به گزارش اصفهان زیبا؛ شاید چند سالی است که نوک پیکان منتقدان مباحث شهرسازی به سمت عمودی شدن و ارتفاع سازی در شهر اصفهان رفته است و نقدهایی از ساخت‌وسازهای بی‌ضابطه در بعضی از مناطق شهری شده باشد. ساختمان‌هایی که بدون در نظر گرفتن عرض گذر استاندارد و مباحث ترافیکی ساخته شدند و امروز کوچه‌ها و خیابان‌های کم‌عرض را درگیر ترافیک‌های سنگین کرده است که حتی مشکلاتی برای خودروهای امدادی و آتش‌نشانی ایجاد کرده‌اند.
آنچه در مقررات ساختمان آمده است علاوه بر مباحث ترافیکی، مباحث ایمنی و امکان عبور خودروهای آتش‌نشانی در هنگام بروز حادثه هم اهمیت داشته و طبق آن ارتفاع ساختمان‌ها مشخص شده است.
طبق مقررات شهرسازی، ارتفاع ساختمان (تعداد طبقه‌ها) باید با توجه به عرض گذر کوچه‌ها و خیابان‌های اطراف در نظر گرفته شود. ارتفاع ساختمان‌ها طبق عرض محل عبور حداکثر ارتفاع در گذر کمتر از 6 متر دوطبقه، 6 متر سه‌طبقه، 8 متر چهار طبقه، 10 متر پنج طبقه، 12 متر لغایت 22 متر (بن‌بست) شش طبقه، 12 متر و بیشتر (بن باز) بدون محدودیت و 22 متر و بیشتر (بن‌بست) بدون محدودیت در نظر گرفته، اما دیده می‌شود که در بعضی از مناطق شهری این قانون نادیده گرفته شده است.
در سال‌های گذشته معاونت شهرسازی و معماری شهرداری برای رعایت بهتر قوانین و البته بر هم نخوردن نظم مناطق و جلوگیری از تخلفات و ارتفاع‌سازی برنامه‌ای تحت عنوان «سرای 10» را که وظیفه تعیین کد و ارتفاع منطقه را بر عهده داشت، اجرا کرد که البته اجرای آن خودش مشکلات متعددی برای شهروندان به وجود آورد؛ اما تداوم آن می‌تواند مانع عمودی شدن شهر اصفهان شود.
ابلاغیه‌ای مغایر با ایمنی شهر
چندی پیش یک دستورالعمل جدید در حوزه شهرسازی معاون پیشگیری و ایمنی سازمان آتش‌نشانی و خدمات ایمنی شهرداری اصفهان را به واکنش وادار کرد. او در مصاحبه با خبرنگار روزنامه اطلاعات در خصوص این دستورالعمل جدید معاونت شهرسازی و معماری شهرداری اصفهان گفته است: «نادیده گرفتن رفیوژ (گذرگاه وسط معابر سواره‌رو) در صدور پروانه ساختمانی بر اساس دستورالعمل اخیر معاونت شهرسازی و معماری شهرداری اصفهان، سبب ارتفاع سازی در معابر کم‌عرض این شهر می‌شود و مغایر با ضوابط ایمنی و آتش‌نشانی و همچنین بحث سوم مقررات ملی ساختمان است.»
مسعود عنایت‌زاده با اشاره به ابلاغ دستورالعمل معاون شهرسازی و معماری شهرداری اصفهان به مناطق 15 گانه شهرداری در رابطه با «تعیین و اعلام عرض ترافیکی معابر»، افزود: بر اساس این دستورالعمل که 10 مرداد امسال ابلاغ شده، ملاک برای صدور پروانه ساختمانی، فاصله خط بدنه گذر است و رفیوژ وسط معبر نادیده گرفته شده است.
او پیامدهای اجرای این دستورالعمل را متوجه ایمنی شهر دانست و افزود: «اگر فاصله خط بدنه یک گذر 12 متر باشد و رفیوژ وسط این گذر هم که به‌صورت فضای سبز است، حداقل یک متر در نظر گرفته شود، عرض گذر عبوری برای هر طرف 5.5 متر می‌شود و با احتساب پارک خودروهای شخصی در حاشیه این گذر، عرض مفید برای حضور و عملیات خودرو نردبان‌دار آتش‌نشانی در خوش‌بینانه‌ترین حالت 3.5 متر می‌شود؛ درحالی‌که عرض لازم برای عملیات این خودروها 8 متر است.»
