به گزارش اصفهان زیبا؛ محله عاشق آباد در شمال‌غرب اصفهان واقع‌شده و برخوردار از تاریخ و پیشینه زیادی است. قدمت این محله به دوره اشکانیان می‌رسد. در تاریخ بعد از اسلام بیشترین نوشته‌ها و آثار موجود از دوران صفویه حاکی از آن است که محله عاشق‌آباد یکی از پررونق‌ترین دوره‌های خود را داشته است؛ به نحوی که تعداد زیادی از مردم عاشق آباد که مردمانی دلیر، تنومند و پهلوان بودند، در سپاه صفوی خدمت می‌کردند. قبلا درآمد اصلی مردمان این محله از طریق کشاورزی بود و اکنون این محله به‌سمت صنعتی‌شدن در حال تغییر است. در حال حاضر قریب به 70درصد اهالی این محله بومی هستند و حدود 30درصد آن‌ها را هم اقوام مهاجر تشکیل می‌دهند.
پیشواز سال جدیدرفتن و بازدیدهای نوروزی
از گذشته‌های دور مردمان محله عاشق‌آباد آداب‌ورسوم متفاوتی را برای پیشوازرفتن به سال جدید و چیدن سفره هفت‌سین و برپایی جشن ایام نوروز داشته‌اند. مرتضی رجبی 74ساله، از اهالی قدیمی محله عاشق‌آباد، درباره آداب‌ورسوم اهالی این محله در زمان قدیم برای پیشوازرفتن به سال جدید و چیدن سفره هفت‌سین و دیدوبازدیدهای نوروزی به «هم‌محله» می‌گوید: «حدود هفتادهشتاد سال پیش به دلیلی که هنوز نظام ارباب‌رعیتی حاکم بود، مردم عاشق‌آباد خیلی بی‌بضاعت بودند؛ یعنی بیشتر درآمد خودشان را برای اجاره پرداخت می‌کردند؛ به‌جز چهارپنج نفری از افراد که اعیان و اشراف بوده و خودشان مالک بودند، مابقی افراد عاشق‌آباد که رعیت محسوب می‌شدند، باید اجاره می‌دادند؛ ولی با وجود بی‌بضاعتی، دو ماه قبل از عید به فکر آداب‌ورسوم عید نوروز بودند. عاشق‌آبادی‌ها به دلیل اینکه خودشان کشاورز بودند و پنبه‌کاری داشتند، با وسایل آن زمان دانه‌های پنبه را جدا کرده و با چرخ‌های ریسندگی پنبه‌ها را ریش‌ریش می‌کردند و بعد هم ریسمان‌ها را به محله دهنو می‌بردند و در این محله که همه دستگاه کاربافی داشتند، یکی‌دو هفته طول می‌کشید تا کارها آماده شود.»
او ادامه می‌دهد: «آماده‌شدن کار یعنی اینکه ریسمان‌ها کرباس (پارچه) شود. هروقت همه کارها آماده می‌شد، خودشان کرباس‌ها را به محله می‌آوردند و تحویل می‌دادند. آن ایام مردم پارچه‌ها را کرباس می‌گفتند. دوباره کرباس‌ها را به بازار رنگرزها می‌بردند و در آنجا هم یکی‌دو هفته طول می‌کشید تا رنگ کرباس‌ها آماده شود. رنگرزها هروقت کرباس‌ها رنگ می‌شد، خودشان آن‌ها را به محله عاشق‌آباد می‌فرستادند.»
این فرد قدیمی محله عاشق‌آباد تصریح می‌کند: «یادم می‌آید ننه‌جونم به بابام می‌گفت: “ننه امروز بُرو از آشیخ محمدتقی بپرس کی واسه دوخت‌و‌دوز و پارچه‌بُرون خوبه؟” آشیخ محمدتقی هم می‌گفت: “امروز که قمردرعقربه؛ اما فردا و پس‌فردا بسیار خوبه.” طی مراسم باشکوهی خانم‌ها و خانم‌بزرگ‌ها دورهم جمع می‌شدند و بچه‌ها را اندازه‌گیری می‌کردند. همه اهالی محله بزرگ، کوچک، زن و مرد، دختر و پسر تفاوتی نمی‌کرد؛ فقط زنانه و مردانه‌اش تفاوت داشت؛ یعنی برای همه اهالی محله از همین پارچه کرباسی‌ها برای نوروز و آمدن سال جدید لباس می‌دوختند. برای مردها قبا و تنبان و برای زنان پیراهن بلند و شلیته و چاقچور دوخته می‌شد و معمولا لباس بچه‌ها را گلدوزی کرده و سرآستین‌ها را نقده‌دوزی می‌کردند.»
