمانی مسجد کوچک است، حیاط مسجد را برای استراحت مسافران فرش کرده‌ایم.
سرویس بهداشتی‌های مسجد را نیز با کمک شهرداری بازسازی کردیم و در اختیار مسافران قرار دادیم. از طرفی دونفر از اعضای هیئت‌امنای مسجد، کسبه اطراف مسجد هستند. به‌خاطر اینکه مغازه این‌ها در تمام طول روز باز است و ارتباط زیادی هم با مسافران دارند، اگر مسافری مشکلی داشته و مسجد قادر به حل آن باشد، این عزیزان درِ مسجد را باز می‌کنند و کمک‌حال مسافران هستند. یکی دیگر از اقداماتی که باتوجه‌به موقعیت جغرافیایی مسجد صورت گرفت، انتقال برنامه‌هابه پیاده‌رو کنار مسجد بود. برخی جشن‌ها، سخنرانی‌ها، غرفه‌های خدماتی و موکب‌های اطعام، در پیاده‌رو کنار مسجد برپا می‌شود که در دسترس عموم مردم قرار بگیرد.
مغازه‌داران اطراف مسجد مسجدی هستند
سؤال دیگری از امام‌جماعت مسجد می‌پرسم ناظر به کسبه اطراف مسجد؛ مغازه‌دارانی که به‌خاطر حضور مسافران شبانه‌روزی مغازه‌هایشان باز است و طبیعتا هنگام اقامه نماز، مجاور مسجد هستند. در جواب اینکه آیا برنامه‌ای برای این استفاده این کسبه هم از مسجد وجود دارد، حجت‌الاسلام جدیدی این‌طور می‌گوید: همان‌طور که گفتم، برخی از آن‌ها از اعضای هیئت‌امنای مسجد هستند. سایر کسبه نیز معمولا موقع نماز شاگردهایشان مغازه را اداره می‌کنند و خودشان به مسجد می‌آیند. حتی برخی مغازه‌داران ترمینال هم موقع نماز جماعت در مسجد حاضر می‌شوند. اما اینکه موقع نماز باید مغازه‌ها تعطیل شود یا نشود، اصلا ضرورتی دارد یا نه، بحث دیگری است که در حوزه اختیارات مسجد نیست. برای ما مهم این است که اهالی و کسبه، برای اقامه نماز به مسجد می‌آیند.
بانوان مسجد صرفا نمازگزار نیستند
مسئله دیگری که مطرح می‌کنم مربوط به بانوان مسجد است. آنچه در این سال‌ها دیده‌ام این است که به‌رغم همه صحبت‌هایی که می‌شود، بانوان در مسجد بیشتر شنونده سخنرانی‌های امام‌جماعت هستند که آن هم به‌خاطر عدم ارتباط مستقیم، چندان مورداستقبال قرار نمی‌گیرد.
به‌نوعی می‌توان گفت بانوان در مسجد صرفا نمازگزارانی هستند که ارتباطی با امام‌جماعت به‌عنوان مرجع مسجد ندارند. حجت‌الاسلام جدیدی در پاسخ به دغدغه‌ام می‌گوید: بخشی از ارتباط امام‌جماعت با بانوان مسجد در همان سخنرانی‌های عمومی است که بین نماز صورت می‌گیرد. در کنار این سخنرانی‌ها بنده در دفتر مسجد حاضرم و پاسخگوی سؤالات و مشکلات خانم‌هایی هستم که مراجعه می‌کنند. علاوه بر این، اخیرا پیشنهاد کرده‌ایم که جلساتی را با بانوان فعال مسجد داشته باشیم که هم جنبه آموزشی داشته باشد و هم پرسش و پاسخی نسبت به سؤالات و دغدغه‌هایشان داشته باشیم.
مسجد اولین نهادی است که باید به پیشگیری و درمان مشکلات رسیدگی کند
حجت‌الاسلام جدیدی صحبت‌هایش را با اشاره به شرایطی که برای حضور اثرگذار و پویای یک مسجد نیاز است ادامه می‌دهد. او با اشاره به مفهوم «مسجد طراز» بیان می‌کند: مسجد طرازی که از زمان پیغمبر هم مطرح بوده، مسجدی است که در حیطه‌های مختلف اقتصادی، فرهنگی، خانوادگی، اجتماعی و… مرجع است و برای پیشگیری و درمان مشکلات محله مرجعیت دارد؛ اما در حال حاضر با دگرگونی جوامع و نهادهای مختلفی که در جامعه شکل‌گرفته‌اند، برای مسجد دیگر این مرجعیت وجود ندارد.
دیگر مسجد پایگاهی نیست که مردم برای مشکلاتشان در وهله اول به آن مراجعه کنند؛ درحالی که اگر مدیریت شهری درستی داشته باشیم و مرجعیت مسجد احیا شود، می‌توان با کمک مسجد از بروز بسیاری از مشکلات پیشگیری کرد. باید درمان بسیاری از مشکلات را در مرحله اول به مسجد واگذار کرد و درنهایت نهادها و سازمان‌های مختلف ورود کنند؛ همان‌طور که الان هم بسیاری از نهادها به این نتیجه رسیده‌اند که باید با کمک مردم و به‌صورت محله‌ای مسائل را مدیریت کنند. این همان جایی است که بار دیگر نقش مساجد در محله‌ها پررنگ و نمایان می‌شود؛ مثل مشاوره برای مسائل خانوادگی، حقوقی، پزشکی و مواردی از قبیل که از دست مسجد برمی‌آید.
