به گزارش اصفهان زیبا؛ در دل شهر نجفآباد، شهری که ریشههای هنر و فرهنگ در آن عمیقا تنیده شدهاند، هنر ارغوانبافی بهعنوان یک میراث فرهنگی اصیل همچنان با قدرت نفس میکشد و در متن زندگی مردم جریان دارد. این هنر دیرینه که با نام قدیمیتر «لودهبافی» نیز شناخته میشود، بخشی از هویت فرهنگی مردم نجفآباد است که قدمت و اصالت آن به سالها پیش بازمیگردد.
ارغوانبافی در تاریخ یکم شهریور ۱۳۹۶ با شماره ثبت ۱۴۱۶ در فهرست آثار ملی ایران بهعنوان میراث فرهنگی ناملموس به ثبت رسیده است و امروز، این مهارت سنتی با نوآوریها و کاربردهای جدید، همچنان جایگاه ویژهای در زندگی روزمره مرده و دکوراسیون معاصر خانهها پیدا کرده است.
شیوه بافت؛ از ترکههای ارغوان تا خلق آثار هنری
هنر ارغوانبافی از شاخههای یکساله و نرم درختچه ارغوان آغاز میشود؛ شاخههایی که با دقت و مهارت فراوان انتخاب و برش میخورند تا قابلیت انعطاف و بافتن داشته باشند. فرآیند بافت این شاخهها به گونهای است که ابتدا چهار ترکه کنار هم قرار میگیرند و سپس چهار ترکه دیگر بهصورت متقاطع به آنها افزوده میشوند تا ساختار اصلی بافت شکل گیرد. این روش سنتی و دقیق بستر لازم برای خلق آثار متنوعی را فراهم میآورد؛ از سبدهای کوچک و کاربردی گرفته تا لوازم تزیینی بزرگتر و پیچیدهتر. ارغوانبافی مهارتی است که علاوه بر ظرافت و زیبایی، به خلاقیت ذهنی و صبر و حوصله فراوان نیاز دارد.
برداشت ترکهها؛ هنری برای حفظ طبیعت
برداشت شاخههای ارغوان خود هنری ظریف و حیاتی است؛ چراکه برداشت نادرست میتواند باعث آسیب به درختچه و کاهش تولید شاخههای تروتازه در سالهای بعد شود. درختچه ارغوان، بومی مناطق گرم و خاکهای آهکی استان اصفهان است و برای مردم نجفآباد فقط یک گیاه نیست؛ بلکه بخشی از حافظه تاریخی و فرهنگی آنها محسوب میشود. این ارتباط عمیق با طبیعت باعث شده است تا نسلهای مختلف به حفظ و نگهداری این گیاه اهمیت ویژهای بدهند؛ به همین دلیل، برداشت ترکهها بهصورت پایدار و با رعایت اصول حفاظتی انجام میشود تا این هنر و طبیعت بهموازات هم ادامه داشته باشند.
کاربردهای نوین؛ پیوند هنر سنتی با زندگی مدرن
ارغوانبافی امروز تنها محدود به تولید سبدهای سنتی نیست. این هنر با الهام از اصالت و فرمهای کلاسیک، در قالب وسایل دکوراتیو، مبلمان دستساز و عناصر چیدمانهای سنتیمدرن وارد فضاهای زندگی معاصر شده است. قابهای آینه، صندلیهای دستساز، آلاچیقها و حتی المانهای شهری نمونههایی از کاربردهای نوین این هنر به شمار میروند که توسط هنرمندان محلی طراحی و ساخته میشوند. این روند نشان میدهد که ارغوانبافی نهتنها در حال حفظ اصالت خود است؛ بلکه توانسته بهخوبی با نیازهای زیباییشناسی و کاربردی دنیای امروز هماهنگ شود و جایگاه خود را تثبیت کند؛ اما چالشهای دیگری روبهروی آن قرار دارد که در سندی که از اداره میراث فرهنگی و گردشگری استان اصفهان به دست ما رسیده به آن اشاره میکنیم.
مسیر هنری یک هنرمند؛ روایت حمید طالب
حمید طالب، یکی از هنرمندان پیشکسوت و فعال در زمینه سبدبافی سنتی ارغوانی است که از سن دهسالگی بدون پیشینه خانوادگی وارد این عرصه شد. او با حمایت خانواده و شاگردی نزد استادان کهنسال، مسیر هنری خود را آغاز کرد و امروز بهعنوان یکی از چهرههای برجسته این هنر شناخته میشود.
طالب درباره شروع فعالیتش چنین میگوید: «هیچکدام از اعضای خانواده یا طایفه ما در این حرفه نبودند؛ اما با حمایت پدر و مادرم و شاگردی نزد استادی سالخورده وارد دنیای سبدبافی شدم.» این تجربه نشاندهنده اهمیت حمایت خانواده و وجود استادان باتجربه در انتقال مهارتهای سنتی است.»
تلفیق سنت و نوآوری در هنر ارغوانبافی
هنر ارغوانبافی تنها مهارت با دست نیست؛ بلکه فرآیندی ذهنی و خلاقانه است که صبر و دقت فراوان میطلبد. طالب با ترکیب آموزههای سنتی و مهارتهای نوین، توانسته است به غنای این هنر بیفزاید. او از دورههای آموزشی در شمال کشور بهره گرفته، از منابع آنلاین استفاده کرده و با استادان خارجی نیز تبادلنظر داشته است. این هنرمند بیان میکند: «این هنر مثل دوران بارداری است؛ طرح شکل میگیرد، رشد میکند و در نهایت متولد میشود.» این استعاره بهخوبی بیانگر زمانی است که هر اثر هنری برای شکلگیری نیاز دارد.