عنایت‌زاده با اشاره به اینکه با ابلاغ دستورالعمل اخیر معاون شهردار اصفهان می‌توان در گذرهایی با عرض 12 متر ساختمان‌هایی با ارتفاع شش طبقه و بیشتر روی همکف ساخت گفت: این در حالی است که بر اساس مبحث سوم ملی مقررات ساختمان، حداقل عرض مفید معبر برای ساختمان‌های سه طبقه روی همکف 6 متر، ساختمان‌های چهار طبقه روی همکف 8 متر و برای ساختمان‌های پنج طبقه روی همکف، 10 متر است.»
بنا به تأکید معاون پیشگیری و ایمنی سازمان آتش‌نشانی و خدمات ایمنی شهرداری اصفهان، اگرچه این دستورالعمل منطبق با طرح بازنگری طرح تفصیلی شهر اصفهان است و در طرح تفصیلی شهر اصفهان که 15 سال پیش ابلاغ شد، عرض مفید گذر برای خودروهای آتش‌نشانی پیش‌بینی نشده بود، در مبحث سوم مقررات ملی ساختمان که سال 1395 ابلاغ شده، این موضوع دیده‌شده و رعایت آن الزامی است و اجرای دستورالعمل معاونت شهرسازی و معماری شهردار اصفهان به‌طورقطع در آینده امدادرسانی به ساختمان‌های بلندمرتبه در معابر کم‌عرض را مختل خواهد کرد.
واکنش معاون پیشگیری و ایمنی سازمان آتش‌نشانی و خدمات ایمنی شهرداری اصفهان نسبت به این دستورالعمل و نگرانی او از مختل‌شدن امدادرسانی باعث شد تا برای بررسی بهتر موضوع، به سراغ معاونت شهرسازی و معماری شهرداری برویم و پاسخ آن‌ها را درخصوص این دستورالعمل و نکات ایمنی شهر جویا شویم که متأسفانه این معاونت تمایلی به پاسخ‌گویی در این خصوص نداشتند.
در شهر اصفهان بلندمرتبه‌سازی نداریم
اهمیت موضوع و نگرانی از اتفاقی که در شهرسازی در حال رخ دادن بود، ما را به سمت رسول میرباقری، رئیس کمیسیون عمران، معماری، شهرسازی و بافت تاریخی شورای اسلامی شهر کشاند که وظیفه نظارت بر عملکرد شهرداری را نیز بر عهده دارند. او در گفت‌وگو با «اصفهان‌زیبا» در ابتدای صحبت، ضمن تأکید بر اینکه این موضوع حساسی در شهر اصفهان است و باید هم منافع مردم و سرمایه‌گذاران و هم مباحث ایمنی در نظر گرفته شود، گفت: «بر اساس ضوابط طرح تفصیلی شهر اصفهان مقدار سرانه و بعد خانوار بر اساس مصوبات شورای عالی شهرسازی معماری به دست می‌آید و ارتفاع هر پلاک و ملک بر اساس ظرفیت پلاک به دست می‌آید. ما در شهر اصفهان دفترچه ضابطه طرح تفصیلی داریم و در آن دفترچه ارتفاع‌پذیری طبق عرض گذر و مساحت پلاک در نظر گرفته و مشخص شده تا هر ملک بر اساس کد منطقه ارتفاع‌پذیری داشته باشد.»
میرباقری با تأکید بر اینکه کد ارتفاع منطقه براساس نظر مشاوران شهرسازی، بازدید میدانی، ظرفیت منطقه، عرض‌گذر و خدماتی که باید در آن منطقه پیش‌بینی شود و میزان جمعیت‌پذیری مشخص می‌شود، افزود: «حداکثر کد ارتفاعی که ما در اصفهان داریم شش طبقه است. خیلی به‌ندرت در بعضی پهنه‌های شهر مشاور طرح تفصیلی یا طرح بازنگری پیش‌بینی شده است. در شهر اصفهان بلندمرتبه‌سازی نداریم و اگر بخواهیم نسبت به شهر تبریز و تهران مقایسه کنیم که در عرض گذر هشت متری ارتفاع ده طبقه ساخته شده، اصلا در شهر اصفهان ارتـــفاع‌پـذیـری و بـلندمرتـبـه‌سـازی نداریم. این یک حسن است که بسیاری از کارشناسان شهرسازی تأکید دارند که شهر اصفهان شـهر آرامی ازنـظر ارتـفـاع‌پـذیری
است.»