اگر این شرایط محقق شود، امام‌جماعت مسجد نیز به‌واسطه ارتباطی که با مردم برقرار می‌کند، ظرفیت مسجد برای پیشگیری و درمان مسائل را برای مردم تبیین می‌کند و درواقع به‌مرورزمان به مطالبه مردم از مسجد تبدیل می‌شود.
نیازمند توانمندسازی روحانیون و طلاب برای رسیدگی به مشکلات هستیم
امام جماعت مسجد امام حسن مجتبی(ع) در راستای توصیفی که مسجد طراز دارد به نقش روحانیون و طلابی اشاره می‌کند که باید به‌واسطه سازمان امور مساجد و حوزه علمیه، توانمندی‌هایشان برای پیشبرد مسائل جامعه افزایش پیدا کند؛ چراکه اگر امام‌جماعت توانایی و تسلط لازم برای برخورد با مسائل مختلف را نداشته باشد، به‌مرور میزان مراجعه مردم به مسجد کم می‌شود. او همچنین به کمبودهای مسجد اشاره می‌کند:
در‌حال‌حاضر مسجد امام حسن مجتبی(ع) در زمینه فعالیت‌های فرهنگی اقدامات بسیار خوب و اثرگذاری داشته؛ اما در کنار این موضوع پرداختن به کارهای تربیتی مستمر هم لازم است. کار فرهنگی یعنی جشن و عزاداری و مراسم‌هایی که برگزار می‌شود، مقطعی است و زمینه ارتباط با مردم را فراهم می‌کند؛ اما کار تربیتی یعنی برگزاری جلسات هفتگی و مستمری که منجر به تربیت نوجوانان می‌شود و در بلندمدت اثرگذار است. تشکیل حلقه‌های صالحین در مسجد در همین راستاست؛ ولی نیاز است انرژی بیشتر صرف آن شود.
امام‌جماعت با هیئت‌امنا پیوند خورده‌است
حجت‌الاسلام جدیدی در پایان گفت‌وگو به ارتباط نزدیک با هیئت‌امنا مسجد اشاره می‌کند، به جلسات مکرری که با یکدیگر به گفت‌وگو می‌نشینند و با همراهی و هم‌فکری با هم به حل مسائل مسجد می‌پردازند.
کلید موفقیت ما عمل به سندی نانوشته است
حامد قاسمی که از اعضای هیئت‌امنای مسجد امام حسن مجتبی (ع) است صحبت‌هایش را با نکته کلیدی که در صحبت‌های امام‌جماعت مسجداست، آغاز می‌کند.
او هم از نقش امام‌جماعت و ارتباط نزدیک با هیئت‌امنا می‌گوید: اگر بخواهم به دلایلی که باعث پیشبرد اهداف مسجد شده اشاره کنم، اولین آن‌ها الگوقراردادن سندی نانوشته است؛ بیانات رهبر انقلاب و توصیه‌هایی که به مساجد کرده‌اند. مسئله مهمی که ایشان به آن اشاره کرده‌اند این است که باید محوریت مسجد با امام‌جماعت باشد. ما همین کار را عملی کردیم و حجت‌الاسلام جدیدی محور کار و تصمیم‌گیری‌ها قرار گرفته‌اند؛ یعنی در وهله اول به‌طور کامل به امام‌جماعت اعتماد کرده‌ایم. مسئله بعدی بر اساس بیانات رهبری اهمیت به جوانان و نوجوانان مسجد است. جوان پرانرژی و پرتلاش و پر از ایده است. درصورتی‌که هیئت‌امنا در مقابل آزمون‌وخطاهای او صبوری کند، شخص آینده موفقی در همین عرصه پیدا می‌کند. از طرفی هیئت‌امنا مسجد نیز جمع جوانی هستند که برخی اتفاقا به این مسئله انتقاد دارند؛ اما ازنظر ما همین جوان‌بودن است که پویایی مسجد را به دنبال دارد.
مورد دیگری که به آن اشاره کرده‌اند، وحدت و انسجام در مسجد است. متأسفانه در برخی مساجد مردم با هیئت‌امنا، هیئت‌امنا با بسیج، کانون با امام‌جماعت و… مشکل دارند؛ یعنی مردم در این مسجد نه‌تنها وحدت نمی‌بینند، بلکه نفاق موجود باعث سردرگمی‌شان می‌شود. درحالی‌که در مسجد امام حسن مجتبی(ع) میان امام‌جماعت و کانون و هیئت و بسیج هیچ اختلافی نیست و حتی ارتباط بین بخش خواهران و برادران هم بسیار قوی است؛ به‌طوری‌که تنها یک حرف واحد از مسجد شنیده می‌شود و همه این‌ها به‌خاطر هیئت‌امنای جوان و منسجمی است که در مکان مسجد با مدیریت امام‌جماعت اداره می‌شود.