او اضافه می‌کند: «خانم‌ها، دختران و خانم‌بزرگ‌های محله عاشق‌آباد هم قبل از آمدن عید نوروز برای به پیشوازرفتن سال جدید معمولا دستشان به همین کارها مشغول می‌شد و به‌نوعی سرگرم بودند. چند روزی به عید مانده هم پاهای بچه‌ها را با یک تکه نخ اندازه می‌زدند و برای خرید کفش آن‌ها به محدوده سده (خمینی‌شهر فعلی) می‌رفتند؛ تهیه مایحتاج دیگر آن‌ها هم در مکان‌هایی نزدیک‌تر و در اصفهان بود؛ همچنین برای مردان و پسران گیوه می‌خریدند و برای دخترها و خانم‌ها نیز کفشی تهیه می‌کردند که حالت نعلین داشت و به آن کفش سده‌ای می‌گفتند.»
چیدن سفره هفت‌سین روی کرسی‌ها
رجبی تأکید می‌کند: «اهالی محله عاشق‌آباد در ایام قدیم با آمدن نوروز مقداری چلسمه و آجیل می‌خریدند؛ 10 یا 20 دانه نارنج هم تهیه می‌کردند، شب عید که می‌شد، هر خانواده معمولا برای شام پلو تهیه می‌کرد؛ همچنین خورشت آلوچه یا به هم می‌پختند. بچه‌ها تا صبح از خوشحالی خواب به چشمشان نمی‌آمد. اول صبح عید که می‌شد، معمولا به دیدن ننه‌جون می‌رفتیم؛ بعد دیدن عموها و عمه‌ها و دایی‌ها و دایزه‌ها. هرجا می‌رفتیم، چهارپنج ریال عیدی می‌گرفتیم. بابام صبح اول وقت که می‌شد، می‌رفت خدمت حاج‌آقاشیخ محمدتقی و روحانیون دیگر و روزهای بعد از عید هم رعیت‌ها چند نفر با همدیگر جمع می‌شدند و به خانه اربابشان برای عیددیدنی می‌رفتند.»
این فرد قدیمی محله عاشق‌آباد عنوان می‌کند: «یادم می‌آید در زمان‌های قدیم در عاشق‌آباد برای عید کرسی‌ها را جمع نمی‌کردند و سفره هفت‌سین را روی همان‌ها می‌گذاشتند، سفره هفت‌سین زیاد تشریفاتی نبود؛ به دلیل اینکه آن زمان‌ها برای عید میوه نبود و فقط منحصر می‌شد به همین هفت‌سین فعلی و چند تخم‌مرغ هم رنگ می‌کردند و با آجیل‌هایی در سفره می‌گذاشتند. مهمانی‌ها و دیدوبازدیدهای اهالی عاشق‌آباد همان چهارپنج روز اول عید نوروز بسیار شوروحال داشت؛ یکی‌دوتا بازی هم مردمان محله داشتند؛ مثل تخم‌مرغ‌بازی و پولی‌بازی که این بازی هم مخصوص پسربچه‌ها بود.»
او درباره مراسم خانواده عروس و داماد با آمدن نوروز و سال جدید در محله عاشق‌آباد قدیم می‌گوید: «یکی دیگر از رسوم نوروزی اهالی عاشق‌آباد این بود که خانواده عروس، خانواده داماد را طلبون می‌کردند و چند روز بعد هم خانواده عروس، داماد را. اصطلاحی در بین اهالی برای این رسوم رایج بود؛ می‌گفتند: “طلبون و واطلبون و مجمعه‌بُرون”؛ یعنی خانواده داماد برای خانواده عروس و برعکس، یکی‌دو مجمعه آجیل و رخت و لباس می‌بردند.»
رجبی توضیح می‌دهد: «بعضی از سال‌ها هم که ماه رمضان و ایام عید باهم مصادف می‌شد، مشکل چندانی پیش نمی‌آمد. اگر عید نوروز با بیست‌ویکم ماه رمضان مصادف می‌شد، اهالی عاشق‌آباد مراسم عید را می‌گذاشتند با عید فطر یک‌دفعه انجام می‌دادند؛ اما سال‌هایی که با محرم و صفر مصادف می‌شد، اهالی این محله دیدوبازدیدها را می‌گذاشتند برای بعد از ماه صفر. البته عیدهای مذهبی مثل فطر، قربان و غدیر برای مردمان عاشق‌آباد بسیار مهم بود؛ چهارشنبه‌سوری و سیزده‌به‌در هم جای خودش را داشت.»