رئیس کمیسیون عمران، معماری، شهرسازی و بافت تاریخی شورای اسلامی شهر با تأکید بر اینکه در موضوعی تحت عنوان دقیق سازی ارتفاعات در شهر اصفهان مطرح شده، بیان کرد: «برخی از پهنه‌ها بنا به دلایلی مازاد بر کد منطقه شکل گرفته است. به‌طور مثال پهنه‌ای است که کد منطقه سه‌طبقه است؛ اما به دلایل عرض گذر و یا بزرگ بودن پلاک مجوز چهار طبقه صادر شده است؛ در طرح بازنگری طرح تفصیلی در سال 91 موضوع دقیق‌سازی ارتفاعات ابلاغ و این موضوع دیده شد. در بعضی مناطق مانند 7 و 12 مبحث دقیق‌سازی ارتفاعات انجام شده و بعد از ارسال به کمیسیون ماده پنج و تصویب ابلاغ شد. اما هنوز بعضی از مناطق دستخوش دقیق‌سازی ارتفاعات است و این موضوع باعث بلاتکلیفی ارباب‌رجوع شده است.»
او اما در ادامه با اشاره به اینکه برخی سرمایه‌گذاران به لحاظ اقتصادی به دنبال حداکثر ارتفاع هستند گفت: «حرکت به این سمت و ارتفاع‌پذیری با توجه به پیش‌بینی نشدن سرانه خدمات آموزشی، بهداشتی و فضای سبز موردنیاز باعث ناعدالتی و بی‌ترازی در بحث ترافیک، آلودگی و تراکم جمعیت در یک محدوده خواهد شد.»
میرباقری معتقد است شهر اصفهان خط آسمان خیلی متعادل و نرمی دارد. در بعضی پهنه‌ها یکدستی ساختمان‌ها به‌خوبی دیده می‌شود و ساختمان‌های بلند و کوتاهی را نمی‌بینیم و این نشان می‌دهد مهندسان و مشاوران در سال‌های گذشته در خصوص اجرای طرح تفصیلی به این موضوع دقت داشته‌اند که ارتفاع‌پذیری خیلی زیادی در شهر اصفهان رخ ندهد.
او حتی از محدودیت ارتفاع‌سازی در بعضی مناطق شهر اصفهان به‌لحاظ موقعیت فرهنگی و میراثی شهر اصفهان گفت و ادامه داد: «ما در شهری زندگی می‌کنیم که دارای محورهای تاریخی و فرهنگی است و دانه‌های ارزشمندی در شهر پراکنده هستند که ازنظر میراثی و گردشگری پراهمیت هستند و این خودش محدودیتی برای ارتفاع‌پذیری در شهر اصفهان ایجاد می‌کند و به دلیل مباحث فرهنگی و تاریخی، ما نمی‌توانیم به سمت عمودسازی برویم و توسعه ارتفاع نخواهیم داشت.»
توجه به عرض کم گذر بحث حساسی است و نمی‌شود باز برخورد کرد
رئیس کمیسیون عمران، معماری، شهرسازی و بافت تاریخی شورای اسلامی شهر درخصوص ارتفاع‌پذیری و مباحث ایمنی شهر و نگرانی سازمان آتش‌نشانی به دلیل رعایت نکردن عرض گذر استاندارد در بعضی مناطق گفت: «هر ساختمانی که می‌خواهد پروانه بگیرد، باید الزاما یک سری استانداردها را بر اساس مباحث نوزده‌گانه مقررات ملی ساختمان رعایت کند و قبل از اجرای نقشه‌ها، تأسیسات برق و مکانیک در نظام‌مهندسی مسائل بررسی خواهد شد و بر اساس آن تنظیم می‌شود.»
او با اشاره به اینکه سازمان آتش‌نشانی ذیل شهرداری اصفهان است و متولی ایمنی شهر در مباحث حریق و آتش‌سوزی‌هاست و باید به‌موقع وارد عمل شود گفت: «به‌هرحال ارتفاع به بحث‌های ایمنی گره خورده است و اگر اتفاقی در یک ساختمان بلند بیفتد و به خاطر عرض کم و عدم تجهیزات کافی نتوانیم حریق را کنترل کنیم، صدمات زیادی به شهر و شهروندان خواهیم زد. یکی از دغدغه‌های آتش‌نشانی عرض ترافیکی بوده که در دفترچه ضابطه طرح تفصیلی کامل به آن پرداخته شده است. البته این موضوع خیلی حساس است و نمی‌شود با آن باز برخورد کرد. اگر عرض ترافیکی را درنظر نگیریم، خودرو آتش‌نشانی برای اطفای حریق با عرض کم امکان حضور ندارد و از طرفی با برخی مطالبات شهروندان روبه‌رو هستیم که به‌حق هم هست و باید به آن توجه شود. »
بنا به گفته او، یکی از درخواست‌های شهروندان برای ارتفاع‌سازی در مناطق این است که آن‌ها در پهنه و محل‌هایی زندگی می‌کنند که کد ارتفاعی منطقه شکل گرفته؛ به‌خصوص در محله‌هایی که مادی با عرض کم یا با قدمت زیادی وجود دارد و اما به خاطر کدهای مختلف مثل آتش‌نشانی و عرض گذر ارتفاع نمی‌دهند و این موضوع باعث نارضایتی مردم شده است.