مسجد، نمازخانه نیست
قاسمی معتقد اسـت اگرچه برخی پابه‌سن‌گذشته‌ها مسجد را صرفا مکانی برای نماز و دعا می‌دانند؛ اما در اصل مسجد باید محل اثر باشد و چنین رسالتی برای مساجدی که در منطقه پررفت‌وآمدی قرار دارند، بیشتر است.
او درباره فعالیت‌های فرهنگی مسجد چنین می‌گوید:کانون فرهنگی‌هنری مسجد، کانون شهید صیاد شیرازی است که ثبت رسمی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است. پایگاه بسیج مسجد هم در بخش برادران، پایگاه شهید صیاد شیرازی و در بخش خواهران پایگاه بسیج امام حسن مجتبی(ع) است. هیئت مسجد هم که هم‌زمان با تأسیس مسجد شکل گرفته، در دوره‌های مختلف با مدیرهای مختلف روند کاری‌اش فرق کرده؛ اما درحال حاضر در بخش مردان هیئت فرهنگی‌مذهبی ائمه بقیع و در بخش خواهران هیئت مذهبــی حضـرت زینــب(س) فعــال هستند. در کنارش گروه دخترانه حسنا که یک جمع خودجوش از دختران مسجد است در فعالیت‌های مؤمنانه مسجد مشارکت می‌کند و به‌مرور هم فعالیت‌هایش درحال‌توسعه است. یکی دیگر از برنامه‌هایی که بسیار مورد استقبال قرار گرفته و بابرکت بوده، کانون خادم‌یاران رضوی است که نزدیک به پنج سال از تأسیسش می‌گذرد و زمینه خادم‌یاری علاقه‌مندان محله را فراهم کرده است.
کار مسجد با شبکه‌سازی پیش می‌رود
عضو هیئت امنای مسجد امام حسن مجتبی(ع) در کنار تشکل‌های رسمی مسجد به استفاده خدمات مردمی هم اشاره می‌کند. او می‌گوید برخی از افراد که به مسجد رفت‌وآمد می‌کنند بعد از مدتی با دیدن سخت‌کوشی اعضا برای توسعه مسجد، خودشان پیشنهاد می‌کنند که نقشی در مسجد ایفا کنند.
او ادامه می‌دهد: اولویت ما این است که بتوانیــم از ظرفیــت همیــن افــراد بــرای پاسخگویی به نیازهای محله استفاده کنیم؛ مثل خانمی که استاد دانشگاه اصفهان است؛ اما متعهد شده هفته‌ای یک‌بار زمانش را در اختیار بانوان بگذارد یا مشاوره‌های حقوقی که به واسطه اعضای مسجد، جمعه‌ها برپا می‌شود. این نکته‌ای بود که در اولین برخورد من با او نیز کاملا مشهود بود؛ چراکه پس از درخواستم برای تعیین مصاحبه، اولین صحبتی که میان ما ردوبدل شد، دعوت او از من برای مشارکت در مسجد بود؛ همان شبکه‌سازی که به گفته قاسمی نقش مهمی در مسجد امام حسن مجتبی (ع) دارد.
قشربندی‌ها در مسجد جایی ندارد
عضو هیئت‌امنای مسجد در پاسخ به سؤال من که آیا فعالیت‌های نام‌برده صرفا موردپسند گروه خاصی است یا صرفا قابلیت ارائه به گروه خاصی را دارد یا نه، می‌گوید: یکی از ایراداتی که به مسجد می‌گیرند، این است که چرا اجازه می‌دهید اقشار مختلف با اعتقادات مختلف با مسجد ارتباط برقرار کنند و در مقابل این انتقاد، هدف ما این است که همچون الان برنامه‌هایمان کاملا عمومی باشد و مورداستفاده همه مردم قرار گیرد؛ مثلا زمانی که بچه‌ها از اردوهای تفریحی و زیارتی بازمی‌گردند و خانواده‌ها به استقبالشـان می‌آیند بـه‌هیـچ‌عنــوان منحصر به تفکر خاصی نیستند. افراد با جایگاه‌های مختلف اقتصادی و مذهبی به مسجد رفت‌وآمد دارند و در تعامل با مسجد است که گاهی نحوه تفکر و پوششان تغییر می‌کند.
حمایت‌های دولتی نقش مهمی در اجرای فعالیت‌های مسجد دارد
قاسمی در پایان با اشاره به نقش مهم همکاری شهرداری منطقه 7 با مسجد امام حسن مجتبی(ع) خاطرنشان می‌کند: آنچه در این سال‌ها و به‌خصوص در یک سال گذشته محقق شده، ثمره همکاری ارگان‌های دولتی و به‌خصوص شهرداری است که زمینه اجرای اهداف مسجد را فراهم کرده است. همچنین او معرفی مساجد برتر برای الگوگیری را نقشی مهم در وضعیت فعلی مساجد می‌داند.