از باغهای نجفآباد تا خانههای مدرن
بافت سبدهایی که روزگاری در باغهای نجفآباد برای حمل میوه و محصولات کشاورزی استفاده میشد، امروزه به اشکال و کارکردهای نوین تبدیل شدهاند. طالب قابهای آینه، صندلی، آلاچیق و سبدهای کاربردی بافتهشده از ترکههای ارغوان را بهگونهای طراحی میکند که متناسب با سبک زندگی امروزی باشد. این تلاش برای حفظ و توسعه هنر سنتی در کنار نوآوری، مسیر پایداری برای ارغوانبافی ایجاد کرده است.
آموزش و اشتغالزایی؛ هنر برای همه
یکی از فعالیتهای مهم حمید طالب، آموزش ارغوانبافی به گروههای خاص مانند زندانیان، افراد توانیاب و نابینایان است. او معتقد است که این مهارت ظرفیت زیادی برای اشتغالزایی دارد و میتواند به بهبود شرایط اقتصادی گروههای محروم کمک کند. به گفته او، «زندانیان با یادگیری این هنر میتوانند در همان محیط، کسب درآمد کنند.» این جنبه از ارغوانبافی نشان میدهد که هنر نهتنها بخشی از فرهنگ و هویت است؛ بلکه میتواند ابزار توانمندسازی و ارتقای کیفیت زندگی باشد.
چالشها و کمبود حمایتها
با وجود تلاشهای فراوان هنرمندان، ارغوانبافی هنوز با مشکلات و کمبود حمایتهای جدی روبهرو است. این هنرمند، از نبود حمایت مستمر گلایه دارد و میگوید: «شهرداریها گاهی در مناسبتها سراغ ما میآیند؛ اما این هنر نیازمند حضور دائم در فضای عمومی است. رسانهها نیز کمتر فرصت معرفی آن را فراهم میکنند.»
پایبندی به سند ثبتی میراث ناملموس
طبق سند ثبتی میراث فرهنگی ناملموس که از سوی ادارهکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان اصفهان تهیه و در اختیار «اصفهان زیبا» قرار داده شده، ارغوانبافی از جمله مهارتهای سنتی در گروه آثار چوبی و زیرمجموعه بافتههای چوبی است که برای تولید سبد و ظروف چوبی در طرحها و اندازههای متنوع کاربرد دارد. در این سند آمده است: «ارغوان به درختچهای با چوبی ارغوانیرنگ گفته میشود که بهوفور در باغهای شهرستان نجفآباد یافت میشود و ترکههای آن برای ارغوانبافی بهکار میرود.» همچنین تأکید شده که این مهارت در دو شیوه متداول «گردبافی» و «بیضیبافی» اجرا میشود و چهار محصول اصلی آن شامل «لوده»، «سبد گرد»، «زنبیل» و «شاطر یا دمی» است.
با وجود گسترش شهرنشینی و تغییر سبک زندگی، کارگاههای ارغوانبافی در نجفآباد همچنان فعال هستند و استادکاران ریشهدار در این حرفه، این هنر را به نسلهای آینده منتقل میکنند؛ اما در سند ثبتی به چالشهایی نیز اشاره شده است. کاهش شدید درختچههای ارغوان به دلیل خشکسالیهای اخیر، عدم کاشت مجدد این گونه توسط باغداران، افزایش استفاده از ظروف پلاستیکی، نبود تبلیغات مؤثر و کمبود طراحیهای نو متناسب با زندگی مدرن از جمله تهدیدهای جدی برای ادامه حیات این هنر محسوب میشوند.
از سوی دیگر، ارغوانبافی محدود به شهرستان نجفآباد نیست و ترکههای ارغوان علاوه بر استفاده در ساخت سبد، برای ایجاد سایه کنار دیوارها، ساخت پرچینها و امور کشاورزی در مناطق مختلف استان اصفهان کاربردهای متنوعی دارند؛ همچنین در سند به شباهتهایی میان محصولات ارغوانبافی نجفآباد و صنایع دستی چوبی استانهای خراسان و کردستان اشاره شده که نشاندهنده ارتباط فرهنگی و اشتراکات هنری میان مناطق مختلف ایران است.
سخن پایانی
ارغوانبافی در نجفآباد بیش از آنکه صرفا یک مهارت سنتی باشد، یک میراث زنده و پویاست؛ پیوندی عمیق میان انسان، طبیعت و هنر. این هنر نه تنها جلوهای از خلاقیت و ذوق مردم این منطقه است؛ بلکه بازتابی است از فرهنگ، هویت و تاریخ مردمی که نسل به نسل این مهارت را پاس داشتهاند.
آنچه در مهارت ارغوانبافی بیشتر از همه جلب توجه میکند، این است که برخی از خانوادههای نجفآبادی به داشتن این مهارت شناخته شدهاند و این هنر، جزئی از نشانههای خانوادگی آنها محسوب میشود. پیوند هنر با میراث خانوادگی نشان میدهد ارغوانبافی چقدر توانسته است هویت محلی یک منطقه را شکل بدهد و تحتتأثیر خود قرار دهد. این رابطه میتواند راهنما و چراغ راه مدیران و تصمیمگیران برای سیاستگذاریهای محلی باشد؛ به عنوان مثال در شهر نجفآباد، میتوان با تقویت این هنر و حمایت از آن، حداقل در جهت تولید محتو و تبلیغات، بخشی از مهارتهای بالقوه و خاموش مردم این منطقه را برای ورود به این رشته صنایع دستی فعال و آنها را برای حضور در این عرصه تشویق کرد که میتواند اقتصاد محلی آنها را نیز پویا کند.