میرباقری توضیح داد: «واقعیت این است که اگر پهنه‌ای شکل گرفته و استانداردهای لازم رعایت شده باشد باید شهروندان منتفع شوند و خط آسمان محله رعایت شود. اگر سایر ساختمان‌ها روی چهار طبقه شکل گرفته باشد، حق با مالک است که ارتفاع اخذ کند.»
او در خصوص دستورالعمل جدید صادر شده برای عرض گذر گفت: «در دفترچه ضابطه طرح تفصیلی عرض ترافیکی از بدنه تا بدنه مجاور در نظر گرفته شده است که این قبلا عرض ترافیکی از بدنه تا خط جدول مادی ملاک ارتفاع‌پذیری در نظر گرفته می‌شد و در جلسات متمادی اعضای شورای شهر، کارشناسان شهرسازی و معاونت شهرسازی و معماری شهرداری اصفهان قرار شد این موضوع مدنظر قرار بگیرد. اما تأکید شده اگر پهنه‌ای شکل نگرفته بر اساس عرض گذر ترافیکی مدنظر قرار بگیرد تا دچار مشکلات ایمنی نشویم.»
مشکل ارتفاع سازی باعث تشدید آسیب در بافت فرسوده شده است
میرباقری همچنین در خصوص معضلات ارتفاع سازی در بافت فرسوده و گذرهای کم‌عرض گفت: «ما در شهری زندگی می‌کنیم که چندین منطقه دچار بافت فرسوده بوده و با توجه به قدمت شهر اصفهان لکه‌های بافت فرسوده شکل گرفته است که حداقل ارتفاع را در این مناطق داریم. پلاک‌های تفکیکی دراین مناطق بسیار نامنظم و بی‌قواره و عرض گذر به شدت پایین است، به همین دلیل ارتفاع‌پذیری کافی در این محله‌ها نداریم. در بعضی مناطق به‌ویژه در بافت های تاریخی اصلا قابلیت ارتفاع پذیری نداریم و به خاطر همین مسائل نمی‌توانیم برای شهر اصفهان نسخه کامل و واحدی برای شهرسازی در نظر گرفت و جلو رفت.»
او مشکلات در بافت فرسوده و ممنوعیت‌هایی ارتفاع سازی را مانعی برای مالکان دانست و ادامه داد: «دریافت پروانه به جهت محدودیت ارتفاع‌سازی توجیه اقتصادی برای مالکان ندارد و همین مسئله باعث خالی شدن محلات از سکنه و افزایش مهاجران به محلات و تشدید آسیب‌های اجتماعی در این محلات شده است.»
میرباقری راه درمان این مشکل را اجرای پروژه‌های محرک توسعه، تعریف سرانه فضای سبز بازیکده و دفاتر تسهیلگری دانست. وجود این دفاتر در مناطق کم‌برخوردار و بافت فرسوده باعث می‌شود تا مالکان با تجمیع پلاک‌ها و ایجاد پلاک‌های بزرگ و خوش‌قواره، با اخذ مصوبات کمیسیون ماده پنج ارتفاع مدنظر را دریافت کنند و بتوانند با این شیوه محله را از رخوت خارج کنند و باعث رشد محله و بازگشت بومیان به محله شوند.
رئیس کمیسیون عمران، معماری، شهرسازی و بافت تاریخی شورای اسلامی شهر با تأکید بر اینکه باید شرایطی را فراهم کرد تا سرمایه‌گذاران راغب به ساختمان‌سازی شوند و نکات ایمنی را هم در شهر رعایت کرد گفت: سلسله عواملی دست‌به‌دست هم می‌دهد تا ما ازنظر شهرسازی، شهری آرام داشته باشیم. البته باید مباحث شهرسازی با توجه به سرانه‌های مختلف رعایت شود تا در آینده با مشکلی مواجه نشویم. البته با توجه به اینکه به شهر اصفهان نقدهایی وارد است، در مقایسه با شهرهای دیگر از ارتفاع‌سازی و تأمین سرانه خدماتی رتبه قابل قبولی دریافت کردیم.
به نظر می‌رسد که ارتفاع‌سازی در معابر کم‌عرض بین دوگانه مباحث ایمنی شهر و درخواست شهروندان که بر اثر تخلفات دوره‌های قبل به وجود آمده، مانده و قوانین را دچار چالش کرده است؛ چالشی که مدیریت شهری ترجیح می‌دهد کمی از تنشش کم کند و آرام از کنارش عبور کند.