آجیل‌ها و میوه‌های متفاوت سفره هفت‌سین قدیم
امینی، یکی دیگر از اهالی و بازنشسته‌های محله عاشق‌آباد، درباره آداب‌ورسوم مردمان این محله برای آمدن نوروز و چیدمان سفره هفت‌سین به «هم‌محله» می‌گوید: «رسوم و سنت‌هایی را که مردم در محله‌های دیگر برای عید داشتند، اهالی عاشق آباد هم انجام می‌دادند و به خانه‌تکانی، رفت‌وروب منازل و خرید اثاثیه جدید می‌پرداختند. با آمدن سال جدید معمولا پرده‌های جدید و نو برای خانه می‌دوختند و لباس‌های کودکان را تازه و نونوار می‌کردند و همه افراد خانواده رخت و لباس جدید برای سال نو می‌خریدند.» او ادامه می‌دهد: «دیدوبازدیدهای دسته‌جمعی، قومی و قبیله‌ای و رفتن به خانه بزرگ‌ترها و اقوام در طول ایام نوروز وجود داشت. قدیمی‌های عاشق‌آباد در نوروز هفت‌سین عید را روی میز می‌چیدند که تفاوتی با سفره‌های هفت‌سین کنونی نداشت. معمولا آجیل‌ها بیشتر شامل تخمه‌های بوداده و خانگی بود که در سفره می‌گذاشتند؛ البته نوع میوه‌های آن دوران برای پذیرایی از مهمانان نوروزی متفاوت بود.»
هرس درختان محله از اسفند و به پیشواز سال جدید رفتن
حاج اسدالله جلالی 77ساله، از دیگر افراد قدیمی و بومی محله عاشق‌آباد، درخصوص آداب‌ورسوم اهالی این محله برای آمدن سال جدید و ایام نوروز می‌گوید: «از اوایل اسفند زمین‌های کشاورزی معمولا نفس می‌کشند و کشاورزان می‌گویند که زمین بیدار می‌شود. از اول زمستان کشاورزان چاه‌های مکینه در محله را خاموش می‌کردند و تا چند روز مانده به اسفند این روند ادامه داشت و هیچ فردی کشاورزی نمی‌کرد؛ به دلیل اینکه زمین و درختان خواب بودند. از اول اسفند که زمین بیدار می‌شود، کشاورزان مشغول به کار می‌شدند.»
او می‌افزاید: «اگر زودتر از اسفند به زمین‌های کشاورزی آب بدهند، زمین خله می‌کند؛ یعنی خوشه گندم سالم است؛ اما وقتی دانه گندم را باز کنند، داخل آن را می‌بینند که مثل خاکستر شده است؛ لذا کشاورزان محله یک ماه مانده به آمدن نوروز و سال جدید یعنی چهار روز مانده به اسفند و چهار روز که از این ماه می‌گذشت، آبیاری زمین‌ها را انجام می‌دادند. اصطلاحی در بین کشاورزان قدیم عاشق‌آباد بود که می‌گفتند “چهار و چهار”؛ یعنی چند روز مانده به ماه اسفند باید این کار را انجام داد و زمین‌های کشاورزی را آبیاری کرد. در این زمان اهالی درختان را هرس می‌کردند و با کارهای کشاورزی که از اوایل اسفندماه انجام می‌دادند به پیشواز سال جدید و آمدن نوروز می‌رفتند.»
جلالی در خصوص آداب‌ورسوم نوروزی اهالی عاشق‌آباد قدیم عنوان می‌کند: «دیدوبازدیدهای قبیله‌ای نوروزی در محله عاشق آباد قدیم تا روز سیزده‌به‌در نوروز ادامه داشت و مردم به همدیگر عیدی می‌دادند؛ برای روز سیزده‌به‌در هم معمولا همه خانواده‌ها بیرون از خانه و به صحرا و دشت می‌رفتند و روزشان را سپری می‌کردند. در اصطلاح خودشان می‌خواستند نحس‌بودن روز سیزده را از خانه‌شان بیرون ببرند و سعی می‌کردند این روز را در طبیعت با پختن غذاهای خانگی بگذرانند.»
او درباره مصادف‌شدن نوروز با ایام ماه رمضان و آیین‌های اهالی عاشق‌آباد تأکید می‌کند: «در طول عمری که از خداوند گرفتم، تا کنون سه بار شاهد بودم که نوروز با ایام ماه مبارک رمضان مصادف شده است. زمانی که در ایام نوروز مردم عاشق‌آباد روزه می‌گرفتند، معمولا بعد از افطاری، مراسم دیدوبازدیدهای نوروزی و رفتن به خانه خویشاوندان و اقوام را انجام می‌دادند و در طول روز معمولا دیدوبازدیدی وجود نداشت و مردم رفت‌وآمد نمی‌کردند و روزه‌دار بودند و برای نمازجماعت و خواندن قرآن به مساجد کهن و قدیمی محله می‌رفتند.»
این فرد قدیمی و بومی محله عاشق‌آباد توضیح می‌دهد: «در محله عاشق‌آباد قدیم مساجد کهنی مانند مسجدجامع و مسجد بزرگ از زمان‌های گذشته وجود داشت و در ایام ماه مبارک رمضان برنامه‌های دعا و نیایش، قرآن‌خوانی و مراسم افطاری و مذهبی در همین مساجد قدیمی محله عاشق‌آباد برگزار و مراسم نوروزی نیز در این مساجد کهن برای اهالی عاشق آباد اجرا می‌شد.»
